ادعای رفع کسری بودجه؛ بدون شرح

روزنو :صحبت‌های اخیر رئیس دولت سیزدهم درباره کسری بودجه این‌روزها بیشتر از همیشه موردتوجه اذهان عمومی قرار گرفته است. سید ابراهیم رئیسی، همین چند روز پیش بود که در میان اخبار گرانی‌های هر روزه کالاهای اساسی گفت: «مشکل کسری بودجه 480هزارمیلیاردی دولت بدون استقراض حل شد؛» چیزی که از نگاه کارشناسان با توجه به وضعیت تحریم‌ها و کاهش درآمدهای ارزی در چند سال اخیر به‌مثابه یک معجزه تلقی می‌شود، اما سؤالی که می‌توان مطرح کرد این است که چرا سکان‌داران اقتصادی گزارشی درباره جزییات نحوه عبور از این بحران به بیرون منتشر نمی‌کنند. گزارشی که باید به بیرون درز کند تا شاید ابهامات موجود در میان اذهان عمومی را از راه بردارد.

چراکه با توجه به وضعیت موجود این ذهنیت در میان اقشار مختلف جامعه ایجادشده که دولت با دریافت مالیات، حذف یارانه، افزایش ناچیز حقوق کارمندان، افزایش سود بانکی و به زمین زدن بورس یا حتی حذف حدود 20میلیارد دلار ارز 4200تومانی به این هدف دست یافته است. از سوی دیگر باید گفت درصورتی‌که ادعای دولت دراین‌باره صحت داشته باشد، می‌توان انتظار داشت که در ماه‌های آینده یا روند صعودی تورم متوقف می‌شود یا دست‌کم شاخص سطح عمومی قیمت‌ها به زیر دو رقم خواهد رسید. حتی اگر رئیسی درباره عبور از کسری بودجه اشتباه نکرده باشد، باید انتظارات تورمی هم کاهش یابد و از همین حالا حداقل شاهد گرانی بیشتر نباشیم.

این در حالی است که برخی دست‌اندرکاران اقتصادی حالا از احتمال رسیدن تورم به سطح سه‌رقمی هم خبر می‌دهند. البته با توجه به وضعیت بازارها، کمتر کسی است که از احتمال بحرانی‌تر شدن تورم در ماه‌های آینده صحبت نکند. هرچند این موضوع نیز نباید مورد بی‌توجهی قرار بگیرد که تورم بیش از 10عامل مختلف دارد که تنها یکی از آن‌ها استقراض از بانک مرکزی است، بااین‌همه اما به نظر می‌رسد دولت در بیان نحوه عبور از این میزان کسری کوتاهی کرده و با توجه به شرایط موجود توضیحی درباره نحوه عبور از این رقم درشت نداده است. از دید کسی پنهان نیست که اقشار مختلف جامعه با توجه به وضعیت جیب خود سیاست‌های اقتصادی دولت‌ها را ارزیابی می‌کنند، بنابراین با توجه به قیمت‌هایی که حالا هر روز در حال افزایش است و وضعیت بازار، سؤالی که برای اذهان عمومی مطرح‌شده، همین نحوه عبور از کسری بودجه است که جزییاتی درباره آن گزارش نشده و روزبه‌روز وضعیت معیشتشان بدتر هم می‌شود. درست در شرایطی که از نگاه رئیسی دولت از کسری بودجه؛ که یکی از دلایل اصلی تورم است، عبور کرده، فعالان بازار مسکن از فشار تورمی روی دوش مستأجران خبر می‌دهند. در همین زمینه یکی از نمایندگان مجلس گفته: «مستأجران زیر فشار غیرقابل‌تحمل گرانی اجاره‌بها هستند؛ قفل بودن وام ودیعه، تورم عمومی، بی‌پشتوانه بودن ممنوعیت افزایش بیش از 25درصدی اجاره‌بها، احتکار گسترده ملک و عدم عرضه که بسیاری از این املاک در اختیار بانک‌ها و مالکان بزرگ است، اوضاع را بدتر کرده است.» بی‌شک افزایش اجاره‌بهای مسکن نیز در پی بالا رفتن عجیب تورم و کوچک‌تر شدن سفره‌ اقشار مختلف جامعه است که در جریان است؛ از روغن 60هزارتومانی که در عرض چند روز به 380هزار تومان رسید تا مالیات‌هایی که افزایش یافت و وضعیت واحدهای تولیدی از چیزی که بود بدتر هم شد؛ سؤال این است که چرا با اینکه یکی از دلایل اصلی خلق پول و افزایش تورم به ادعای دولتی‌ها از میان برداشته شده، بازهم روند قیمت‌ها در بازار صعودی است؟ البته که نباید از چسبندگی قیمت‌ها نیز غافل شد، اما همچنان این سؤال مطرح است که درصورتی‌که هیچ پولی برای جبران کسری بودجه خلق نشده، چرا همچنان انتظارات تورمی رو به بالا و در جریان است؟ تورمی که یکی از دلایل اصلی آن چاپ پول بدون پشتوانه عنوان می‌شود؛ اما چرا چاپ اسکناس و خلق پول را همواره یکی از موارد تراکم بحران در اقتصاد کشور و حتی بیش از آن از دلایل تورم بیشتر می‌دانند؟ شاید این شوخی فراگیر در شبکه‌های اجتماعی که کاربری در پاسخ به این مسئله که دولت پول برای حقوق نداشته باشد را حالا دیده باشند که نوشته بود «خب دولت پول چاپ کند!» این نیم‌خط پاسخ یک کاربر حالا مدت‌هاست دستمایه شوخی‌های مختلف در شبکه‌های مختلف اجتماعی شده است و البته شاید محل پرسش برای برخی از شهروندان که چرا نباید دولت‌ها بدون پشتوانه دست به چاپ اسکناس بزنند؟ چاپ پول با اهداف سیاسی یا برای جبران کسری بودجه و نقدینگی توسط دولت‌ها تفاوتی با نفوذ سارقان مسلح به بانک مرکزی ندارد.

