به پایان رابطه ایران و اروپا نزدیک می‌شویم؟

از آنجایی که ایران نگاه به شرق و اتحاد با روسیه را به عنوان خط مشی سیاست خارجی خود در پیش گرفته روابط تهران با اروپا در حال فروپاشی است. هم چنین، تداوم همکاری‌های نظامی تهران – مسکو امید احیای برجام را نیز در معرض خطر مرگ قرار داده است.

- قدرت‌های اروپایی که به طور سنتی از تعامل با ایران دفاع می‌کردند در حال چرخش موضعی آشکار هستند و یکی از آخرین در‌های باز تهران را به روی غرب در زمان افزایش تنش‌ها در خارج از ایران و بروز ناآرامی در داخل آن کشور می‌بندند. این چرخش موضع به دلیل عرضه پهپاد‌های ایرانی به روسیه و هم چنین ناآرامی های ایران صورت می‌گیرد. در این میان، امید برای احیای برجام تقریبا از بین رفته است.

به گزارش فرارو به نقل از میدل ایست آی، یک دیپلمات اروپایی که نخواسته نامش فاش شود به «میدل ایست آی» گفت: «در افکار عمومی و مطبوعاتی اروپایی تاکید بر نوع برخورد با معترضان در داخل ایران است، اما زمانی که با مقام‌های دولتی اروپایی در محافل خصوصی صحبت می‌کنید علت اصلی چرخش موضع آنان تحویل پهپاد‌های ایران به روسیه بوده است».

این تغییر رویکرد در اجرای سریع تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ایران مشهود است و اقدامی شگفت‌انگیز و غیر منتظره بوده است به خصوص برای کسانی که با رویکرد غالبا صُلب سیاستگذاری در اتحادیه اروپا آشنا هستند و تغییرات ناگهانی و شدید در آن تقریبا بی‌سابقه بوده است.

از تاریخ ۱۰ اکتبر اتحادیه اروپا سه بسته تحریمی را علیه ایران اعلام کرده که بیش از مجموع تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ایران در ۹ سال گذشته محسوب می‌شد. دو دور تحریم بر سر مرگ «مهسا امینی» بازداشت شده توسط پلیس گشت ارشاد و به دنبال آن به دلیل نوع برخورد با اعتراضات در ایران اعمال شد. در تاریخ ۲۰ اکتبر حدود یک ماه پس از انتشار گزارش‌ها مبنی بر متهم کردن مسکو به استقرار پهپاد‌های ایرانی در نبرد اوکراین اتحادیه اروپا تحریم‌هایی را علیه ایران به دلیل ارسال پهپاد به روسیه وضع کرد.

این دیپلمات به «میدل ایست آی» می‌گوید: «اگر شما با هر دیپلمات حرفه‌ای در بروکسل صحبت کنید می‌گوید که بازگشت تحریم‌ها علیه ایران در گذشته غیرقابل تصور بود».

«الی گرانمایه» کارشناس مسائل ایران در شورای روابط خارجی اروپا به «میدل ایست آی» می‌گوید: «واضح است که ایران اساسا اشتباه محاسباتی مرتکب شده و به این نکته توجه نداشته که حمایت‌اش از روسیه در جنگ در قلب اروپا تا چه اندازه باعث مسکوت شدن روابط‌اش با دولت‌های اروپایی خواهد شد». او می‌افزاید: «بحث در مورد ایران امروز به اندازه بحث درباره ایران در ایالات متحده امریکا سمی شده است».

سرد شدن روابط ایران با اروپا در تضاد با روابط نوپای تهران با روسیه است. آن دو کشور در جنگ سوریه شریک یکدیگر بودند جایی که نیروی هوایی روسیه با نیرو‌های نیابتی زمینی ایران برای نجات دولت بشار اسد ترکیب شد. امروز تحلیلگران و دیپلمات‌ها معتقدند که روابط ایران و روسیه از یک ازدواج مصلحتی در مناطق خاص فراتر رفته و به سوی یک مشارکت ایدئولوژیک‌تر در حال حرکت است. اولین سفر ولادیمیر پوتین به خارج از روسیه پس از حمله به اوکراین به ایران بود. پوتین وعده داده است که تلاش ایران برای پیوستن به سازمان همکاری شانگ‌های یک بلوک امنیتی آسیای مرکزی را که به عنوان وزنه تعادلی برای نفوذ غرب در اوراسیا طراحی شده تسریع کند.

مقام‌های روس از جمله «نیکلای پاتروشف» دبیر شورای امنیت ملی روسیه که توسط ایالات متحده تحریم شده در جمهوری اسلامی ایران مورد استقبال قرار گرفت و سرمایه گذاران تجاری روس برای فرار از تحریم‌های غرب به ایران سفر می‌کنند.

