عوامل متعددی از جمله بازگشت تحریم‌ها، اختلاف قابل‌ملاحظه بین قیمت کارخانه‌ای و قیمت بازاری خودرو و همچنین حضور دلالان و رانت‌خواران باعث شد که فروش و عرضه خودرو در بورس کالا برای نخستین بار در سال ۱۳۹۶ مطرح شود. عرضه خودرو در بورس کالا در واقع، به عنوان یک راه‌حل بالقوه جهت جلوگیری از فعالیت دلالان و تعیین قیمت خودرو در بستری شفاف و متناسب با عرضه و تقاضا، در اردیبهشت سال ۱۴۰۱ آغاز شد و حالا چند سالی بعد از طرح این موضوع، عرضه خودرو در بورس کالا جدی‌تر شده و به گفته سکان‌داران وزارت صنعت، معدن و تجارت، قرعه‌کشی خودرو در آینده‌ای نزدیک حذف شده و جای آن را بورس کالا می‌گیرد. با همه این‌ها کارشناسان همچنان درباره معایب این طرح سخن می‌گویند؛ این در حالی است که خودروسازان و قطعه‌سازان در آرزوی حذف قیمت دستوری از روی محصولات خود هستند و به نظر می‌رسد بورس کالا بهترین بستر برای رسیدن به این آرزو است.

 به باور کارشناسان، شعار کشف واقعی قیمت در چارچوب بورس کالا، در نهایت طمع خودروسازان و در نتیجه افزایش قیمت کارخانه‌ای خودروها را به همراه خواهد داشت. اما با این همه گفته می‌شود در صورت عدم مدیریت صحیح این بستر رقابتی، قیمت کارخانه‌ای خودروها ممکن است به قیمت نجومی و هولناک بازار نزدیک شود. بر خلاف خودروساز، خریدار به سود بسیار ناچیزی دست یابد و بورس کالا اثربخشی خود را از دست بدهد. از طرف دیگر بسیاری از اظهارنظرهای کارشناسی حکایت از این دارد که بورس کالا تنها یک بستر متفاوت برای خرید و فروش خودرو است و تغییر چندانی در سیاست‌گذاری‌های کلان ایجاد نخواهد کرد. 

ساخت خودرو در کشور به واردات قطعات و در نتیجه انجام معاملات دلاری وابسته است و در واقع بهای دلار، قیمت واقعی خودرو را مشخص می‌کند. به بیان بهتر، بورس کالا شاید با حذف دلالان موجب کاهش قیمت جزئی خودرو شود، ولی در نهایت این ارزش دلار است که تأثیر مستقیم روی قیمت خودرو دارد. حذف ردپای دلالان و واسطهگران از معاملات، یکی از مهم‌ترین اهداف عرضه خودرو در بورس کالا به حساب می‌آید که ظاهراً به خوبی برآورده شده است. 

از آنجا که خودرو در بورس کالا با قیمت بیشتری نسبت به قیمت پایه به مشتری فروخته می‌شود، تولیدکننده به نحوی توانسته است با زیان ناشی از قیمت‌گذاری دستوری مقابله کرده و به نقدینگی و سود قابل قبولی دست پیدا کند. از طرف دیگر، خودرو در بورس کالا با قیمت کمتری نسبت به بازار آزاد عرضه می‌شود و در‌نتیجه مشتری نیز از خرید خود راضی است. اما موضوعی که به‌تازگی توجه کارشناسان این حوزه را به خود جلب کرده و موجب نگرانی متقاضیان شده، گرانی خودرو به ‌سبب بورس کالا و عرضه این کالای سرمایه‌ای با قیمتی بالاتر نسبت به قیمت پایه است.

 اگرچه مشتری باز هم نسبت به خرید از بازار آزاد به سود رسیده، ولی در مقایسه با قیمت پایه، هزینه بیشتری را پرداخت می‌کند. حال که به‌واسطه بورس کالا ردپای دلالان از معاملات خودرویی پاک شده است، به‌نظر می‌رسد سهم آن‌ها تا حد زیادی در جیب تولیدکننده می‌رود. 