هر دوی این موارد یعنی سرقت از بانک و چاپ اسکناس بدون پشتوانه را می‌توان برداشت پول از جیب مردم دانست.

از موضوع تورم که بگذریم، صحبت‌های سکان‌داران پیشین اقتصادی نیز درباره این اوضاع قابل‌توجه است. در روزهای اخیر، عبدالناصر همتی، رئیس پیشین بانک مرکزی دولت دوازدهم، در ویدیویی مدعی شد که دولت رئیسی در کمتر از یک سال گذشته رکورددار چاپ پول در کشور شده است. این ادعای همتی در حالی مطرح می‌شود که حدود یک سال از تشکیل دولت گذشته و از سوی دیگر این رئیس سابق بانک مرکزی که اکنون چنین ادعایی را درباره دولت رئیسی مطرح می‌کند خود برای دوره‌ای طولانی رکورددار چاپ پول بدون پشتوانه در کشور بوده است. از سوی دیگر شاید سخنان رئیس‌کل پیشین بانک مرکزی ایران درباره رکوردشکنی میزان چاپ اسکناس (خلق پول) در سال ۱۴۰۰ درست باشد، اما این‌همه ماجرا نیست. افزایش ۱۴۲هزار میلیارد تومانی پایه پولی در سال ۱۴۰۰ به این معناست که این شاخص تقریباً ۳۱درصد رشد کرده است. طبق آمار‌های بانک مرکزی، پایه پولی ایران در سال قبل تقریباً ۳۰.۱درصد و در سال ۱۳۹۸ نیز ۳۲.۸درصد رشد کرده بود. با این حساب، به نظر می‌رسد که نرخ رشد پایه پولی ایران در سال ۱۴۰۰ با سال‌های پیش از آن تفاوت چندانی نداشته است. به نظر می‌رسد اگرچه دولت ابراهیم رئیسی نیز مشابه عملکرد دولت‌های گذشته در زمینه خلق پول عمل کرده که یکی از نتایج آن تورمی است که در ماه‌های اخیر شدت گرفته است. این‌که در ادامه با روند چاپ اسکناس و خلق پول چه اتفاقی در سال ۱۴۰۱ رخ خواهد داد، اما همان خطری است که بسیاری را نگران کرده است.

با توجه به پابرجا بودن معضل تحریم و کاهش درآمدهای ارزی و حتی ادعاهای مختلفی که درباره نحوه جبران کسری بودجه صورت گرفته در پی تورمی که در جریان است، سکان‌داران اقتصادی باید در زمینه نحوه عبور از کسری 480هزارمیلیاردی شفاف‌سازی کنند.