«هنری روم» کارشناس ارشد انستیتو واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک می‌گوید: «اگر تمام این عوامل را کنار یکدیگر قرار دهیم آن چه به دست می‌آید پایان آرمان نه شرقی و نه غربی ایران و اولویت قائل شدن آن کشور برای سیاست نزدیکی به شرق در حوزه سیاستگذاری است».

ایران و ایالات متحده از زمان سرنگونی شاه مخلوع و تاسیس جمهوری اسلامی در سال ۱۹۷۹ میلادی فاقد روابط رسمی با یکدیگر بودند، اما اروپا روابط خود را با ایران حفظ کرده بود. یکی از جنبه‌های آن رابطه حفظ گردشگری و تبادل دانشجو میان ایران و کشور‌های اروپایی بود.

رویکردی سخت گیرانه

قدرت‌های اصلی اروپایی از لحاظ تاریخی تمایلی به رویارویی مستقیم با تهران ندارند. با همراهی آلمان، فرانسه و بریتانیا مذاکراتی آغاز شده بود که منجر به حصول توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ میلادی شد. کشور‌های اروپایی هم چنین با تصمیم دولت ترامپ مبنی بر خروج یکجانبه از این پیمان مخالفت کردند و تلاش‌های آمریکا برای اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل را ناکام گذاشتند. با این وجود، گرانمایه اشاره می‌کند که امروز در داخل ایران عناصر و جریان‌های تندرو تمام اهرم‌های اصلی قدرت را در دست دارند عناصری که در دوران ترامپ ضعف در سیاست خارجی اروپا را مشاهده کردند. او می‌افزاید: «آنان معتقدند که اروپا به تصمیم‌های ترامپ اعتراض کرد، اما به منافع ملموسی برای ایران نرسید. رهبران ایران معتقدند که شرکای طبیعی آن کشور در شرق هستند».

روز دوشنبه آلمان بزرگترین شریک تجاری ایران در اتحادیه اروپا بر تغییر نگرش اروپایی‌ها در مورد مذاکرات هسته‌ای تاکید کرد. برلین اشاره کرد که با واشنگتن در تغییر تمرکز از احیای برجام بر توجه به اعتراضات در داخل ایران اجماع نظر دارد. سخنگوی وزارت خارجه آلمان اشاره کرد که برلین و واشنگتن «واقعاً در یک مسیر حرکت می‌کنند». «صنم وکیل» معاون مدیر برنامه خاورمیانه شمال آفریقا در اندیشکده «چتم هاوس» در لندن به «میدل ایست آی» می‌گوید: «دیدگاه اروپایی‌ها در مورد ایران سرسختانه‌تر شده است. این رویکرد البته به نگرش آنان نسبت به برنامه هسته‌ای ایران نیز تسری پیدا می‌کند».

او می‌افزاید: «سطح فشار از سوی اروپا افزایش خواهد یافت و آلمان، بریتانیا و فرانسه در هماهنگی با دولت بایدن برای اجرای تحریم‌ها علیه ایران همکاری نزدیک‌تری خواهند داشت».

سوختن پل‌ها

حمایت اروپا از بازگشت به توافق هسته‌ای حتی پس از آن که آمریکا اعلام کرد اطلاعاتی در اختیار دارد که ایران در حال آماده شدن برای ارسال پهپاد به روسیه است ادامه یافت. دو هفته پس از نشست مطبوعاتی «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی دولت ایالات متحده در مورد این موضوع «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از ایالات متحده و ایران خواست تا بر سر یک توافق سازش کنند.

برخی موضع اروپا در قبال ایران از جمله تحریم‌ها بر سر ارسال پهپاد به روسیه را از پیامد‌های مذاکرات هسته‌ای شکست خورده می‌دانند.

روم می‌گوید: «من فکر می‌کنم اگر پرونده هسته‌ای در جای بهتری بود اروپا احتمالا به طور متفاوتی به عرضه پهپاد‌های ایران نگاه می‌کرد».

این دیپلمات اروپایی به «میدل ایست آی» می‌گوید: «از آنجایی که جنگ در اوکراین تلاش‌ها برای احیای مذاکرات را پیچیده می‌کند هیچ کس در موقعیتی نیست که برای ازسرگیری توافق بحثی را مطرح کند، زیرا افکار عمومی مخالف آن خواهد بود و با جنگ در اوکراین نیز مخالف است».

با سرد شدن روابط با اروپا، تهران و همسایگان‌اش نزدیکی رابطه محتاطانه را دنبال می‌کنند. امارات و کویت هر دو سفیران خود را در ایران منصوب کردند.

گرانمایه می‌گوید: «تهران می‌پرسد آیا ما واقعا دیگر به اروپا نیاز داریم، زیرا امارات یا قطر ممکن است به عنوان تسهیل کننده مذاکرات با آمریکایی‌ها مفیدتر باشند. من هنوز معتقدم ایران در ارزیابی و محاسبات خود دچار اشتباه شده است. آنان با آتش زدن پل روابط و فرصت با اروپا پل احیای احتمالی برجام را می‌سوزانند».