تنش جدید شورای حکام بر سر برنامه هسته ای ایران
در حالی که تهران این روزها درگیر فضای انتخاباتی است و تقریبا تمام تمرکز و انرژی خود را روی تعیین تکلیف مستأجر جدید پاستور گذاشته، در وین، سرفصل جدیدی از تنش با ایران در حال رقم‌خوردن است.
روزنو :
در حالی که تهران این روزها درگیر فضای انتخاباتی است و تقریبا تمام تمرکز و انرژی خود را روی تعیین تکلیف مستأجر جدید پاستور گذاشته، در وین، سرفصل جدیدی از تنش با ایران در حال رقم‌خوردن است. «شرق» بیش از یک ماه پیش و مشخصا در گزارش دوم اردیبهشت خود با عنوان «احیای برجام در میانه بحران» نسبت به احتمال صدور قطع‌نامه در نشست فصلی خرداد شورای حکام هشدار داده بود. پیرو این نکته و در سایه روند تحولات یک هفته اخیر، نشست سه‌روزه شورای حکام آژانس که ساعت ۱۰:۳۰ روز دوشنبه سوم ژوئن (۱۴ خرداد)، به وقت وین آغاز شد و تا هفتم ژوئن (۱۸ خرداد) ادامه خواهد داشت، برای تهران بیش از ادوار گذشته اهمیت و حساسیت پیدا کرده است؛ چراکه احتمال بالایی برای صدور قطع‌نامه علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران توسط تروئیکای اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه و انگلستان) وجود دارد. در این بین به نوشته لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال، «صدور این قطع‌نامه تقریبا قطعی شده است» که البته تا زمان نگارش و تنظیم این گزارش، خبری دال بر صدور این قطع‌نامه منتشر نشد. نورمن روز دوشنبه و هم‌زمان با آغاز نشست فصلی شورای حکام طی پیامی در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) اطلاع داد که «پیش‌نویس قطع‌نامه درباره برنامه هسته‌ای ایران به دبیرخانه شورای حکام ارائه شده است». توییت روز یکشنبه میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین هم به شکل ضمنی از قطعی‌بودن صدور قطع‌نامه ضدایرانی حکایت داشت که اذعان کرده بود «نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی احتمالا به یک جلسه آشفته تبدیل خواهد شد». هرچند اولیانوف در ادامه ابراز امیدواری کرد که «قطع‌نامه‌ای ضدایرانی» ارائه نشود، چراکه به گفته او خطر «وخیم‌ترکردن جدی وضعیت» را در پی دارد، اما توییت دیروز (سه‌شنبه) نماینده روسیه در وین، بر صدور قطع‌نامه اعتراف دارد و تأکید بر این نکته که تلاش اروپا در این زمینه (صدور قطع‌نامه)، غیرمنطقی و تبلیغاتی است. با این حال ظاهرا لندن، پاریس و برلین آن‌قدر مصمم هستند که مخالفت واشنگتن هم کاری از پیش نبرده است. در‌این‌باره یک مقام ارشد اروپایی به رویترز گفته بود «ما آمریکایی‌ها را تحت فشار قرار می‌دهیم، اما آنها معتقدند نباید کاری برای تشدید تنش با ایران انجام داد. ولی از نظر ما این رویه تاکنون هیچ دستاوردی برای ما نداشته و معتقدیم که اکنون باید از خود قاطعیت نشان دهیم». اگرچه مقامات دولت بایدن اساسا برخی گزارش‌های منتشرشده توسط رویترز، وال‌استریت ژورنال و... مبنی بر مخالفت با صدور قطع‌نامه توسط تروئیکای اروپایی را رد کرده بودند، ولی برخی رسانه‌ها گزارش کردند آمریکا تلاش دارد نظر کشورها را به این سمت جلب کند که اگر قطع‌نامه ضدایرانی به رأی گذاشته شد، به آن رأی ممتنع دهند و خودش نیز قصد دارد به قطع‌نامه مذکور رأی ممتنع دهد. با این وجود در آخرین نشست شورای حکام آژانس که در ماه مارس برگزار شد، کشورهای اروپایی تصمیم گرفتند به دلیل عدم حمایت واشنگتن، از برنامه‌های خود برای مقابله با برنامه هسته‌ای ایران چشم‌پوشی کنند.
