روز نو :هم‌زمان با انتشار فیلمی از مردی که به خاطر ناتوانی در پرداخت هزینه‌های بیمارستانی در برازجان می‌خواهد نوزادش را از طبقه دوم بیمارستان به پایین پرت کند، یک استاد حوزه اذعان داشته است که حتی دیگر انقلابی‌ها هم برای فرزندآوری مجاب نمی‌شوند. این سخنان که در درون خود از ناکامی تبلیغات و سیاست‌های فرزندآوری روایت می‌کند در حالی است که دستگاه‌های تبلیغاتی رسمی مثل صداوسیما تلاش کرده‌اند از زاویه ایدئولوژیک جامعه را به زادوولد تشویق کنند. صداوسیما بارها خانواده‌های پرجمعیتی را به تصویر کشیده و کوشیده سبک زندگی و باورهای سنتی آن‌ها را سرمشقی برای جامعه امروزی ایران قرار دهد. حال‌آنکه بسیاری بر این باورند که این تبلیغات حاکی از ناآشنایی با نیازهای جامعه امروز ایران است.

از تبلیغ تا تشویق

هرم جمعیتی ایران که تا سال‌های پیش از جمعیت جوان و پویای در کشور حکایت داشت، در سال‌های آینده به جمعیتی سالخورده تبدیل خواهد شد. این موضوع با نگرانی‌هایی همراه شده تا جایی که فرزندآوری و تبلیغ آن در دستور کار دستگاه‌های رسمی و تبلیغاتی کشور قرار گرفته است. نمود اصلی این موضوع را می‌توان در تصویب قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مشاهده کرد؛ این قانون علاوه بر آنکه تسهیلات و ابزارهایی تشویقی مثل اعطای وام برای زادوولد خانواده‌ها فراهم می‌کند روی سختی در مقابله با سقط‌جنین و حذف الزام از غربالگری ژنتیکی دارد که تا کنون با واکنش‌هایی روبه‌رو شده است. حدود یک ماه پیش از سوی وزارت علوم اعلام شد افراد متأهل و دارای فرزند در جذب هیات علمی دانشگاه‌ها امتیاز بالاتری خواهند داشت. برای زنان متقاضی استخدام در آموزش‌وپرورش نیز تأهل یک امتیاز ویژه محسوب می‌شود؛ اما بسیاری معتقدند طرح‌های این‌چنینی بیش از آنکه جنبه جمعیت شناختی داشته باشد و مؤثر واقع شود، جنبه ایدئولوژیک دارد و حاکی از ناآشنایی با جامعه امروز ایران است.

صداوسیما بی‌پروا در تبلیغ کودک‌همسری

دستگاه‌های تبلیغاتی مثل صداوسیما در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند خانواده‌های پیشرو در فرزندآوری را سرمشقی برای جامعه قرار دهند. خانواده‌هایی که توسط این دستگاه‌ها به جامعه معرفی می‌شوند ظاهری مذهبی دارند و منتسب به جریان‌های ارزشی بوده‌اند. ترویج سبک زندگی سنتی این خانواده‌ها در موارد بسیاری منجر به تبلیغ ازدواج زیر سن قانونی یا کودک‌همسری شده است. بااین‌حال مبلغان باکی از تبلیغ کودک همسری ندارند.

هرآنکس که دندان دهد نان دهد

آن‌ها از سوی دیگر در تلاش‌اند بگویند مسائل اقتصادی مثل تهیه مسکن یا هزینه‌های خوردوخوراک و پوشاک فرزندان را نادیده بگیرند؛ می‌گویند روزی‌رسان خداست و هرآن کس که دندان دهد نان دهد. ازجمله خانواده‌هایی که در رسانه ملی به‌عنوان الگو به جامعه معرفی شده‌اند زنانی بوده‌اند که تحصیلات دانشگاهی یا شغل خود را به حالت معلق درآورده تا به ایفای نقش مادری بپردازند. چند سال پیش یک زن دهه شصتی که در آن زمان دارای هفت فرزند و درعین‌حال باردار بود در قاب رسانه ملی ظاهر شد. او که فرزندآوری را جهاد مادران خواند، گفت که در یک خانه 85متری زندگی می‌کنند و زمانی که شش فرزند داشت اندازه خانه‌شان 55متر بود. او البته اذعان داشت مشکلاتی نیز در خانواده وجود دارد اما نمی‌شود فرزندان در رفاه کامل باشند و باید سختی‌هایی را هم تحمل کنند. قاب صداوسیما همچنین روحانی جوانی را به تصویر کشید که در 39سالگی 13فرزند و دو همسر دارد. این روحانی که بنابر اعلام مرکز آمار ایران پرجمعیت‌ترین خانواده کشور را دارد، فرزندآوری را دستور اسلام و نیاز کشور دانست و گفت که در 15سالگی با همسرش که یک سال و نیم با او اختلاف سنی دارد، ازدواج‌کرده است.