بدین ترتیب، درآمد حاصل از فروش خودرو در بورس، بسیاری از خودروسازان را به عرضه محصولات در این بستر اشتراکی و شفاف ترغیب کرده است. باید در روزهای آینده و با کاهش قیمت دلار، تاثیر عرضه خودرو در بورس کالا بر قیمت اتومبیل‌های عرضه شده چگونه خواهد بود؟

قرعه‌کشی حذف می‌شود

سخنگوی وزارت صنعت، معدن و تجارت ضمن تاکید براینکه وعده حذف قرعه‌کشی تا پایان سال همچنان بر قوت خود باقیست، اعلام کرد که قرعه‌کشی خودروها تا پایان امسال به‌صورت کامل، از دستور خارج خواهد شد و توصیه کرد باتوجه به اینکه قیمت‌ها در بازار آزاد واقعی نیست، مردم برای خرید خودرو، از بورس کالا اقدام کنند.
به گزارش ایسنا، امید قالیباف با حضور در یک برنامه تلویزیونی صبحگاهی- ضمن اشاره به افزایش تولید خودروها طی سال‌ جاری اظهار کرد: «طی ۹ ماهه امسال تولید خودرو رشد بسیار خوبی داشته و رکورد تولید سال گذشته شکسته شده است. این نشان می‌دهد که تولید انواع خودروها شامل سواری، تجاری‌ها، کشنده‌ها و سنگین‌های مسافربری و... افزایشی شده است» 

سخنگوی وزارت صنعت، معدن و تجارت تصریح کرد: «حددود پنج-شش ماه بازار در ثبات نسبی نگه داشتیم. در حقیقت در تمام تابستان امسال و مهر ماه امسال، قیمت‌ها در بازار در ثبات نسبی خوبی قرار داشت و حتی قیمت‌ها کاهشی هم شد. بازار در رکود بود. ‌ابان ماه هم همین روند را ادامه می‌داد اما از زمانیکه لنگر نرخ ارز جابه‌جا شد بازار خودرو نیز به تلاطم قیمتی افتاد». 

 وزارت صمت قیمت‌های بازار آزاد را قبول ندارد

وی ادامه داد: «قیمت خودرو، آنچه که در حال حاضر در بازار آزاد اعلام می‌شود، نیست. اعتقاد بنده براین است که قیمت‌سازی صورت می‌گیرد. قیمت واقعی خود آن قیمتی است که در بورس عرضه می‌شود، کشف می‌شود. به‌طور مثال ۲۰۰۰ خودرو شاهین در بورس عرضه و قیمت ۳۴۶ میلیون تومان برای آن کشف شد و حدود ۱۹ درصد قیمت پایه، رقابت خورد. این در حالی بود که قیمت آن در بازار در همان روز، ۵۲۰ میلیون تومان قیمت‌گذاری شده بود. بنابراین تمام آنچه که می‌توانست قیمت خودرو را نسبت به قیمت کارخانه بالاتر ببرد، ۱۹ درصد بود. این میزان برای خودرویی همچون هایما که بسیار کم‌تر و حدود ۹ درصد بود». مشاور وزیر صمت خاطر نشان کرد:«این در حالی ‌است که رکود کامل در بازار دیده می‌شود و معامله‌ای صورت نمی‌گیرد؛ این بدان معناست که عمق این قیمت‌ها هم بسیار کم است. خواهش و پیشنهاد ما این است که مردم اگر می‌خواهند خودرو خریداری کنند، از طریق بورس کالا اقدام کنند. مقرر شده است که از این پس، عرضه‌ها در بورس کالا تقویت خواهیم کرد و عرضه بیشتر خواهد شد.»

قالیباف با تاکید براینکه مدیریت قیمت در بورس کالا راحت‌تر است، تصریح کرد: «ما قیمت‌های بازار آزاد را به‌هیچ ‌وجه قبول نداریم». 

سخنگوی وزارت صمت یادآور شد:«استثنایی هم در بورس کالا پیش آمد که خودرویی با قیمت بسیار بالاتر عرضه شد که این معامله ابطال شد. علت هم این بود که زمانیکه در بورس کالا هم تعداد کمی عرضه می‌شود، برای این تعداد کم، رقابت زیادی شکل می‌گیرد. بر همین اساس پس از این اتفاق، کف عرضه تعریف شد که برای خودروهای پرتیراژ ۲۰۰۰ دستگاه و برای خودروهای کم‌تیراژ ۵۰۰ دستگاه تعریف شد و پس از آن معاملات بدین نحو بصورت منطقی پیش رفت. مورد مذکور هم در دسته خودروهای کم تیراژ بود.» 