قطع‌نامه ضدایرانی چه می‌گوید؟
پیش‌نویس قطع‌نامه ضدایرانی تروئیکای اروپایی که خبرگزاری فرانسه به دست آورده است، تمام موارد مورد اختلاف با ایران را در بر می‌گیرد و ادعاهای پیشین را تکرار می‌کند. به گفته ایسنا در پیش‌نویس این قطع‌نامه که در حال حاضر محرمانه است، آمده «ضروری و فوری» است که تهران «توضیحات فنی معتبر» برای حضور ذرات اورانیوم یافت‌شده در دو مکان اعلام‌نشده در ایران ارائه کند. علاوه بر این در پیش‌نویس قطع‌نامه از ایران خواسته شده است تا تصمیم خود را برای اخراج چند بازرس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی لغو کرده و بدون تأخیر دوربین‌های مورد استفاده برای نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای را دوباره وصل کند. این پیش‌نویس همچنین به نگرانی‌هایی درباره اظهارات علنی اخیر برخی مقامات در ایران در رابطه با توانایی‌های فنی برای تولید سلاح‌های هسته‌ای و تغییرات احتمالی در دکترین هسته‌ای ایران اشاره می‌کند.
خط‌و‌نشان تهران
با توجه به متن و محتوای نسبتا تند دو گزارش جدید گروسی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین با در نظر گرفتن سیر اخبار و گزارش‌های هفته گذشته که از احتمال بالای صدور قطع‌نامه ضدایرانی در نشست فصلی شورای حکام خبر می‌داد، تهران پیشاپیش برای آلمان، فرانسه و انگلستان خط‌و‌نشان جدی کشیده بود. کمااینکه شنبه هفته جاری علی شمخانی، طی پیامی در شبکه اجتماعی ایکس ضمن هشدار به کشورهای اروپایی در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ایران نوشت «اگر برخی کشورهای اروپایی کج‌فهم در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ایران بخواهند در نشست آتی شورای حکام آژانس، موضع خصمانه‌ای نسبت به برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران اتخاذ کنند، با واکنش جدی و مؤثر کشورمان روبه‌رو خواهند شد». بی‌شک این پیام کوتاه و تهدید علی شمخانی، نه در مقام دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی، بلکه از زبان کسی مطرح شده است که از فروردین سال جاری مسئولیت مذاکرات هسته‌ای را بر عهده دارد. با در نظر گرفتن این نکته، احتمالا صدور هر گونه قطع‌نامه در شورای حکام می‌تواند مسیر مذاکرات جاری را که با گفت‌وگوهای چراغ‌خاموش در نیویورک و مسقط پی گرفته شده است و قرار بود با کشورهای اروپایی هم ادامه پیدا کند، با دست‌انداز جدی مواجه کند. نکته یادشده از آن جهت اهمیت مضاعف دارد که دیروز سه‌شنبه هم محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی در سفر به شهرکرد، همسو با تهدید شمخانی هشدار داد که «اگر [در شورای حکام] قطع‌نامه دهند یا فشار سیاسی بیاورند، قطعا عکس‌العمل نشان می‌دهیم». دوشنبه هفته گذشته نیز ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه تأکید کرده بود «واردکردن و دخیل‌کردن رویکردهای سیاسی و تأثیرپذیری از فشارهای سیاسی برخی بازیگران نمی‌تواند در مسیر همکاری‌های سازنده ایران و آژانس کمک‌کننده باشد».
موضع گروسی و آژانس در برابر قطع‌نامه ضدایرانی
هرچند طبق برخی گزارش‌های ارسالی، رافائل گروسی در مقام مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نگران تبعات مخرب صدور قطع‌نامه ضدایرانی تروئیکای اروپایی بر میزان و آینده همکاری دو طرف (تهران و آژانس) است، اما به نظر می‌رسد گروسی در نهایت به این قطع‌نامه تمکین خواهد کرد. در‌این‌باره باید در نظر داشت که موتور پیش‌نویس قطع‌نامه لندن، پاریس و برلین علیه برنامه هسته‌ای ایران با موضع‌گیری‌ها و نیز گزارش‌های گروسی و آژانس روشن شد. در همین راستا و علاوه بر گزارش جدید گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که سخنران افتتاحیه روز دوشنبه نشست فصلی شورای حکام بود، با اشاره به برنامه هسته‌ای ایران مدعی شد «ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد در حال افزایش است و آژانس تداوم دانش خود را در رابطه با تولید و موجودی سانتریفیوژها، آب سنگین و کنسانتره سنگ اورانیوم از دست داده است». گروسی سخنانش را این‌گونه ادامه داد: «بیش از سه سال از توقف موقت اجرای پروتکل الحاقی توسط ایران می‌گذرد و لذا آژانس قادر به دسترسی (نظارت) تکمیلی در ایران نبوده است». این دیپلمات برجسته حوزه هسته‌ای به اختلافات پادمانی با تهران هم ورود و مجددا تکرار کرد: «هیچ پیشرفتی در حل‌وفصل مسائل پادمانی باقی‌مانده وجود نداشته است و ایران توضیحات فنی معتبری برای حضور ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در ورامین و تورقوزآباد به آژانس ارائه نداده است یا آژانس را از مکان(های) فعلی مواد هسته‌ای یا تجهیزات آلوده مطلع نکرده است». مدیرکل آژانس در ادامه ادعاهای خود اضافه کرد: «ایران هنوز کد اصلاحی ۳.۱ را اجرا نمی‌کند، زیرا اعلام کرده که اجرای آن را به حالت تعلیق درآورده است.
