رافائل گروسی به عنوان مدیرکل آژانس در یکی – دو ماه گذشته با تکرار این ادعا که غنی‌سازی هسته‌ای در ایران بیش از نیاز‌های صلح‌آمیز در حال پیگیری است، فشار بر ایران را مد نظر دارد. از سوی دیگر مسئله حمایت تسلیحاتی ایران از روسیه به طور هماهنگ و همزمان با موضع‌گیری‌های گروسی با تایید و تکذیب آمریکا و ایران مطرح شده است. اما سرنخ و نقطه تلاقی این مسئله را باید قطعنامه 2231 و ارتباط آن با برجام جست و جو کرد. ایران معتقد است از 18 اکتیر 2023 همه محدودیت‌های تسلیحاتی‌اش با غروب برجام به پایان رسیده است اما غربی‌ها همچنان بر این موضوع اصرار دارند که تحریم‌های موشکی ایران برقرار است. چنانکه از اظهارنظرهای دو طرف برمی‌آید احتمالا این قطعنامه محل چالش گفت‌ و گوهای ایران و آژانس در زمینه کاربردهای هسته‌ای فعالیت ایران، همچنین موضوعات تسلیحاتی خواهد بود.
آنچه گروسی در پی آن است
موضع‌گیری‌های اخیر گروسی نشان می‌دهد او با ابراز نگرانی‌ مکرر قصد دارد میدان جدیدی در فعالیت‌ هسته‌ای ایران ایجاد کند. اظهارات اخیر رافائل گروسی در گفت وگو با رویترز که تاکید کرده بود که اگرچه سرعت غنی‌سازی اورانیوم در ایران از پایان سال گذشته اندکی کاهش یافته، اما این کشور همچنان اورانیوم را با نرخ بالای حدود ۷ کیلوگرم در ماه تا خلوص ۶۰ درصد غنی‌سازی می‌کند، در کنار اظهارات او از آنچه که درخواست‌های اقتصادی ایران در قبال مسائل هسته‌ای عنوان شده است بیانگر این تنیدگی سیاسی است که مسئله هسته‌ای و موشکی ایران به یک موضوع چندوجهی تبدیل شده. در مقابل، ایران در دو مسیر پیام‌هایی را به غرب داده است. هفته گذشته، بعد از ابراز تمایل مدیرکل آژانس هسته‌ای برای حضور در ایران که با همزمانی معناداری با چهارم مارس، 14 اسفندماه، زمان برگزاری نشست شورای حکام دارد محمد اسلامی از میزبانی استقبال چندانی نکرد و تلویحا با اعلام اینکه در اسفندماه تراکم کاری بالایی وجود دارد آمدن او به ایران را بعید دانست. اسلامی با بیان اینکه در تدارک برگزاری اولین کنفرانس بین‌المللی هسته‌ای برای اردیبهشت ماه سال آینده است با سردی به رافائل گروسی پاسخ داد و گفت: «آقای گروسی را هم به این کنفرانس دعوت می‌کنیم.»البته اسلامی در پاسخ به سوال یک خبرنگار که از او پرسید ممکن است از سوی آژانس گزارش جدیدی به شورای امنیت برود به دو بخش از فرایند گزارش نویسی آژانس بر اساس تجربه گذشته اشاره کرد؛ گزارش پادمانی که به رفتار هسته‌ای ایران در فصل گذشته بازمی‌گردد و بخشی که تحت عنوان قطعنامه 2231 و ذیل برجام مورد نظر قرار می‌گیرد، جایی که ایران معتقد است با اقدام راهبردی مصوب مجلس و غروب برجام بر اساس تمایل و تشخیص خود عمل می‌کند.
نقش دردسرساز روسیه در امنیتی شدن پرونده ایران
اما آنچه که به فشارهای سیاسی و فنی غرب و آژانس تصویر امنیتی‌تری می‌دهد، مواجهه تهران با ادعاهای مهمی است که در زمینه پهپادهای بکار گرفته شده از سوی مسکو و تجهیزات نظامی ایران مطرح شده است. شاید نقطه تلاقی چالش بزرگ‌تر میان غرب و ایران بیرون از مسائل هسته‌ای با نقش روسیه در جنگ اوکراین و ادعای توافقات نظامی با ایران ایجاد شده باشد.
