دلایل زوال دریاچه ارومیه

روزنو :دریاچه ارومیه بیش از این نگینی بود که شمال غرب ایران می درخشید.این دریاچه آب فراوان داشت و از زیبایی خاصب برخوردار بود و گردشگران فراوان را به خود جلب کرده بود.دریاچه ارومیه به دلیل شور بودن بیش از حد آبش اگر کسی در آن شنا می کرد غرق نمی شد.متاسفانه در دهه های گذشته با احداث جاده 15کیلومتری بر روی آن با هدف نزدیک شدن فاصله ارومیه به تبریز،ساختن ده ها سد و هزاران چاه سرنوشت این دریاچه تغییر کرد و اکنون به گفته مقامات محلی حدود 90 درصد از آب آن خشکیده است.این در حالی است که دریاچه وان در ترکیه با فاصله 180 کیلومتر پر آب است.انتظار از دولت این است که با بهره گیری از ساز و کارهای علمی از یک سو جلوی خشک شدن دریاچه را بگیرد و از سوی دیگر آن را احیا کند.در این باره ستاره صبح گفتگویی انجام داده با منیره مرتضوی کارشناس محیط زیست که در ادامه می خوانید:

با توجه به اینکه دریاچه ارومیه در سال 97 شرایط مطلوبی داشت علت خشک شدن این دریاچه را چه می دانید؟

دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه داخلی ایران و با دارا بودن اکوسیستمی با ارزش در جهان و ایران، همواره برای دانشمندان، محققان، علاقه مندان به محیط زیست و بسیاری از افراد دیگر ارزشمند و نقطه حساسی بوده و هست. دریاچه ارومیه از سال ۱۳۴۶ به دلیل موقعیت و ویژگی های طبیعی و اکولوژیکی که دارد به عنوان پارک ملی به ثبت رسید.

ارتفاع دریاچه ۱۳۰۰ متر از سطح دریا است. در گذشته متوسط عمق دریاچه، حدود ۶ متر بوده است.در مسیر رودخانه هایی که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه قرار گرفته اند، سد های زیادی ساخته شده است.در استان آذربایجان شرقی از بین ۳۶ سد احداث شده حدود ۲۲ سد به بهره برداری رسیده و ۴ سد نیز در استان کردستان ساخته شده است. یعنی چیزی در حدود ۶۲ سد که ۳۴ سد از آن ها به بهره برداری رسیده و میزان آب ورودی به دریاچه را کاهش داده است. در مجموع بر اساس برخی از آمارها می توان گفت که ۴۴ سد در طی ۳ دهه گذشته بر روی حوضه آبریز دریاچه ارومیه ساخته شده است.

در اطراف دریاچه ارومیه و حوضه آبریز آن در طی این سال ها حدود ۴۸ هزار حلقه چاه غیر مجاز حفر شده است که این موضوع باعث کاهش سطح آب های زیرزمینی و میزان آب های زیرزمینی این منطقه شده است. در این منطقه حدود ۶۸۰ هزار هکتار سطح در زیر کشت قرار گرفته است.

پس از انقلاب احداث جاده ای غیر اصولی از میان دریاچه ارومیه باعث دو نیم شدن دریاچه شده که بعضی از کارشناسان اظهار داشته اند این موضوع نیز می تواند عامل خشک شدن دریاچه باشد. این کارشناسان گفته اند که احداث جاده برو روی دریاچه در روند طبیعی دریاچه اختلال ایجاد کرده و در کنار عوامل دیگر باعث خشک شدن دریاچه ارومیه شده است.

برای احیای دریاچه ارومیه لازم است به ساختار و جایگاه قبل خود بازگردد. مصرف بیش از حد منابع زیر زمینی، توسعه کشاورزی، سدهای ایجاد شده، از بین رفتن جنگلهای طبیعی و مراتع، ساخت ساز در مسیل ها، عدم لایروبی باعث شده روان ابهایی که باید به طور طبیعی وارد دریاچه می شدند به صورت سیل های ویرانگر درایند. هدایت ابهای سطحی و مدیریت ابهای زیر زمینی و اخذ نظرات دست اندرکاران اعم از خبرگان، دانشگاهیان، کشاورزان و ذی نفعان مرتبط همکاری و هماهنگی بین سازمانها و نهادها می تواند کمک شایانی به احیای دریاچه ارومیه بکند.

چرا با وجود سیلاب های اخیر شاهد خشک شدن برخی سد های در شهرکرد و همدان هستیم؟
سیلاب‌های غافلگیرکننده اخیر ۲۶۰ میلیون مترمکعب آورده برای سدهای کشور داشته است؛ میزانی که هرچند خسارات زیادی را به بار آورده اما به گفته مسوولان تاثیر چندانی روی منابع آبی ندارد. این ارقام عدد کوچکی است و نباید باعث گمراهی شود چراکه به عنوان نمونه تنها مصرف آب کشاورزی در کل کشور ۷۰ تا ۷۵ میلیارد مترمکعب است. این رژیم‌های بارشی اقیانوسی گذرا هستند و حتی ۲۰ سال یک‌بار هم رخ نمی‌دهند و نباید به آن‌ها تکیه کرد. به طور کلی نهادهای هماهنگ کننده در بخش آب و مدیریت سیلاب کار خود را به خوبی انجام نداده‌اند و هماهنگی کافی بین این بخش‌ها صورت نگرفته و ناهماهنگی فراوانی نیز بین قوه مجریه و مقننه وجود دارد و عدم هماهنگی آن‌ها در بخش آب مشکلاتی را ایجاد کرده است.

به نظر شما آیا می توان آب را از دریا به فلات مرکزی کشور انتقال داد؟

صحبت از طرحهای انتقال اب از دریاها (خزر، عمان و خلیج فارس) سالهاست که پیگیری شده، موافقان و مخالفانی داشته است. با توجه به مشکلاتی که در کمبود اب پیش رو داریم اگر تامین اعتبار و بررسی همه ابعاد با مطالعات ژرف و برنامه ریزی جامع صورت بگیرد باید این طرح ها در دستور کار قرار بگیرند.

گرچه انتقال آب از دریا به فلات مرکزی پیش از این آغاز شده است. پروژه شیرین سازی و انتقال خطوط آب از خلیج فارس به فلات مرکزی که جزو بزرگترین طرح‌های آبی و خاکی کشور بوده، سال گذشته در ۲ مرحله به دستور رییس جمهوری کلید خورد تا نجات بخش حیات کویرمرکزی باشد. پروژه انتقال آب خلیج فارس به عنوان طولانی ترین خط انتقال آب در کشور به طول ۸۰۰ کیلومتر از غرب بندرعباس آغاز شد و با وجود اینکه از سه استان هرمزگان، کرمان و یزد می‌گذرد اما نزدیک به ۱۷ استان از مزایای آن بهره خواهند شد.

شما راهکار جلوگیری از خشک شدن دریاچه ارومیه را چه می دانید؟

برای احیا دریاچه ارومیه افراد متعددی راهکارهای مختلفی ارائه کرده اند. اما تصور می شود برای نجات این دریاچه باید سدهایی که بر روی رودخانه های آبریز دریاچه ساخته شده باز شوند و آب آن ها به درون دریاچه جاری شود. همچنین صرفه جویی در مصرف آب در زمینه کشاورزی منطقه هم می تواند از مهم ترین عوامل نجات دریاچه ارومیه دانست. همچنین باید از حفر چاه های غیر مجاز جلوگیری کرد. چاه های احداث شده نیز باید شناسایی و از برداشت بی رویه آب ها توسط این چاه ها جلوگیری شود.