این مسائل پادمانی باقی‌مانده ناشی از تعهدات ایران ذیل توافق‌نامه پادمان جامع است و باید حل‌وفصل شود تا آژانس در موقعیتی باشد که تضمین دهد برنامه هسته‌ای ایران منحصرا صلح‌آمیز است».
گروسی علیرغم آنکه بار دیگر انتقادات پیشین خود از تصمیم ایران برای لغو مجوز تعدادی از بازرسان آژانس که براساس حقوق حاکمیتی مصرح در ماده ۹ موافقت‌نامه جامع پادمان بین ایران و آژانس صورت گرفته را تکرار کرد، ولی در عین حال «استقبال خود را از موافقت تهران مبنی بر اینکه بیانیه مشترک ۴ مارس همچنان به ارائه چارچوبی برای همکاری با آژانس و رسیدگی به مسائل باقی‌مانده ادامه می‌دهد، ابراز داشت» و به این واسطه از ایران درخواست کرد که بیانیه مشترک را از طریق تعامل جدی با پیشنهادات مشخص آژانس اجرا کند. مدیرکل آژانس با نگاهی به آینده تحولات سیاسی در ایران از دولت آتی در تهران انتظار داشت که به گفت‌وگوهای سطح بالا و تعاملات فنی که در نتیجه سفر اخیر او به ایران و دیدار با حسین امیرعبداللهیان وزیر فقید امور خارجه و علی باقری‌کنی، سرپرست وزارت امور خارجه، شکل گرفته است، ادامه دهد.
*** پاسخ تهران چه خواهد بود؟
در مجموع آنچه گفته شد، اگر شاهد صدور قطع‌نامه جدید ضدایرانی علیه برنامه‌های هسته‌ای ایران باشیم، مهم‌ترین پرسش این است که پاسخ تهران چه خواهد بود؟! در پاسخ به این پرسش باید از دو سطح فنیِ هسته‌ای و سیاسی به موضوع ورود کرد. در حوزه نخست (فنی)، به طور کلی اگر به واکنش‌های پیشین تهران در برابر چنین قطع‌نامه‌هایی از جانب شورای حکام بنگریم، باید منتظر پاسخ سختی از سوی ایران بود که غالبا با توسعه و گسترش فعالیت‌های هسته‌ای همراه بوده است که شاهد مثالش دو قطع‌نامه پیشین خواهد بود.
در این باره به ترتیب ۲۴ و ۱۸ ماه از صدور دو قطع‌نامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران می‌گذرد. در قطع‌نامه نوامبر ۲۰۲۲ (آبان ۱۴۰۱) خواسته شده بود که تهران با تحقیقات آژانس در مورد ذرات اورانیوم کشف‌شده ادعایی در سه سایت اعلام‌نشده به طور فوری همکاری کند، اما تهران با تولید اورانیوم ۶۰ درصدی در فردو، استفاده از سانتریفیوژهای IR-6 و گازدهی به دو آبشار از سانتریفیوژهای IR-2m و IR-4 و... به این قطع‌نامه پاسخ داد. پیش‌تر و در جریان صدور قطع‌نامه ژوئن ۲۰۲۲ (خرداد ۱۴۰۱) هم ایران به نصب سانتریفیوژهای پیشرفته در سایت نطنز و غیرفعال‌کردن دوربین‌های فراپادمانی در سایت‌ها و تأسیسات هسته‌ای ایران دست زد که در سایه این تصمیم، نهایتا فعالیت ۲۷ دوربین فراپادمانی، دستگاه اندازه‌گیری برخط سطح غنا OLEM و فلومتر آژانس قطع شد.
در سطح دوم که ناظر به حوزه سیاسی و دیپلماتیک و مشخصا آینده و مسیر مذاکرات تهران با غربی‌هاست، باید انتظار شرایط بغرنجی برای مذاکرات در قالب توقف کوتاه یا میان‌مدت در گفت‌وگوهای چند هفته اخیر را داشت. البته به اذعان برخی کارشناسان با در نظر گرفتن وضعیت منطقه ملتهب خاورمیانه و همچنین شرایط داخلی ایران در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری و روی کار آمدن دولت جدید، تهران در نهایت باید مذاکرات را در دستور کار خود قرار دهد که این مهم منوط به دو پارامتر اساسی است؛ اول خط مشی سیاسی دولت چهاردهم در تهران و دوم تعیین تکلیف انتخابات ریاست‌جمهوری در ایالات متحده آمریکا.