بر اساس گزارشی که وزارت امور خارجه روسیه از تماس تلفنی «سرگئی لاوروف» و «امیرعبداللهیان» در 15 ژانویه، 25 دی ماه، ارائه داد، آمده است: «وزیران امور خارجه روسیه و ایران در مورد پیشرفت آماده‌سازی توافقنامه جدید بین‌دولتی و تعدادی از مسائل عملیاتی همکاری دوجانبه در حوزه‌های تجارت، اقتصادی، حمل‌ونقل، لجستیک و سایر زمینه‌ها گفت وگو کردند.» وزارت امور خارجه روسیه به توافقنامه‌ای اشاره کرده است که در قالب همکاری‌های بلندمدت ایران و روسیه تعریف می‌شود. «ماریا زاخارووا» اواخر آذرماه سال جاری گفته بود؛ دو کشور به طور مفصل روی توافقنامه‌ای کار کرده‌اند که در یکی از دیدارهای سطح بالا امضا خواهد شد. البته سفیر ایران در مسکو قبل از آن در اردیبهشت‌ماه خبر از این توافق داده و ابراز امیدواری کرده بود که این توافقنامه در نیمه نخست 2024 به امضا برسد و مراحل اجرایی آن طی شود.
نکته قابل تامل اینکه «کاظم جلالی» هیاهو‌ها در ارتباط با پنهانی بودن این توافقنامه را با این استدلال که این توافق در مجالس دو کشور باید تایید و تصویب شود، رد کرده بود. با این حال از آن زمان تاکنون فقط در 19 آذرماه توافقنامه امنیت اطلاعات میان ایران و روسیه که به نظر می‌رسد به همکاری سایبری مرتبط بود تصویب شد و هنوز از تصویب توافق جامع‌تری که زاخارووا، لاوروف و امیرعبداللهیان از آن سخن گفته بودند خبری نیست.
واکنش ایالات متحده به ادعای رویترز
در همین شرایط هفته گذشته «جان کربی» سخنگوی شورای امنیت کاخ سفید در گفت و گویی با اشاره به خبر رویترز درباره ارسال موشک از سوی ایران به روسیه واکنش تندی نشان داد و گفت: «ایران با واکنش سریع و سخت جامعه بین‌الملل رو به رو خواهد شد.» رویترز به نقل سه منبع آگاه ایرانی مدعی شده بود جمهوری اسلامی حدود ۴۰۰ موشک که اکثر آنها از خانواده موشک‌های کوتاه برد فاتح-۱۱۰، از جمله ذوالفقار، هستند به روسیه داده است. این نکته البته درمهرماه امسال از طرف نشریه نیوزویک تحت این عنوان که چرا روسیه به فاتح 110 ایران علاقه‌مند است مورد اشاره قرار گرفته بود. این نشریه امریکایی در تحلیل خود با اشاره به تمایل روسیه برای حفظ ذخایر موشکی خود برای درگیری احتمالی با ناتو علاقه مسکو برای داشتن موشک‌های ارزان‌تر و کاربردی در جنگ اوکراین را بررسی و ادعا کرد که ایران تمایل دارد این موشک‌ها را به روسیه بدهد.
جان کربی، سخنگوی شورای امنیت کاخ سفید، در نشستی مجازی با خبرنگاران گفته واشنگتن هنوز نمی‌تواند تایید کند که ایران موشک‌های بالستیک در اختیار روسیه گذاشته باشد.
رویترز روز چهارشنبه گذشته در گزارشی اختصاصی به نقل از شش منبع مطلع نوشت که ایران تعداد بسیاری موشک بالستیک زمین به زمین به روسیه داده است، رخدادی که نشان از تعمیق همکاری‌های نظامی بین این دو کشور دارد که هر دو تحت تحریم‌های ایالات متحده هستند.
