کوپن می‌آید، یارانه می‌رود، سرگیجه اما همیشه هست
دولتی‌ها در تلاش برای آماده کردن زیرساخت‌های اعطای کالابرگ هستند. در حالی معاون وزیر اقتصاد از احتمال اجرای آزمایشی طرح کالابرگ خبر داده که به نظر می‌رسد یارانه شهریورماه، آخرین یارانه‌ای باشد که به حساب مردم واریز خواهد شد و پس از آن، اقتصاد ایران با یارانه‌های نقدی خداحافظی خواهند کرد.
روزنو :
روزنو :دلار ۴۲۰۰ تومانی و ماجراهای دنباله‌دارش تمامی ندارد. هرچند از زمان اجرای تصمیم دولت برای حذف این ارز پرحاشیه ماه‌ها می‌گذرد اما شیوه جبران پیامدهای ناشی از این تصمیم هنوز بلاتکلیف مانده است.:
* روزنامه جهان صنعت نوشت: تا اینجای کار سیاستگذار مبالغی را ماهانه به حساب هفت دهک درآمدی واریز کرده تا از آسیب‌های حذف دلار ترجیحی در امان بمانند، اما آن‌طور که گفته می‌شود دولت مصمم به جایگزینی کالابرگ با پرداخت‌های نقدی است. طبق گفته‌های معاون وزیر اقتصاد، دولت زیرساخت‌های فنی برای این منظور را آماده کرده و احتمال اجرای آزمایشی طرح کالابرگ الکترونیکی از مهرماه وجود دارد. به طور کلی دو دیدگاه مختلف در رابطه با این موضوع وجود دارد؛ دولتی‌ها بر این باورند که طرح اعطای کالابرگ به خانوارها موضوعیت خود را از دست داده و بنابراین پرداخت نقدی به دهک‌های درآمدی باید تداوم داشته باشد.
* مجلسی‌ها اما کماکان اعطای کالابرگ به خانوارها را راهکار مناسب‌تری برای جبران معیشت عنوان می‌کنند. در همین راستا نیز دولت در حال مهیا کردن زیرساخت‌های لازم برای اعطای کالابرگ و حذف یارانه‌های نقدی است. هرچند هیچ کدام از شیوه‌های یادشده نمی‌تواند به طور کامل به جبران افت قدرت خرید خانوارها بپردازد، اما باید این سوال را مطرح کرد که پرداخت یارانه نقدی بهتر است یا اعطای کالابرگ؟
* روزهای پایانی اردیبهشت‌ماه بود که دولت بعد از مدت‌ها بحث و گمانه‌زنی، زمان قطعی خداحافظی با دلار ترجیحی را اعلام کرد. در همین راستا نیز اعلام کرد که دیگر ارز دولتی برای واردات کالاهای اساسی تخصیص پیدا نمی‌کند و قیمت این اقلام با نرخ‌های نیمایی تعیین خواهد شد. در ادامه نیز دولت مستقیما دستور افزایش قیمت چهار گروه کالایی یعنی مرغ، تخم‌مرغ، لبنیات و روغن را اعلام کرد. سیاستگذار اما به منظور حمایت از معیشت خانوارها از طرح جدیدی برای پرداخت یارانه‌های نقدی به خانوارها پرده برداشت.
* اعطای یارانه‌های نقدی ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومانی به ازای هر نفر برای هفت گروه درآمدی اقدامی بود که به مرحله اجرا رسید. اکنون که سه ماه از زمان حذف دلار ترجیحی می‌گذرد دولت کماکان سیاست پرداخت نقدی به خانوارها را ادامه می‌دهد، این در حالی است که از همان ابتدا گمانه‌زنی‌هایی در خصوص اعطای کالابرگ به خانوارها وجود داشت. کارشناسان تاکنون نظرات مختلفی در همین رابطه ابراز داشته‌اند. هرچند از نگاه بخش عمده‌ای از آنها دولت زمان مناسبی را برای حذف دلار ترجیحی انتخاب نکرد، با این وجود برخی از آنها عنوان می‌کنند که پرداخت یارانه نقدی و اعطای قدرت خرید به خانوارها برای تهیه کالاهای ضروری باید اولویت داشته باشد. اما برخی دیگر به دفاع از اعطای کالابرگ و بازگشت به سیستم کوپنی سال‌های گذشته برخاسته‌اند.
* دولتی‌ها در تلاش برای آماده کردن زیرساخت‌های اعطای کالابرگ هستند. در حالی معاون وزیر اقتصاد از احتمال اجرای آزمایشی طرح کالابرگ خبر داده که به نظر می‌رسد یارانه شهریورماه، آخرین یارانه‌ای باشد که به حساب مردم واریز خواهد شد و پس از آن، اقتصاد ایران با یارانه‌های نقدی خداحافظی خواهند کرد.
