چه کسی بیشتر به برجام نیاز دارد؟

روز نو :«زنگ خطر سقوط هر چه بیشتر معیشت را می‌‌شنوید؟» این جمله آخرین واکنش اذهان عمومی به اوضاع بحران‌زده اقتصاد و وضعیت کلی صنایع در پی تحریم‌ها است؛ زنگ خطری که در پی به نتیجه نرسیدن مذاکرات برجامی، بار دیگر با بالا رفتن قیمت ارزهای بین‌المللی شنیده شد تا دلار روز گذشته رکورد دیگری از خود برجای گذارد و با 32هزار و 580تومان روی میز معامله برود؛ شنبه حتی یورو هم فاز صعودی دیگری به خود گرفت و با 33هزار و 976تومان معامله شد؛ قیمت طلا و سکه باز هم گارد صعودی به خود گرفت و قبح اعداد و ارقام بار دیگر شکست؛ و پیش‌بینی‌هایی که باز هم درست از آب درآمد و همان‌طور که فعالان بازار می‌گفتند رکورد مهمی در مهم‌ترین بازارهای پایتخت ثبت شد؛ اتفاقاتی که بی‌‌ارتباط با مذاکرات بین‌المللی نبود و همگی همان‌طور که پیش‌‌بینی می‌شد، رقم خورد. ثبت رکوردهای بالاتر در چهارراه استانبول و جمهوری در حالی بود که این جمله عضو کمیسیون امنیت اجتماعی این‌روزها با واکنش بسیاری از سوی اذهان عمومی همراه شد؛ «مذاکرات هنوز به اتمام نرسیده تا به نتیجه برسد یا نرسد، حریف مقداری بازی درآورد که امتیاز بیشتری بگیرد ما زیر بار شیطنت او نرفتیم تحلیل ما این است که آمریکا بیشتر به برجام نیاز دارد نه ما.» بی‌شک هر کشوری از موقعیت استراتژیک مهمی برخوردار است و می‌تواند برای کشورهای همسایه یا حتی مناطق دورتر دنیا، از نظر اقتصادی اهمیت داشته باشد؛ اما برای قضاوت درباره این موضوع بهتر است نگاهی به آمار و تحلیل‌های کارشناسی هم بیندازیم، اقتصاد ایران وابسته به نفت است و تأثیر تحریم‌های بین‌المللی در کاهش فروش انرژی و افزایش قیمت دلار و پایین آمدن ارزش ریال دیگر برای کسی پوشیده نیست. پیش از روی کار آمدن تحریم‌ها، بسیاری از تحلیلگران بر این باور بودند که محدودیت‌های بین‌المللی می‌تواند برای کشوری مثل ایران گران تمام شود؛ به گفته تحلیلگران بین‌المللی تأثیر تحریم‌های آمریکا بر ایران، افزایش قیمت هر قطعه اسکناس آمریکایی و تغییرات قابل‌توجه طلا و فلزات گران‌بها می‌تواند باشد؛ اتفاقی که حالا بعد از چند سال شدت بیشتری گرفته؛ همچنین گفته می‌شد تحریم‌ها می‌تواند با کاهش مراودات بین‌المللی، ریال ایران را هم با ارزش کمتری همراه کند و حتی بدهی‌های دولتی را بیشتر کرده و صنایعی همچون خودروسازی و حتی صنعت هوایی را تحت تأثیر قرار دهد. از اوضاع خودروسازی که بگذریم، اوضاع صنعت هوایی حالا دیگر در خطرناک‌ترین مرحله قرار گرفته و زنگ خطر سقوط هواپیماهای مسافربری بیشتر از همیشه شنیده می‌شود. به گواه اخبار در چند وقت اخیر حمل‌ونقل هوایی کشورمان وضعیت مطلوبی ندارد و بسیاری از سفرهای داخلی و البته خارجی به دلیل نقص فنی یا با تأخیر طولانی همراه بوده یا بعد از بلند شدن هواپیما به همان دلیل نقص فنی مجبور به فرود اضطراری شده است. این اتفاقات هرچند کوچک زنگ خطری بزرگ برای سوانح هوایی به‌حساب می‌آید که ممکن است جان ده‌ها نفر را به مخاطره بیندازد. به‌تازگی هم خبر فرود اضطراری هواپیمای مشهد - مسقط بعد از سه ساعت سرگردانی در آسمان مشهد و تخلیه باک بنزین هواپیما در صفحه برخی روزنامه‌های کاغذی منتشر شد که خوشبختانه این پرواز به سلامت فرود آمد و مشکلی برای مسافران و خدمه آن به وجود نیامد اما این خبر وقتی مهم می‌شود که بدانیم این ششمین نقص فنی گزارش شده هواپیماهای کشور تنها در طول کمتر از دو هفته اخیر است. آماری که نشان‌دهنده وضعیت رو به وخامت صنعت حمل‌ونقل هوایی ایران است و هر لحظه ممکن است اتفاق ناگواری رقم بخورد. سؤال این است، درصورتی‌که تحریم‌های بین‌المللی در کار نبود، وضعیت صنایع هوایی ایران تا این حد خطرناک جلوه می‌کرد؟ اما تأثیر تحریم‌‎ها بر ایران فقط موضوع هواپیما و دلار نیست، بنا بر پیش‌بینی‌ها موج دیگری از گرانی در راه است که بی‌شک بی‌ارتباط به بهای اسکناس آمریکایی و افت معیشت نیست. به گفته سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس: «موج جدید تورم در حوزه کالاهای اساسی در راه است، با وجود منابع بسیاری که در کشور داریم، وضعیت فقر و فلاکتی که در میان مردم مشاهده می‌شود زیبنده ایران نیست.» این نماینده مجلس در خصوص واردات نهاده‌های دامی پس از حذف ارز ترجیحی، گفت: حذف ارز ترجیحی یکی از ضروریات بود که دولت به‌عنوان جراحی اقتصادی در دستور کار قرار داد و مجلس هم اختیار آن را به دولت داد لذا ما از دولت گله داریم که وقتی در رابطه با روند حذف ارز ترجیحی مورد انتقاد مردم قرار می‌گیرد، توپ را به زمین مجلس نیندازد. او با اشاره به کوچک شدن سفره مردم، اظهار کرد: «گاوداری‌ صنعتی که روزی 11هزار لیتر شیر تولید می‌کرد، 10هزار لیتر آن برای تولید شیر خشک اختصاص می‌یابد و فقط هزار لیتر آن در بازار توزیع می‌شود؛ لذا این امر قدرت خرید مردم را کاهش داده است؛ بنابراین علاوه بر افزایش قیمت، با کمبود کالا هم مواجه هستیم.»

سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس گفت: «با اینکه وزارت جهاد کشاورزی سه شرکت مادر تخصصی دارد، اما واردات نهاده‌های دامی در اختیار شرکتی قرار گرفته است که منابع مالی ندارد و به‌صورت صوری محصولاتی را در معرض دید کشاورزان و دامداران قرار دادند و آن‌ها هم در سامانه بازارگاه محصول را خریداری کردند درحالی‌که اصلاً محصولی وجود نداشته است که قوه قضاییه به آن ورود کرده و ما هم در کمیسیون آن را پیگیری می‌کنیم.»
نماینده مردم جیرفت و عنبرآباد در مجلس ادامه داد: «ما ارز ترجیحی را حذف کردیم که فساد جمع شود اما اتفاقی که مجدداً در حوزه واردات نهاده‌های دامی رخ داده، فساد محرز است و انتظار ما از وزیر جهاد به‌عنوان کسی که در مجلس هم حضور داشت این است که در انتخاب مدیرانش دقت کند؛ زیرا با وجود منابع بسیاری که در کشور داریم، وضعیت فقر و فلاکتی که در بین مردم مشاهده می‌شود، زیبنده ایران اسلامی نیست.»
موج بعدی کوچک‌تر شدن و کاهش قدرت خرید مردم در راه است

این نماینده مجلس با اشاره به تأثیر یارانه نقدی در افزایش تورم، اظهار کرد: «مردم مشکلات عدیده‌ای دارند و با این پول‌ها، به‌جای خرید کالاهای اساسی خود، مشکلات دیگرشان را حل می‌کنند لذا این نقدینگی در بازار تأثیر گذاشته است؛ لذا موج بعدی کوچک‌تر شدن و کاهش قدرت خرید مردم در راه است و امیدواریم مذاکرات برجام به نتیجه برسد و علی‌رغم اینکه عده‌ای تأثیر برجام را در اقتصاد کشور انکار می‌کنند اما قطعاً در بازار تأثیرگذار خواهد بود.»

