مینا محمدزاده

بیش از پنج هفته است که اعتراضاتی در ایران شکل گرفته و به‌رغم آنکه وزیر کشور اصرار عجیبی در اعلام «پایان» آن دارد و روز سه‌شنبه در بوشهر گفت که «اغتشاشات توسط دستگاه‌های اطلاعاتی ـ امنیتی در سراسر کشور کنترل شده است و اغتشاشگران بازداشت شده‌اند.»؛ نماز جمعه این هفته زاهدان شاهد راهپیمایی اعتراضی نمازگزاران بود. معاون امنیتی انتظامی وزارت کشور نیز دیروز از «تحرکات ایذایی» در برخی استان‌ها و برپایی تجمعات در برخی دانشگاه‌ها خبر داد و درنهایت با تأیید بروز تنش در نمازجمعه زاهدان، گفت که «از نظر ما اغتشاشات شهری در مراحل پایانی خود است و فضای کشور آرام است.»

اما این «ختم غائله» مطلوب و موردنظر مسئولان نظام از چه راهی حاصل می‌شود؟ افزایش نیروها و ادوات امنیتی در خیابان‌ها؟ گسترش ادبیات تهدید در سخنرانی‌ها و خطابه‌ها و یا اینطور که رئیس دستگاه قضا مدتی است بر آن پای می‌فشارد ایجاد فضای گفتگو و برقراری امنیت و آرامش از رهگذر آن؟

اختلاف‌افکنی به جای وحدت‌آفرینی

معاون امنیتی انتظامی وزیر کشور دیروز در حاشیه همایش ملی پدافند غیرعامل در تشریح ماجرای نماز جمعه ناآرام زاهدان، خطبه‌های دیروز مولوی عبدالحمید را تحریک‌آمیز دانست و گفت: «اگر در خطبه‌ها مطالب تحریک‌آمیزی مطرح نمی‌شد، در زاهدان هم آرامش را شاهد می‌بودیم و متأسف هستیم در نمازجمعه که باید محل وحدت و آرامش مردم باشد، این سخنان مطرح شده.»

اشاره سید مجید میراحمدی، به جایگاهی است که از اوان انقلاب و شکل‌گیری نماز جمعه همواره بر وجه وحد‌ت‌آفرینی تریبون آن و نقش ائمه جمعه در این راستا تأکید می‌شد؛ اما حداقل در چند هفته اخیر و در کشاکش ناآرامی‌ها، ایفای این نقش به فراموشی سپرده شد؛ چراکه سخنان تحریک‌آمیز و ادبیات تهدید و توهین نسبت به معترضان در خطبه‌های نماز جمعه سراسر کشور غیر از یکی دو شهر، موج می‌زد و این هفته را شاید بتوان سرآمد هفته‌های گذشته دانست.

امام جمعه اهواز با بیان اینکه «کل شرکت‌کنندگان در اغتشاشات در سراسر کشور فقط ۹۰ هزار نفر هستند که نسبت به جمعیت ۹۰ میلیون نفری ایران، دو دهم درصد است»، در خصوص دستگیرشدگان گفت: «۹۵ درصد این افراد مجرد بودند، ۸۰ درصد فرزندان طلاق یا مطلقه بودند، ۵۰ درصد سابقه اعتیاد به مواد مخدر و الکل داشتند و انگیزه ۶۵ درصد آنها هیجانی است.»

حجت‌الاسلام سیدمحمد نبی موسوی‌فرد در تحلیل آماری دقیق خود، جنسیت ۸۵ درصد معترضین را مرد و ۱۵ درصد را زن اعلام کرد و افزود: «فقط ۱۵ درصد زن بودند چه می‌شود که اینقدر مرد دنبال برهنگی زن است. جالب این است که برداشت دستگیرشدگان از ایران این است که کشوری مخروبه است.»

خطیب جمعه قم هم در خطبه‌های این هفته، یکی از راه‌های مواجهه با حوادث اخیر را تقویت شبکه‌های اجتماعی داخلی دانست و گفت: «باید به استعمار مجازی کشور در حوزه بسترهای اینترنت‌محور و شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر، تلگرام و... پایان دهیم و شبکه‌های اجتماعی خارجی را مجبور به پذیرش قوانین جمهوری اسلامی ایران کنیم.»

آیت‌الله سید محمد سعیدی، با تأکید بر رصد، کنترل و مقابله با سرشاخه‌های آشوبگر یادآور شد: «مردم از قوه قضائیه انتظار دارند با این سرشاخه‌ها بر اساس قانون و با اشد مجازات برخورد شود تا برای دیگران درس عبرتی باشد.»