امروز تبلیغ کودک همسری، فردا تبلیغ چندهمسری؟

باوجودآنکه این موارد، در جامعه استثنا شناخته می‌شوند تبلیغ و ترویج سبک زندگی آنان برای برخی نگرانی‌هایی داشته است. منتقدان معتقدند اگر قبح تبلیغ کودک‌همسری در دستگاه‌هایی مثل رسانه ملی شکسته شود، رفته‌رفته جا برای تبلیغ یک مورد استثنایی دیگر مثل چندهمسری هم بازخواهد شد. طی سال‌های گذشته برخی مردان چندهمسره با به اشتراک گذاشتن تصاویری از زندگی خود با همسرانشان به ترویج سبک زندگی خود در شبکه‌های اجتماعی پرداخته‌اند. نمونه آن یک روحانی است که همراه با چهار همسر خود در یک خانه زندگی می‌کند و با ساخت فیلم و مستند چندهمسری را ترویج می‌کند. اما آن‌طور که پیداست تبلیغات رسمی فرزندآوری چندان مؤثر و موفق واقع نبوده‌اند. مشکلات اقتصادی نه‌تنها اجازه فرزندآوری به خانواده‌ها نمی‌دهد بلکه نرخ ازدواج را نیز کم کرده است. چندی پیش مسعود عالمی نیسی رئیس موسسه تحقیقات جمعیت کشور اعلام کرد حدود ۱۲میلیون مجرد در کشور داریم که اگر وارد تجرد قطعی شوند، ازآنجاکه فرزندی ندارند جمعیت جدید جایگزین نمی‌شود.

فردی که می‌خواست به خاطر هزینه بیمارستان نوزادش را بکشد

اخیراً فیلمی در شبکه‌های اجتماعی منتشرشده که نشان می‌دهد فردی در بیمارستان شهید گنجی برازجان استان بوشهر به علت ناتوانی در پرداخت هزینه‌های مالی زایمان همسرش و مشکل ترخیص از بیمارستان قصد پرت کردن و کشتن نوزاد خود را داشته است. بعد از انتشار این فیلم، شبکه بهداشت و درمان دشتستان اعلام کرد که این فرد از اتباع غیرمجاز افغانستانی بوده و هزینه زایمان برای او با دستور رییس بیمارستان با تخفیف یا رایگان محاسبه‌شده است. بااین‌حال هزینه‌های فرزندآوری در ایران چندان ملیت ایرانی یا افغانستانی نمی‌شناسد. همین هفته گذشته بررسی یکی از روزنامه‌ها از هزینه 30 تا 60میلیون تومانی فرزندآوری تا دو سال اول زندگی فرزند حکایت می‌کرد.

انقلابی‌ها هم برای فرزندآوری مجاب نمی‌شوند

کار به‌جایی رسیده است که یک استاد حوزه علمیه می‌گوید انقلابی‌ها هم برای فرزندآوری مجاب نمی‌شوند. حمیدرضا مهدوی ارفع استاد حوزه و دانشگاه در مراسم شب هفتم محرم در مسجد جمکران گفت: وقتی رهبر انقلاب تا این اندازه بر موضوع فرزندآوری تأکید دارند یعنی موضوع خیلی خطرناک و جدی است؛ ولی امروز کار به‌جایی رسیده است که انقلابی‌ها هم برای فرزند آوری مجاب نمی‌شوند. او اضافه کرده است که فرزندآوری اکنون با باورهای امروز افراد مغایرت و تعارض دارد. دشمن در دهه 70 روی فرزندآوری دست گذاشت و قبل از اتفاق کنترل جمعیت، هر خانواده‌ای در وضعیت اقتصادی به‌مراتب بدتر از امروز با کمترین امکانات چندین فرزند داشت و هیچ‌گاه هم احساس بدبختی نمی‌کرد. او با اشاره به اینکه امروز مردم وحشت دارند که فرزند بیشتر داشته باشند، گفت: دلیل این وحشت تغییر ذائقه و باورهای جامعه است. فرزندآوری بعد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دارد و دشمن بر این نقطه حساس و اثر گذاشت دست گذاشت.

زادوولد در آمریکا هم ایدئولوژیک است؟

اما چرا تبلیغ دستگاه‌ها پاسخگو نیست؟ از ظواهر امر پیداست دستگاه‌های رسمی و تبلیغاتی بیشتر از آنکه منافع جامعه برای ازدواج و فرزندآوری را تأمین کنند درصدد شده‌اند با فرزندآوری به شیوه دلخواه خود یعنی ترویج سبک زندگی سنتی یا به عبارت دقیق‌تر ایدئولوژیک، بقبولانند. حال‌آنکه تشکیل خانواده و زادوولد در هر جامعه‌ای خواه در ایران اسلامی باشد خواه در جهان غرب یک موضوع غریزی به شمار می‌رود. تا زمانی که دولت به معنای عام آن، راه‌حل هر موضوع ساده‌ای را تبلیغات ایدئولوژی و نه تأمین منافع عمومی یا به عبارت دقیق‌تر راه‌حل اقتصادی بداند همواره با شکست روبه‌رو خواهد شد.