روزنو : پیش‌بینی‌ها از وخامت مصرف گاز در زمستان پیش روی اروپا اشتباه نبود، اما به نظر می‌رسد این کشورها با برنامه‌ریزی دقیق بر اساس شبیه‌سازی علمی و روش‌مند، سپردن کار به متخصصان و اطلاع‌رسانی شفاف به مردم و همراه‌سازی آن‌ها در صرفه‌جویی و به‌کارگیری سوخت سبز، از بحران گذشتند. این در حالی است که به نظر می‌رسد سیاست‌های تامین گاز در ایران چندان کارشناسی نبوده و نه فقط صادرات گاز به کشورهایی که دچار بحران این انرژی هستند، مدت‌هاست محدود شده که وضعیت تامین گاز داخلی هم با بحران مواجه است. تحت چنین شرایطی بارها از بحران انرژی در اروپا و یاری ایران در صورت توافق برجام سخن به میان آمده است. از توئیت‌‌ «زمستان نزدیک است» گرفته تا تحلیل‌‌های موافق با این دیدگاه. اما کارشناسان می‌گویند حقیقت این است که ایران همین حالا با حدود ۶۱ میلیارد متر مکعب کسری گاز در میدان پارس جنوبی که ۷۰ درصد گاز کشور را تامین می‌کند، مواجه شده است.

این در حالی است که ایران چندبار با بهانه تامین انرژی اروپا کوشیده طرفین مذاکرات را در برجام تحت فشار قرار دهد. اواسط شهریور ماه بود که حمید مرندی عضو تیم مذاکره کننده هسته‌ای در توییتر نوشت:«زمستان نزدیک است و اتحادیه اروپا با بحران انرژی فلج کننده مواجه است. اما حالا باتوجه به کاهش تولید در میدان گازی پارس جنوبی به‌نظر می‌رسد توپ بحران انرژی در زمین ایران افتاده است.» برخی کارشناسان صنعت نفت و اقتصاددانان دیدگاهی خلاف دیدگاه مذاکره‌کنندگان دارند. برای مثال ماجدی، معاون وزیر نفت در دولت یازدهم گفته: «بر اساس اطلاعات موجود، ایران در شرایط فعلی امکان صادرات انرژی گاز را ندارد؛ مگر با سرمایه‌گذاری وسیع در زمینه بازسازی و افزایش ظرفیت‌های پارس جنوبی که البته آن هم در گرو لغو تحریم‌هاست. با این حساب به این سرعت نمی‌توان به تامین گاز اروپا از طرف ایران دل بست». از سوی دیگر و بنابر آمارهایی که عبداله باباخانی فعال اقتصادی حوزه انرژی منتشر کرده، سال گذشته ایران حدود ۶۷۵ میلیارد متر مکعب به صورت روزانه از میدان پارس جنوبی دریافتی داشته است. بر این اساس تا پارسال مشکلی در حوزه تامین گاز وجود نداشت، یا اندک و قابل حل بود. او اما در مورد سال جاری می‌گوید: «اما امسال شرایط متفاوت است چرا که پارس جنوبی با افت برداشت روبرو شد. طبق اطلاعات موجود در پنج ماه اول امسال فقط ۶۱۴ میلیارد متر مکعب از این میدان گازی انرژی برداشت شده است. در مقایسه این رقم با سال گذشته حدود ۳۵ تا ۴۰ میلیون متر مکعب به صورت روزانه و ۶۱ میلیارد متر مکعب سالانه کسری مشاهده می‌شود». تحت چنین شرایطی صادرات ایران به کشورهای همسایه هم متوقف شده. درحالی‌که صادرات گاز ایران به پاکستان و عمان چند سال است که دچار وقفه شده و برخی کارشناسان یکی از دلایل این مساله را وجود رقیبی به نام روسیه در منطقه عنوان می‌کنند، گویا اکنون ورق برگشته و رقیب دیرینه ایران در حوزه گاز می‌خواهد باب همکاری را بگشاید و از طریق ایران بازارهای جدیدی را برای گاز خود پیدا کند. از طرفی در حالی گفته می‌شود که مخازن گاز اروپا پر شده و قیمت گاز به شدت سقوط کرده که نیویورک‌تایمز هم در گزارشی نوشته، اروپا نیازی به گاز ایران ندارد. در این گزارش از قول کارشناسان قید شده که نیاز اصلی بازار اروپا گاز است و نه نفت؛ این گزارش‌ها در حالی است که همزمان گفته می‌شود ایران ظرفیت صادرات گاز را ندارد و بازار داخلی هم با کمبود مواجه است. همه این‌ها در حالی است که ایران جایگاه دوم دخایر گاز جهان را در اختیار دارد و روسیه به عنوان بزرگترین رقیب ایران در این بخش، حدود 50 درصد از گاز ایران را تامین می‌کند.