* این در شرایطی است که مردم در واکنش‌های متعدد درباره انتخاب میان کالابرگ و یارانه، یارانه را انتخاب کرده و عنوان می‌کنند که یا پول یارانه‌ها مشکلاتی چون پرداخت قسط، هزینه بیماری و... را می‌توانند انجام دهند.
* با این حال، معاون وزیر اقتصاد در مورد زمان اجرای طرح کالابرگ الکترونیکی گفت: در حوزه کالابرگ نیز با توجه به اینکه این موضوع قانون است دولت می‌خواهد زیرساخت ها را فراهم کند. این موضوع با مسئولیت مستقیم وزارت رفاه دنبال می‌شود. زیر ساخت های فنی آماده شده و امکان اجرای آزمایشی آن برای برخی اقشار فراهم شده است. سید هادی سبحانیان، در صورتی که طرح اجرایی در دولت به تصویب برسد، از تاریخ یک مهر ماه این امکان وجود دارد که به صورت آزمایشی اجرایی شود.
* روزنامه شهروند هم در گزارش خود آورده است: گفتی است یارانه نقدی مردادماه، چهارمین یارانه نقدی پس از جراحی اقتصادی دولت و حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی بوده است. پرداخت یارانه نقدی از اردیبهشت امسال و به دنبال حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی از واردات کالای اساسی با رویه جدید و مبلغ ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان به تناسب دهک‌بندی صورت گرفته برای ۹ دهک پرداخت می‌شود؛ به‌طوری که برای سه دهک اول به ازای هر نفر ۴۰۰ هزار و مابقی دهک‌ها ۳۰۰ هزار تومان است.
* بسیاری از مردم نگران چگونگی پرداخت یارانه‌ها و تغییر در رویه فعلی، از نقدی به کالابرگ هستند.
* در نظرسنجی مردمی بیش از 93درصد عنوان کردند که حاضرند یارانه نقدی بگیرند و کالا برگ به درد آنها نمی‌خورد.
* زن خانه‌داری که معتقد است افزایش یارانه‌ها شرایط زندگی را برایشان بهتر کرده، معتقد است: « وقتی که پول دست مردم می‌آید، مدیریت آن راحت‌تر است. قطعا نیازهای زندگی را بهتر می‌دانیم و آن چیزی را خرید می‌کنیم که نیاز داریم. ممکن است در یک ماه کسی به‌طور مثال نیاز به مرغ نداشته باشد، اما وقتی کوپن دریافت می‌کند مجبور است همان کالا را دریافت کند.»
* یک معلم که درآمدش حدود 8میلیون است، توضیح می‌دهد: «با یارانه برای خریدکردن دست‌مان بازتر است، در واقع کالابرگ ما را محدود می‌کند. این در حالی است که خیلی وقت‌ها پیش آمده که از یارانه برای خرید پوشک یا شیر خشک بچه استفاده کرده‌ایم، اما با کالابرگ این ماجرا محدود می‌شود. اصولا یارانه‌ها بیستمین روز هر ماه واریز می‌شود که دقیقا زمانی است که اگر حقوق‌بگیر باشیم پول ته کشیده و ما مجبور می‌شویم مایحتاج ضروری‌تری که نیاز بچه یا درمان بوده است، تامین کنیم.»
* یک مکانیک نیز به «شهروند» می‌گوید: «یارانه را انتخاب می‌کنم، چون آن چیزی که نیاز دارم خریداری می‌کنم. هیچ وقت با توزیع کالابرگ نمی‌توان گفت اجناس ارزان‌تر می‌شود. گاهی اوقات در زندگی جبر حاکم است و ما حق انتخاب نداریم، مثلا وقتی من قسطم عقب مانده باشد، ترجیح می‌دهم از شکمم بگذرم قسطم را پرداخت کنم، به همین دلیل پول نقد بیشتر به درد زندگی در شرایط کنونی می‌خورد.»
* یک بازنشسته به «شهروند» می‌گوید: «کالابرگ بازار سیاه ایجاد می‌کند اینکه کالابرگ روی چه محصولی و با چه مارکی داده شود، بسیار اهمیت دارد، اینکه به‌طور مثال کدام شرکت و چه محصولی کالابرگ داشته باشد، می‌تواند رانت‌های زیادی ایجاد کند.»
