دنیای اقتصاد: کوچ ۶۵ هزار نفر در سال/ کوچ هر ایرانی یعنی خروج ۱۲۰ هزار دلار از کشور

تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور طی یکی، دو دهه گذشته روند صعودی داشته و از تراز ۱۷ هزار دانشجو در سال ۲۰۰۰ میلادی به تراز ۶۶ هزار دانشجو در سال ۲۰۲۰ رسیده است.

دنیای‌اقتصاد نوشت: آخرین آمار مهاجران ایرانی که ثبت‌شده، ۶۵هزار نفر در سال است که رکورد تازه‌ای برای ایران است. این آمار ظرف سال آینده و با ثبت خروجی‌های تازه، افزایش خواهد یافت.
 
موج مهاجرت از گروه‌های تحصیل‌کرده و نخبگان علمی که برای تکمیل تحصیلات یا بورسیه تحصیلی خارج می‌شدند، به سنین مدرسه و نیروی کار متخصص رسیده است. روند مهاجرت به‌گونه‌ای است که ظرف سال‌های آینده نگرانی درباره نه فقط گروه‌های خاص مانند پزشکی، پرستاری و مهندسی، بلکه کمبود نیروی کار وجود دارد که چالشی جدی است.
 
گرچه نرخ مهاجرت هنوز به بحرانی‌ترین شرایط خود نرسیده است. اما آمار ۶۵هزار مهاجرت در سال، رکورد تازه‌ای برای ایران ثبت کرده است. با توجه به تاثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بر پدیده مهاجرت، احتمالا ظرف سال‌های آینده نه تنها در بخش متخصص، بلکه در زمینه نیروی کار انسانی با چالش جدی مواجه خواهیم بود. اگر پیش‌تر مهاجرت میان دانشجویان و نخبگان، اپیدمی بود و به دیگری سرایت می‌کرد، حالا از آن حلقه بیرون آمده و به گروه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی رسیده و آن را به پاندمی تبدیل کرده است.
 
طبق گزارش رصدخانه مهاجرت ایران، در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ به‌طور متوسط سالانه حدود ۸۶ هزار ویزا یا اجازه اقامت غیرتوریستی برای ایرانیان در اروپا، آمریکای شمالی، استرالیا، ترکیه و سایر کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) صادر شده است.
 
همچنین، تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور طی یکی، دو دهه گذشته روند صعودی داشته و از تراز ۱۷ هزار دانشجو در سال ۲۰۰۰ میلادی به تراز ۶۶ هزار دانشجو در سال ۲۰۲۰ رسیده است. برهمین اساس،رتبه دانشجو فرستی ایران دربازه زمانی سال‌های ۲۰۰۰ تا۲۰۲۰ از رتبه۲۶ درجهان به رتبه ۱۷تغییر یافته است.آمریکا، آلمان،ترکیه،کانادا و ایتالیا به ترتیب پنج مقصد اصلی دانشجویان ایرانی در دنیا هستند.
 
دکتر بهرام صلواتی، رئیس رصدخانه مهاجرت ایران، در مراسم رونمایی از سالنامه مهاجرتی ایران ۱۴۰۱، عدم ایجاد زیرساخت برای تولید، انتشار و تحلیل داده‌ها در کشور را از مهم‌ترین چالش‌های حوزه مهاجرت اعلام کرد و گفت: اکنون ۶۵ هزار نفر در سال از طرق و کانال‌های مختلف از کشور مهاجرت می‌کنند.
 
به گفته او، بر اساس آمار یونسکو و بانک جهانی در سال ۲۰۲۲، هزینه‌کرد عمومی در بخش آموزش و سلامت برای سرمایه انسانی خروجی (مهاجر خروجی) ۴۵ هزار و ۵۹ دلار در بخش سلامت و ۶۹ هزار و ۵۴۱ دلار ‌هزینه سه دوره آموزش ابتدایی، متوسطه و عالیه طی ۲۳ سال زندگی فرد است. عددی نزدیک به ۱۲۰ هزار دلار در مجموع. در عین حال، در سال ۲۰۱۹، در مجموع ۴۲هزار و ۱۲۳ ایرانی از طریق ویزای کاری و تحصیلی از کشور خارج شده‌اند. هزینه تحصیل و بهداشت این گروه در مجموع معادل دو میلیارد دلار بوده است.
 
طبق اطلاعات موجود، در سال ۲۰۲۱ میزان درخواست پناهجویان ایرانی در بریتانیا معادل ۹۸۰۰ نفر بوده که بالاتر از پناهجویان عراقی و افغانستانی بوده است. شیوه استارت‌آپ، از روش‌های نوین مهاجرت و دریافت ویزا است. به گفته صلواتی، ۸۰ ویزا سال ۲۰۲۱ از سوی کانادا و ۳۰ ویزا توسط انگلستان برای استارت‌آپ‌های ایرانی صادر شده که این آمار در سال ۲۰۲۲ به ترتیب به ۳۰ و ۱۴ ویزا رسید.
 