مرغداری‌ها قادر به ادامه جوجه ریزی نیستند

این نماینده مجلس خاطرنشان کرد: «بسیاری از واحدهای تولیدی کشاورزی اعم از مرغداری‌های صنعتی، به خاطر نبود نهاده‌ها و گران شدن آن، قادر به ادامه جوجه ریزی و تولید نیستند، از سوی دیگر خشک‌سالی و قطعی برق هم بر وضعیت کشاورزان تأثیر گذاشته است چراکه به دلیل قطعی برق، پمپ کشاورزان هر روز به مدت پنج ساعت خاموش است. همچنین صنایع سیمان و کارخانه فولاد هم با این قطعی برق تعطیل می‌شوند که به‌راحتی باعث افزایش قیمت می‌شود؛ بنابراین مردم از همه جهت تحت‌فشار قرار دارند.» هر چه هست، از زمانی که دلار 4200تومانی حذف‌شده، اوضاع اقتصاد هم بحرانی‌تر گزارش می‌شود. سؤال این است که آیا درصورتی‌که تحریمی در کار نبود و ارزش دلار به دلیل کاهش منابع ارزی ایران تا این اندازه در بازار آزاد رشد نکرده بود، بهای کالاهای اساسی در داخل کشور تا به اینجا رشد می‌کرد؟ بد نیست در تحلیل صحبت‌های یکی از اعضای کمیسیون امنیت ملی در زمینه اینکه آمریکا بیشتر نیازمند برجام است تا ما، نگاهی به اوضاع این مناطق و وضعیت اقتصادی آن‌ها هم بیندازیم. با جنگ اوکراین و روسیه، قیمت گاز در کشورهای اروپایی و مخصوصاً آمریکا افزایش یافت که این موضوع زندگی را برای ساکنان آن مناطق به‌سختی همراه کرد؛ اما واقعیت این است که با همه این‌ها هنوز اقتصاد آمریکا تورم دورقمی را تجربه نکرده؛ به عبارتی در شرایطی که با به نتیجه نرسیدن مذاکرات قطر، قیمت واقعیت دلار، سکه و طلا در بازارهای داخلی هم‌زمان بالا رفته، حالا این جمله یک نماینده مجلس که گفته «آمریکا بیشتر نیازمند برجام است نه ما»، با واکنش بسیاری از سوی اذهان عمومی همراه شده: «چرا آمریکا باید محتاج برجام باشد؟ تورمش دورقمی است؟ نرخ سرمایه‌گذاری‌اش منفی شده یا رشد اقتصادی‌اش متوقف؟» این در حالی است که اردیبهشت همین امسال بود که گزارش‌های منتشرشده از رشد منفی تولید در ایران خبر داد. آن‌طور که بررسی گزارش منتشرشده از 280شرکت بورسی نشان می‌دهد، رشد تولید صنعتی برای پنجمین ماه متوالی در اردیبهشت امسال منفی به ثبت رسید که این موضوع باعث نگرانی‌هایی در اقتصاد ایران شد. کارشناسان می‌گویند ‌چنانچه این روند ادامه‌دار باشد می‌تواند رشدهای اقتصادی در فصول آتی و کنونی را با اعداد بسیار پایین و حتی منفی به ثبت برساند. بنا به گفته برخی تحلیلگران هم بررسی تغییرات رشد تولید به‌تنهایی کافی نیست و برای داشتن تصویری بهتر از اقتصاد باید تحلیل موجودی انبارها هم در کنار آن باشد که دراین‌باره هم نتایج خوبی در دسترس نیست؛ گفته می‌شود رشد موجودی انبار در اردیبهشت‌ماه 1401 منفی به ثبت رسیده که به معنی بیشتر بودن تقاضا از عرضه است، این امر در حالی رقم خورده که همان‌گونه که گفته شد رشد عرضه نیز در این ماه منفی بوده که نشانگر مشکلاتی در سمت عرضه است.