* فروشنده یک مغازه پروتیینی توضیح می‌دهد: «بستگی به مبلغ یارانه دارد با ٤٥هزارو٥٠٠ تومان یک ساندویچ هم نمی‌دهند. برای یک خانواده چهار نفره مبلغ یارانه می‌شود ١٨٢هزار تومان که پولی نیست. یک روغن بزرگ 500هزار تومان است، ولی اگر کوپن باشد مثلا روغن ٥٠٠ تومانی می‌شود ١٥٠ (مثال زدم دقیق نمی‌دونم) در کل جفتش خوب نیست.» اینها چند نمونه از نظرهای مردم است که معتقدند یارانه می‌تواند برایشان از کالابرگ مفیدتر باشد.
* به اعتقاد بیش از 90درصد این جامعه آماری با پول یارانه نقدی که برای افراد واریز می‌شود، آنها می‌توانند مدیریت مالی را در دست خودشان بگیرند و به این طریق دخل‌وخرج خانواده را مدیریت کنند. بسیاری بر این باورند که در خیلی از موارد پول یارانه صرف خرید مواد خوراکی نمی‌شود و گاهی ناچار می‌شوند این پول را صرف خرید پوشک یا مایحتاج کودک یا درمان بیماری کنند.
* بیشتر این افراد به بحث مدیریت مالی خانواده اشاره می‌کنند و بر این باورند که اینطور عزت‌نفس در خانواده باقی می‌ماند. آنها معتقدند که ممکن است کالابرگ برای محصولاتی قرار داده شود که کمتر در خانواده آنها مصرف می‌شود و اینجاست که دوباره بحث فروش این کالابرگ مطرح و پای رانت و فساد به این بازار باز می‌شود.
* آنها بیشتر تاکید دارند که انقدر اجناس گران شده است که مجبورند برخی از آنها را از سبد خرید خانواده حذف کنند. اما بسیاری از موارد قابل حذف نیست و با همان یارانه آن را رتق‌وفتق می‌کنند.
* در این نظرسنجی برخی اشاره کردند که یارانه به پای اجاره‌خانه آنها می‌رود و اگر آن را حذف کنند حتی توان پرداخت اجاره‌خانه را نخواهند داشت. یکی از آنها به «شهروند» می‌گوید: «ما با این پول اجاره‌خانه می‌دهیم. کالابرگ دردی از ما دوا نمی‌کند. این در حالی است که ما در یکی از محله‌های جنوب تهران زندگی می‌کنیم. می‌شود بچه‌ها مرغ نخورند، می‌شود روغن نداشته باشیم، اما بدون سرپناه نمی‌شود زندگی کرد و اگر این هم حذف شود، آن وقت نمی‌دانم تکلیف من سرپرست خانوارد با دو کودک چیست.»
* بیش از 26درصد از این جامعه آماری بر این اعتقادند که کالابرگ می‌تواند فساد بیاورد.
* یک راننده تاکسی اینترنتی تاکید می‌کند که «کالابرگ تنها نامش تغییر کرده و همان کوپن قدیم است که کلی دردسر داشت. اگر موفق بود خوب چرا آن را ادامه ندادند.»
* یک استاد موسیقی تصریح می‌کند که «یادم می‌آمد زمانی بازار خریدوفروش کوپن داغ شده بود. اگر کالابرگ بیاید بازار سیاه آن دوباره شکل می‌گیرد.»
* این گروه از افراد به «شهروند» توضیح می‌دهند که کالابرگ می‌تواند باب فساد را در بسیاری از موارد باز کند. آنها تاکید می‌کنند کالابرگ می‌تواند رانت‌بازی را برای اینکه چه کالایی با چه مارکی به مردم ارائه‌شود، باز کند و این موضوع به‌دنبال خودش فساد ایجاد کند.
* یکی نفر که در داروخانه دنبال داروی خاصی است، به «شهروند» می‌گوید: «پول نقد همیشه به درد می‌خورد. برخی موارد را می‌شود از زندگی حذف کرد، اما بعضی چیزها کاملا واجب و ضروری است و گاهی به زندگی و زنده‌ماندن افراد بستگی دارد. با گران‌شدن دارو آنهایی که بیمار دارند، هزینه‌های درمان‌شان بالا رفته است و خیلی‌ها این هزینه را صرف دارو و درمان می‌کنند.»
* زنی که در مترو گل‌سر و تل دخترانه می‌فروشد، می‌گوید: «من یک فروشنده مترو هستم و یارانه‌ام را هر چند ماه پس‌انداز و از آن به‌عنوان سرمایه کارم استفاده می‌کنم، به همین دلیل به نظرم حذف آن ضربه مهمی به افرادی مانند من می‌زند.»