میل به مهاجرت احتمالا نخستین گام در مسیر پای گذاشتن به این مسیر است و پس از آن باید تصمیم گرفت. به گفته صلواتی، طبق یک پیمایش، ۹/ ۲۴درصد از مدیران ارشد و کارآفرینان میل به مهاجرت همراه با برنامه‌ریزی دارند که این میزان برای مدیران میانی ۴۲ درصد، برای کارکنان ۲۲ درصد، برای پزشکان ۳/ ۱۶ درصد و برای دانشجویان ۴/ ۳۴ درصد است. همچنین، ۶/ ۱۵ درصد کارآفرینان و مدیران ارشد مهاجر میل به بازگشت احتمالی به کشور را دارند و این میزان برای مدیران میانی ۲/ ۱۳ درصد، کارکنان ۳/ ۱۳ درصد، پزشکان ۲۳ درصد و دانشجویان و فارغ‌التحصیلان ۶/ ۹ درصد بوده است.
 
صلواتی با بیان اینکه موضوع مهاجرت چندان در ایران جدی گرفته نمی‌شود، در مورد بازگشت ایرانیان به کشور گفت: ما فرصت نگهداشت افراد را از دست داده‌ایم و باید بر روی بخش بازگشت تمرکز کنیم. این در حالی است که شرایط و زیرساخت استفاده از تخصص و مهارت‌های آنها در کشور فراهم نیست.
 
به میزانی که شیوه‌های مهاجرت متنوع شده، کشورهای تازه نیز به لیست مقصد مهاجران افزوده می‌شود. به گفته رئیس رصدخانه مهاجرت، پیش از این، روسیه مقصد دانشجویان نبوده، ولی اکنون به مقاصد مهاجرت دانشجویان اضافه شده است. در گذشته انگیزه تحصیلی، بورسیه تحصیل و رشته‌ها و عوامل تکنیکی عامل پیشران مهاجرت دانشجویان بوده، ولی اکنون این عوامل کمرنگ شده و عوامل رانشی غالب شده است. از جمله عوامل رانشی می‌توان به موضوعات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و ناامیدی اجتماعی اشاره کرد.
 
صلواتی گفت: سن مهاجرت در حال کاهش است. اکنون خانواده‌ها با اعزام فرزندان به خارج از کشور، امید دارند تا خود نیز به فرزندان‌شان ملحق شوند. در حالی که در مورد افزایش مهاجرت‌ها به مسوولان هشدار می‌دهیم، آنها شیوه‌هایی که بازدارنده نیست را به کار می‌برند. به عنوان نمونه افزایش هزینه آزادسازی مدرک، موجب می‌شود که جوانان دیگر به دانشگاه نروند. با توجه به تغییرات اقلیمی باید مهاجرت‌های اقلیمی در موجی تازه را در لیست انواع مهاجرت قرار داد. به گفته رئیس رصدخانه مهاجرت ایران، از۴۰ نوع بلایای طبیعی در سطح جهان، ۳۱نوع آن در ایران اتفاق می‌افتد. در چنین شرایطی، ۹۳درصد از کل کشور درگیر نوعی از خشکسالی است که می‌تواند عاملی برای کوچ و جابه‌جایی باشد. در سال ۲۰۲۱ جمعیتی معادل ۴۱ هزار نفر بر اثر تغییرات اقلیمی کوچ کرده و جابه‌جا شده‌اند.
 
براساس گزارش رصدخانه، «طبق سرشماری سال ۲۰۱۸ آمریکا، ۲۹‌هزار نفر ایرانی در کل بخش بهداشت و درمان آمریکا فعال بوده‌اند که ۲۴ هزار نفر آنها در مشاغل تخصصی و ۵ هزار نفر آنها در مشاغل مراقبتی مشغول به فعالیت بوده‌اند. در میان آنها هشت هزار نفر پزشک و جراح بوده‌اند که ۲۶ درصد فعالان ایرانی در بخش سلامت آمریکا را تشکیل می‌دهند.»
 
رصدخانه مهاجرت ایران در عین حال گزارش کرده که در سال ۲۰۲۲ میلادی، در مجموع ۱۴۲ هزار و ۹۸۹ ایرانی در کشورهای مختلف در وضعیت پناهندگی قرار داشته‌اند. آلمان همواره یکی از مقاصد اصلی پناهندگان ایرانی در سال‌های اخیر بوده و در سال ۲۰۲۱ میلادی، حدود یک‌سوم اتباع ایرانی پناهنده در جهان در آلمان زندگی می‌کرده‌اند.
 
همچنین در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ در مجموع ۱۶۶۱ شرکت با مشارکت اتباع ایرانی در ترکیه تاسیس و در کل ۲۲ میلیون و ۱۹۰ هزار و ۶۳ دلار برای ثبت این شرکت‌ها هزینه شده است.
 
طبق تحلیل یافته‌های سال ۲۰۱۸ گالوپ، میل به بازگشت در میان مهاجران ایرانی یک درصد است که در مقایسه با میانگین جهانی هفت درصد، فاصله قابل توجهی دارد.