اروپا زمستان امسال را قسر در رفت؟

به تازگی از سوی برخی کارشناسان اعلام شده که مخازن گاز اروپا برای زمستان امسال ۱۰۰ درصد پر شده و قیمت گاز سقوط کرده است، موضوعی که به گفته کارشناسان می‌تواند زمستان نسبتا بدون مشکلی را امسال برای اروپایی‌ها رقم بزند و از سویی دیگر هنوز پنجره برای صادرات گاز مایع ایران به این قاره در سال‌های آینده باز است. به گزارش ایسنا، در مدت یک سال گذشته، جریان صادرات گاز از روسیه بیش از ۸۲ درصد کاهش پیدا کرد. در واقع، در ژانویه سال ۲۰۲۱، عرضه از سوی روسیه، حدود ۴۰ درصد از گاز مصرفی در اروپا را تشکیل می‌داد. در حال حاضر، این رقم به ۱۰ درصد رسیده است. روسیه از زمان حمله نظامی به اوکراین، عرضه گاز به اروپا را به میزان قابل توجهی کاهش داده و کاهش تحویل گاز با تعطیلی خط لوله نورد استریم ۱ به آلمان، به اوج خود رسید. روسیه اوایل ماه میلادی جاری اظهار کرد که مسیر صادرات گاز اصلی تا زمانی که تحریم‌های بازدارنده تعمیرات توربین‌های گاز از سوی غرب برداشته نشوند، بازگشایی نخواهد شد. الکساندر نواک، معاون نخست وزیر روسیه اعلام کرد: انتظار می رود صادرات گاز طبیعی روسیه به اتحادیه اروپا، امسال به میزان ۵۰ میلیارد متر مکعب معادل یک سوم حجم صادرات سال گذشته، کاهش پیدا کند.

در این میان اروپا به نوبه خود به دنبال متنوع کردن واردات گاز از روسیه است و موفق شده است وابسته به گاز روسیه را کمتر کند. بر اساس گزارش اویل پرایس، اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا هفته گذشته در سخنرانی سالانه اتحادیه اروپا، گفته بود سال گذشته ۴۰ درصد از واردات گاز ما از روسیه بود و اکنون، به ۹ درصد واردات خط لوله ای کاهش پیدا کرده است.

نگاه اروپا به گاز ایران

نرسی قربان، کارشناس ارشد حوزه انرژی در این رابطه، گفت: «اروپا زمستان سختی خواهد داشت اما این‌گونه نیست که اروپا به دلیل نبود گاز روس‌ها از بین برود، اروپا از انرژی‌های دیگری مانند نفت، زغال سنگ استفاده خواهد کرد و تا جایی که امکان دارد، نبود گاز روس‌ها را جبران خواهد کرد». وی با بیان اینکه احتمالا نبود گاز روسیه در اروپا برای آن‌ها کشنده نخواهد بود، اظهار کرد: «زمستان امسال سپری خواهد شد و قطعا تلاش خواهند کرد دیگر متکی به گاز روسیه به صورت تنها نباشند کما اینکه این کار در شرایط فعلی نیز انجام شده است و برنامه‌های سه تا چهار سال آینده خود را این‌گونه تدوین کرده‌اند که برای LNG از قطر، برای گاز از آفریقا سناریو طراحی کنند». به گفته این کارشناس ارشد حوزه انرژی اجرای این طرح‌ها سه تا چهار سال زمان‌بر خواهد بود تا به نتیجه برسید اما به هر حال این زمستان را خواهند گذراند، با مشکلات اما نه آن‌طور که تمام فعالیت‌ها متوقف شود.

قربان با اشاره به نقش ایران در سناریوهای تعریف شده اروپا، گفت: «باتوجه به این‌که ایران دارنده دومین ذخایر گاز دنیا است و در نتیجه محلی که نیاز به گاز دارد، به ذخایراطراف خود توجه می‌کند، در حال حاضر به دلیل تحریم‌ها و مسائل دیگر سرمایه‌گذاری روی گاز ایران محدود بوده و اگر این سرمایه‌گذاری‌ها انجام شود بعد از برداشتن تحریم‌ها می‌تواند پتانسیلی برای صادرات گاز مایع باشد». وی با بیان اینکه خطوط لوله مشکلات رد شدن از کشورهای بین مسیر را دارد یا باید از دریای مدیترانه و سوریه و یا از گرجستان عبور کند، در نتیجه بیشتر صحبت گاز مایع است و ایران می‌تواند پتانسیلی مانند قطر داشته باشد