ادامه تهدیدات تولیت حرم حضرت معصومه (س) شامل چهره‌های مشهور شد که ضمن تأکید بر برخورد قانونی و قاطعانه با آنها، گفت: «باید آن دسته از چهره‌هایی که به خاطر فضای ایجاد شده انتقاداتی کردند را خواست و نسبت به شرایط کشور توطئه دشمنان آگاهشان کرد و به طور مستند از آنها تعهد گرفت که در دام اینها نیافتند.»

اما امام جمعه مشهد نیز که در صدور احکام کلی و عتاب و شتاب با مخالفانش شهره است؛ این هفته همچون عادت مألوف همیشگی و رویه جاری چند هفته اخیر، به موضوع اعتراضات و معترضین پرداخت و گفت: «همه کسانی که در عرصه آشوب‎ها وارد میدان شدند و به خیابان آمدند، ستون پنجم دشمن بودند، دست‌به‌دست جاسوسان آمریکایی داده‌اند و دانسته یا ندانسته برای تحقق اهداف دشمن در این کشور تلاش کرده‌اند.»

دامنه انتقاد حجت‌الاسلام سیداحمد علم‌الهدی به وزیر ورزش هم گسترش یافت و با ریختن آب سرد بر تلاش او و همکارانش برای سهوی جلوه دادن حرکت الناز رکابی در مسابقات سنگنوردی کره جنوبی،‌ تصریح کرد: «اخیراً شاهد بودیم که یک دختر فریب‎خورده که در اجرای مراسم سنگ‌نوردی روسری برداشته، کشف حجاب کرده و در پیش چشم همه مردم دنیا آبروی نظام را برده است، به کشور بازگشته و با آقای وزیر ورزش و جوانان دیدار کرده است. در این باره اساساً فرض کنیم که ملاحظات سیاسی درست باشد و بهتر باشد که این خانم طرد نشود و به نظام برگردد اما نکته اینجاست که چرا وزیر ورزش با این خانم ملاقات کرد درحالی‌که او بازهم بدون حجاب، تنها به یک کلاه اکتفا کرده است؟»

احمد زیدآبادی، درباره خطبه‌های این هفته ائمه جمعه در مطلبی نوشت: «برخی امامان جمعه گویی با هم مسابقه گذاشته‌اند تا مادۀ اشتعال‌زای قو‌ی‌تری بر آتش نارضایتی‌ها در کشور بریزند! »

و اما خطبه‌های نماز جمعه این هفته تهران! احمد خاتمی در به کارگیری زبان تهدید گوی سبقت را از دیگر ائمه جمعه ربود و در خطبه‌ها از قوه قضاییه خواست تا «طوری با این اغتشاشگران برخورد کند که دیگر هوس اغتشاش مجدد رخ ندهد.»

امام جمعه موقت تهران ادامه داد: «کسانی که سردسته اغتشاشات بودند یا هستند و پول دریافت می‌کنند تا شعار بنویسند و یا اقدامات ضد امنیت ملی انجام می‌دهند نباید به این افراد رحم شود و باید با اشد مجازات با آنها برخورد شود.»

باز صد رحمت به ملوک‌الطوایفی!

احمد زیدآبادی، فعال و تحلیلگر سیاسی در صفحه اینستاگرام خود درمورد خطبه‌های این هفته ائمه جمعه در مطلبی با عنوان «باز صد رحمت به ملوک‌الطوایفی» نوشت: «برخی امامان جمعه گویی با هم مسابقه گذاشته‌اند تا مادۀ اشتعال‌زای قو‌ی‌تری بر آتش نارضایتی‌ها در کشور بریزند! بعید است آنها ندانند که چطور سخنان تهدیدآمیز و تحقیرکنندۀ آنان در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌چرخد و دستاویز همان اصطلاحاً «معاندانی» می‌شود که نسبت به حرف شنوی مردم از آنها هشدار می‌دهند! گویا اصلاً خیال‌شان نیست. یک عمر با این لحن و ادبیات حرف زده‌اند و ظاهراً به آن عادت کرده‌اند.»

وی ادامه داد: «به نظرم در دوران ملوک‌الطوایفی هم حاکمیتِ سیاسی تا این اندازه تکه پاره نبوده است. به خلاف ظواهر امر، این بزرگترین تهدید علیه جمهوری اسلامی است نه تهدیدهایی که ورد زبان مقامات است.»