وی در رابطه با حذف قرعه فرآیند قرعه‌کشی خودروها، ضمن اشاره به اینکه محصولات سایپا بصورت کامل از قرعه‌کشی خارج شده است و در حال فروش از طریق شرکت انجام می‌شود، گفت: «چند مدل از محصولات ایران‌خودرو همچنان در چرخه قرعه‌کشی هستند که قیمت آن‌ها با قیمت بازار فاصله قیمتی بسیاری دارند؛ این خودروها نیز به تدریج تا پایان سال جاری از شمول قرعه‌کشی خارج می‌شوند. همچون پژو ۲۰۷ که از فرآیند قرعه‌کشی خارج شد و در حال حاضر در بورس کالا عرضه می‌شود. قرعه‌کشی مدل مطلوب ما نیست و وعده وزیر صمت نیز بر این بوده است که تا پایان سال قرعه‌کشی بصورت کامل حذف شود که محقق خواهد شد. قرعه‌کشی مدل مطلوب ما نیست و وعده وزیر صمت نیز بر این بوده است که تا پایان سال قرعه‌کشی بصورت کامل حذف شود که محقق خواهد شد.» 

قالیباف در رابطه با برنامه وزارت صمت برای عرضه خودروها پس از حذف قرعه‌کشی اظهار کرد:«در حال حاضر باتوجه تعداد خودروهایی که تولید می‌شود و با رشدی که اشاره شد، پیش‌بینی ما این است که طی شش ماه پیش‌رو (سه ماهه زمستان و سه ماهه بهار ۱۴۰۲)، حدود ۷۰۰ هزار دستگاه خودرو تولید شود. طی این مدت مقرر شده که ۲۰۰ هزار دستگاه خودرو هم وارد شود. بنابراین در مجموع طی شش ماه آینده ۹۰۰ هزار الی یک میلیون دستگاه خودرو وارد بازار خواهد شد». 

این مقام مسئول در وزارت صمت ادامه داد:«این یک میلیون دستگاه خودرو به‌قدری زیاد است که از منظر عرضه، بازار اشباع خواهد شد و روش‌هایی همچون قرعه‌کشی و سایر روش‌ها، موضوعیت نخواهد داشت و به‌سمتی حرکت خواهیم کرد که شرکت‌ها، خود عرضه‌کننده محصولات باشند.»

سخنگوی وزارت صمت در ادامه در رابطه با قیمت خودروهای وارداتی و اقتصادی بودن آن‌ها، تصریح کرد:«طبق آیین‌نامه واردات خودرو، خودروهای وارداتی بایستی زیر ۲۰ هزار یورو باشند. ضمن اینکه اولویت ما واردات خودروهای زیر ۱۰ هزار یورو (۸۰۰۰-۹۰۰۰ یورو) است. ثبت‌سفارش‌هایی هم صورت گرفته تا خودروها وارد شوند در همین دامنه قیمتی است. اما این مرحله اول، کمی قیمت‌های بالاتر (بالای ۱۰ هزار یورو اما زیر ۲۰ هزار یورو) بود. هماهنگی‌ها انجام و خودروها وارد شد تا تابوها شکسته شود و دیگر کسی نمی‌تواند مدعی شود که واردات خودرو انجام نمی‌شود.» وی گفت:«جو روانی حاکم بر آن شده بود که خودرویی وارد نخواهد شد؛ بنابراین محموله اول به‌نوعی شکستن این جو بود. اتفاق بزرگی با این واردات رخ داد. به‌خاطر داریم که در سال ۱۳۸۲ که واردات خودرو آزاد شد، سال ۱۳۸۴، اولین خودروها وارد شود و حدود دو سال هماهنگی‌ها زمان برد. 
واردات خودرو، میان مجموعه‌ای بایستی هماهنگی صورت گیرد؛ از سازمان توسعه و تجارت برای ثبت سفارش، سازمان استاندارد، آمادگی شرکت‌ها برای ارائه خدمات پس از فروش، گمرک، بانک مرکزی و ... درگیر می‌شوند تا واردات صورت گیرد. این درحالیست که‌آبان ماه که آیین‌نامه نهایی و بهوزارت صمت ابلاغ شد، تا اوایل دی ماه همه این هماهنگی‌ها انجام و خودروها وارد شد تا تابوها شکسته شود و دیگر کسی نمی‌تواند مدعی شود که واردات خودرو انجام نمی‌شود.» قالیباف در پایان تاکید کرد: «سرعت واردات بیشتر خواهد شد، خودروهای اقتصادی در دامنه‌ قیمتی مذکور وارد کشور و در بورس عرضه خواهد شد».