* اما در کنار این افراد گروهی دیگر نیز که تعدادشان زیاد نبود، معتقدند کالابرگ می‌تواند در شرایطی بسیار موثر واقع شود. کارمند مترو در این‌باره می‌گوید: «کوپن منطقی‌تر به نظر می‌رسد، زیرا همه با قیمت ثابت آن را دریافت می‌کنند. اما وقتی پول می‌گیرید، مجبورید اجناس را از دلال بگیرید که این مسأله باعث می‌شود فرد با قیمت‌های متفاوتی اجناس را دریافت کند. این در حالی است که وقتی کالابرگ یارانه‌ای توزیع شود، کالاها با یک قیمت مشخص برای همه توزیع می‌شود.»
* یک زن سرپرست خانوار می‌گوید: «بستگی دارد که به چه کالاهایی کالابرگ داده شود. اگر به کالاهای اساسی و مورد نیاز کالابرگ تعلق بگیرد، قطعا کالابرگ بهتر است، اما اگر اجناسی که ارائه می‌شود زیاد مورد نیاز مردم نباشد، قطعا یارانه بهتر خواهد بود.»
* راننده یک خودروی سنگین هم می‌گوید: «دوره‌ای که کوپن داده می‌شد با آن تقریبا همه از یک نوع تغذیه و خوراک بهره‌مند می‌شدند، اما در حال حاضر خیلی‌ها توان خرید بسیاری از کالاها را ندارند و نمی‌توانند سفره خانواده را تامین کنند، به همین دلیل شاید این اتفاق سبب شود غذا و برخی از اقلام به سفره خانواده‌ها برگردد.»
* آلبرت بغزیان، کارشناس حوزه اقتصادی درباره انتخاب بین یارانه نقدی و یارانه کالایی با همان بسته کالایی می‌گوید:
* «در مواردی که تورم در جامعه وجود ندارد، پرداخت یارانه نقدی به مردم بهتر است، زیرا هم توزیع آن برای دولت راحت‌تر است و هم هر فرد چیزی را که دوست دارد برای خودش تهیه می‌کند، اما در زمان‌هایی که تورم وجود دارد وضعیت متفاوت می‌شود.»
* «از همان زمانی که یارانه‌ها به راه افتاده، قیمت آن تغییری نکرده، این در حالی است که تورم چند برابر شده و در این شرایط با یارانه نقدی مردم متضرر می‌شوند.»
* «شواهد نشان می‌دهد که کالابرگ در این برهه بیشتر به درد می‌خورد. به‌طور مثال هر ماه یک کیلو گوشت و نیم کیلو برنج وجود دارد و 10 سال بعد هم همین منوال طی می‌شود، اما اگر یارانه یک‌میلیون تومان هم بشود، کافی است یک تورم 6درصدی رخ دهد، آن وقت همه چیز دوباره تغییر قیمت پیدا می‌کند. یارانه باید هدفمند اجرا شود، نباید هزینه شارژ موبایل یا موادمخدر شود، این یارانه باید صرف معیشت مردم شود.
حسین صمصامی، کارشناس اقتصادی و عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه شهیدبهشتی تهران در می‌گوید:
* «به لحاظ علمی با فرض ثابت‌بودن شرایط باید گفت نمودارها نشان می‌دهد که پول نقدی رفاه مردم را بالاتر می‌برد.» «وقتی کالابرگ داده می‌شود افراد مجبورند همان کالا را مصرف کنند، این در حالی است که وقتی پول نقدی داشته باشند، می‌توانند ترکیبی از کالاهای مورد نیاز خود را تهیه کنند.»
* صمصمامی معتقد است که در بسیاری از موارد فرد یارانه را نه‌تنها برای معیشت بلکه گاهی برای درمان، گاهی برای اجاره مسکن یا خرج بچه‌ها استفاده می‌کند و این جای خرده گرفتن ندارد.
* او با تاکید بر اینکه گاهی سیاست‌گذاری‌ها متفاوت است، ادامه می‌دهد: «بسته به اینکه سیاستگذار هدفش چه باشد کفه ترازو بر یکی از دو مورد سنگینی می‌کند. گاهی هدف این است که یکسری کالاهای مشخص با ریز مغذی‌های مورد نظر به مصرف‌کننده برسد و افراد بتوانند با این روش حداقل‌های خودشان را تامین کنند. در چنین شرایطی کالابرگ داده شود بهتر است. اما گاهی سیاست‌گذاری‌ها برای کمک به مردم است که در این شرایط پول نقد بهتر است. اما با این وجود هیچ کدام از اینها نمی‌تواند کمکی به رفع مشکلات اقتصادی کند و باید در این میان تورم مهار شود تا مردم نیاز به یارانه یا کالابرگ نداشته باشند.