تهدید در کلام طیف وسیعی از تریبون‌داران!

طبیعی است که تهدید و تحقیر معترضان به ائمه جمعه محدود نمی‌شود و طیف وسیعی از نمایندگان مجلس، استانداران، دادستان‌های شهرهای مختلف، مداحان، سرداران و فرماندهان نیروهای انتظامی و...را دربرمی‌گیرد. برای ذکر نمونه‌ای از این دست می‌توان به گفت‌وگوی نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی با خبرگزاری فارس اشاره کرد که امیرحسین بانکی‌پور، در آن تأکید کرد: «مجازات اغتشاشگران مطالبه مشترک نمایندگان مجلس از دستگاه قضا است.»

به‌رغم آنکه وزیر کشور اصرار عجیبی در اعلام «پایان» ناآرامی‌ها دارد؛ معاون امنیتی انتظامی او دیروز از «تحرکات ایذایی» در برخی استان‌ها و برپایی تجمعات در برخی دانشگاه‌ها خبر داد و درنهایت بروز تنش در نمازجمعه زاهدان را تأیید کرد

مجتبی ذوالنوری، نماینده مردم قم در مجلس هم که در بیان نطق‌های آتشین ید طولایی دارد، اخیر گفته است: «به محض حاکم شدن امنیت و آرامش کامل در کشور، برخوردهای قاطع و سخت با تمام جریانات اعم از سلبریتی‌ها و بازیکنان ورزشی که در آتش این فتنه دمیدند انجام خواهد شد. مسئله حجاب و عفاف محکم تر و قوی تر از گذشته دنبال خواهد شد.»

تضارب آرا بدون انگ زدن، خشونت کلام و تندخویی

رئیس قوه قضاییه از بدو تصدی در این سمت، اشارات گاه‌وبیگاهی بر«گفت‌وگو» داشته است، اما همزمان با ادامه و گسترش اعتراضات اخیر؛ در کنار بیانات تند و عبارات تهدیدآمیزی که در خصوص «اغتشاشگران و تخریب‌کنندگان اموال عمومی»؛‌ بر «گفت‌وگو» و ضرورت آن نیز تأکید ویژه‌ای دارد. غلامحسین محسنی اژه‌ای روز پنجشنبه سعه‌صدر و برخورداری از ظرفیت بالا، یکی از اساسی‌ترین لوازم شرکت در یک فرآیند گفت‌وگومحور دانست و گفت: «انسان باید همه اقوال و سخنان را بشنود و گرایش‌ها فکری و جناح‌بندی‌های سیاسی تأثیری در او برای استماع سخنان دیگران نداشته باشد؛ البته صرف شنیدن کافی نیست، بلکه مباحثه و تضارب نیز لازم است؛ همین مباحثه و تضارب آرا و تعاطی افکار است که سبب رشد و تعالی می‌شود؛ در این فرآیند مباحثه و تضارب آرا نیز قطعاً نابردباری و انگ زدن و خشونت کلام و تندخویی جایی ندارد و لازمه آن تدوین سازوکارها و تعیین مبانی و شاخص‌های مربوطه است.»

رئیس دستگاه قضا ادامه داد:‌«شاید لازم باشد فرد به صورت میدانی و حضوری و عینیت‌یافته با پدیده یا مقوله یا اتفاق مورد بحث و گفت‌وگو، مواجه شود».

اژه‌ای معتقد است که «باید علل این اتفاقات را ریشه‌یابی کنیم و اگر به دنبال منشا مشکل نرویم دوباره تکرار می‌شود و ایرادات کار را در هر بخش و ساختاری و کارکردی که وجود دارد رفع کنیم؛ اما در عین حال نباید اجازه دهیم عناصری اغتشاشگر به ایجاد اخلال در زندگی روزه‌ مره و کسب و کار مردم بپردازند و امنیت جانی و روانی آنها را تهدید کنند.»

اینکه اساسا منطق گفت‌وگو با تهدید و ارعاب و تحقیر طرف گفت‌وگو، چقدر سازگار است، نکته‌ کلیدی حل مشکل این روزهاست. به هر حال خردورزی، مفاهمه و گفتگو لازمه عبور از چالش اجتماعی و امنیتی اخیر است و تنها در این صورت است که می‌توان بر کنترل بحران در زودهنگام امیدوار بود؛ و الا آنچه بیش از هر امری در معرض تهدید قرار می‌گیرد، منافع ملی کشور است.