پیوستگی مسائل هسته‌ای و موشکی ایران
این در حالی است که از اواخر سال میلادی گذشته زبان گروسی در بیان فعالیت‌های هسته‌ای ایران تندتر شده بود. رئیس ناظر هسته‌ای سازمان ملل از قدرت‌های جهانی خواسته بود تا مذاکرات با ایران را از سر بگیرند و خطرات ناشی از انباشت اورانیوم غنی شده را در حالی که توجه‌ها به جنگ بین اسرائیل و حماس معطوف شده، فراموش نکنند.گروسی گفته بود: «تلاش برای بازگرداندن توافق هسته‌ای به چارچوب برجام کارساز نخواهد بود. هنوز هم می‌توانید آن را برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بنامید اما در واکنش به شرایط جدید، باید برجام ۲ یا چیزی شبیه به آن باشد.»گروسی همچنین تهدیدی را مطرح کرد که در صورت آنچه که او عدم همکاری ایران با آژانس خوانده ممکن است با ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل و تحریم های جدیدتری همراه شود. با این حال سخنگوی وزارت خارجه ایران در هر دو مورد، مسئله هسته ای و موشکی موضع همیشگی ایران در دو سال گذشته را تکرار و عنوان کرد که تهران فعالیت های هسته ای و موشکی خود را بر اساس سازو کارهای بین المللی و چارچوب و عرف جهانی به پیش می برد و ضرورتی بر برجام 2 و باز شدن باب گفت و گوهای جدیدتر از آنچه که در گذشته جریان داشته نمی بیند.کلید واژه مشترک امریکا و آژانس درباره تحریم‌های جدید علیه ایران نشان می دهد که غرب بعد از حوادث دریای سرخ و حمله حوثی ها به پایگاه های امریکایی در عراق و سوریه تمایل بیشتری به افزایش طرح «انزوای ایران» از خود نشان می دهد. این انزوا از دو مسیر مهم در حال پیگیری است. نخست از سمت مسائل حقوق بشری، هسته‌ای و ادعای مداخله نظامی ایران در جنگ تعیین کننده اوکراین مورد نظر قرار گرفته که ممکن است منجر به امنیتی کردن پرونده ایران در مسئله هسته‌ای و فشار بر تهران برای نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت شود، از سوی دیگر فشارهای سیاسی غرب در آستانه انتخابات امریکا بر ایران را چنان افزایش دهد که هرگونه مداخله سیاسی ایران در آینده غزه و درگیری‌های منطقه‌ای را به حداقل ممکن برساند.
صرفنظر مقطعی ایران از مذاکرات برجام
دورخیز ایران در بودجه سال آینده نیز بیانگر گذر از برجام و پیمودن راه دیگری است. کاهش 18 درصدی سهم نفت از درآمدهای دولت و اضافه شدن سهم مالیاتی گرچه با تبلیغات خروج از وابستگی به نفت، رویای دیرین ایران، بیان می‌شود اما سیاسی‌تر از وجوه اقتصادی آن است. نیاز شدید به نوسازی تجهیزات نفتی و پالایشگاهی در ایران در کنار پیش‌بینی دولت از نافرجام بودن گفت و گوهای سیاسی و برجام تا انتخابات آینده امریکا در حالیکه فرصت‌های گفت و گو از بین رفته، دولت سیزدهم را بر آن داشته که با فشار بیشتر به داخل، انتخابات آینده را با نیم‌نگاهی به احتمال آمدن دوباره ترامپ از سر بگذراند. آنچه که به نظر می‌رسد غرب سعی دارد با داغ نگهداشتن موضوع هسته‌ای، فروش پهپاد و موشک به روسیه زمینه‌های فشار بیشتر در صور ت لزوم را به عنوان یک اهرم بازدارنده در اولویت داشته باشد. اگر آنچه که روسیه و ایران درباره توافقنامه جامع دو کشور در سال 2024 میلادی عنوان کرده‌اند، رخ دهد یا علنی شود بدون تردید مواضع امریکا و آژانس در قبال ایران تندتر خواهد شد. هیچ بعید نیست سخنان صالحی و خرازی به صورت پی در پی درباره ساخت تسلیحات هسته‌ای واکنش ابتدایی به همین تفکر غرب باشد و سعی دارد این پیام را مخابره کند در صورت افزایش بیشتر فشارهای بین‌المللی در موضوعات هسته‌ای و موشکی به ایران بالا بردن سطح غنی‌سازی اورانیم می‌تواند یکی از گزینه‌های احتمالی باشد. در عین حال که تنگ کردن دایره محدود ورود ارز به ایران نیز در ماه گذشته بعد از کشته شدن سربازان امریکایی نشان داد ابالات متحده همچنان از فشارهای بیشتر سیاسی بر ایران در موضوع هسته‌ای پرهیز می‌کند و سیاست خود را بر اعمال تنگناهای اقتصادی به پیش خواهد برد. به نظر می‌رسد گزارش‌های آینده آژانس و موضع‌گیری‌های امریکا و تروئیکای اروپا در قبال ایران شرایط سیاسی جنگ اوکراین، غزه و مصارف انتخاباتی آن برای امریکا را حتما مدنظر قرار خواهد داد. اروپا نیز به عنوان در تیررس‌ترین جغرافیای مورد نظر روسیه گرچه در چند بیانیه خود رفتار کج‌دار و مریزی را دنبال کرده ، ممکن است در زمینه موارد ادعایی ارسال سلاح از طرف ایران واکنش‌های تندتری را انتخاب کند و همراهی بیشتری را با امریکا در موضوعات مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران نشان دهد. باید دید غرب از میوه مانده بر شاخه‌های سیاست را چه زمانی خواهد چید؟ آیا ایران بعد از انتخابات یازدهم اسفندماه با دست پر به مواجهه با فشارهای بین‌المللی خواهد رفت؟