راه نجات برجام

روز نو :با نزدیک شدن به انتخابات میان دوره‌ای آمریکا واشنگتن نمی‌تواند تضمین‌هایی را که در مورد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و تحریم‌ها می‌خواهد به تهران ارائه دهد. با این وجود، یک توافق موقت می‌تواند برای هر دو طرف کارساز باشد.

راه نجات برجامفرارو- حسین موسویان، دیپلمات و مذاکره کننده ارشد سابق ایران؛ حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران ۲۵ اردیبهشت در مجمع جهانی اقتصاد در داووس بار دیگر تاکید کرد که برای احیای توافق هسته‌ای ایران مهم‌ترین مسئله آن است که تحریم‌های اقتصادی علیه ایران به طور موثر لغو شوند. وی افزود: "کم اهمیت جلوه دادن این موضوع کلیدی و تمرکز بر یک موضوع دیگر (حذف سپاه از فهرست سازمان تروریستی خارجی آمریکا) پاسخ درستی نیست ما هنوز در عمل ندیده ایم که بایدن متفاوت از ترامپ عمل کند. ما در‌های دیپلماسی را برای دستیابی به یک توافق خوب و پایدار کاملا باز گذاشته ایم".

 بایدن رئیس جمهوری امریکا تصمیم گرفته سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی امریکا باقی بماند. او این تصمیم را در آوریل به "نفتالی بنت" نخست وزیر اسرائیل ابلاغ کرد و اعلام نمود که این تصمیم نهایی است و پنجره امتیازدهی به ایران بسته شده است.

دولت ترامپ در آوریل ۲۰۱۹ میلادی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داد تا جبران خسارت را برای دولت بعدی تا حد ممکن دشوار سازد. "پل پیلار" یکی از اعضای ارشد دانشگاه جورج تاون و دستیار اجرایی سابق رئیس سیا اظهار داشته است: "این اقدام (قرار دادن نام سپاه در فهرست تروریستی) سوء استفاده آشکار از فهرست سازمان‌های تروریستی مدنظر امریکا بود. از ۷۳ سازمان حاضر در این فهرست ۷۲ سازمان گروه‌های غیر دولتی هستند. سپاه تنها گروه در این فهرست است که غیر دولتی نیست". "امیر عبداللهیان" در گفت‌وگوی عمومی با "فرید زکریا" مجری "سی ان ان" در مجمع جهانی اقتصاد گفت: "اطلاعاتی داریم که نشان می‌دهد رژیم صهیونیستی سیاست خارجی آمریکا را به گروگان گرفته است".

اظهارات او با آن چه یک مقام ایرانی که نخواسته نامش فاش شود به من گفت مطابقت دارد. این مقام ایرانی گفته بود:"در سال ۲۰۱۱ میلادی در زمان ریاست جمهوری "محمود احمدی نژاد" در یک کنفرانس بین المللی در اندیشکده "چتم هاوس" یکی از روسای سابق موساد به سفیر ایران گفته بود: "شما در حال مذاکره با شش قدرت جهانی در مورد برنامه هسته‌ای خود هستید. اما در نهایت ما در مورد برنامه هسته‌ای ایران تصمیم خواهیم گرفت".

تنها راه حل دیپلماتیک

در تاریخ ۲۵ مارس "رابرت مالی" مذاکره کننده اصلی ایالات متحده برای احیای توافق هسته‌ای به اعضای کمیته روابط خارجی سنا گفت که درخواست ایران برای حذف سپاه از فهرست تروریستی ارتباطی با توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ندارد و تهران باید امتیازی معادل و متقابل را به واشنگتن ارائه دهد کاری که تاکنون موفق به انجام آن نشده است.

با این وجود، او تاکید کرد که "یک گزینه نظامی نمی‌تواند این موضوع را حل کند و باعث عقب گرد خواهد شد. تنها راه حل واقعی در اینجا یک راه حل دیپلماتیک است".

واقعیت این است که پس از یک سال مذاکره، توافقی در مورد چگونگی پیوستن مجدد ایران و آمریکا به توافق ۲۰۱۵ وجود دارد. موضوع کلیدی باقی مانده درخواست ایران برای تضمین پایبندی آمریکا به توافق و عدم خروج مجدد آن است.

بایدن نمی‌تواند تضمین دهد که کنگره یا رئیس جمهور بعدی این توافق را دوباره لغو نخواهد کرد. بنابراین، منطق ایران این بوده که در صورت عدم وجود چنین تضمینی معادل "امتیاز متقابل" برای تهران حذف سپاه از فهرست سیاه تروریستی آمریکاست.

در همین حال، ایران به داشتن اورانیوم غنی شده کافی برای ساخت دست کم یک بمب اتمی بسیار نزدیک است. اگر مشکل بایدن و ناتوانی دولت او در ارائه تضمین به ایران درباره خارج ساختن سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی امریکا و یا در مورد عهد نسبت به تداوم توافق هسته‌ای در سال‌های آتی دست کم تا پیش از انتخابات میان دوره‌ای نوامبر ادامه داشته باشد تهران و واشنگتن باید یک توافق موقت را در نظر بگیرند.

یک احتمال می‌تواند "برنامه اقدام دو در مقابل دو" در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) باشد. در چنین توافقی، ایران ابتدا غنی سازی اورانیوم ۲۰ درصد و ۶۰ درصد را متوقف می‌کند و خود را به تولید اورانیوم غنی شده به کمتر از ۵ درصد محدود می‌سازد. احتمال دوم می‌تواند بازگشت ایران به تبعیت از پروتکل الحاقی باشد تا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بتواند دوباره تایید کند که ایران سانتریفیوژ برای تاسیسات غنی‌سازی مخفی تولید نمی‌کند.

با چنین اقداماتی قدرت‌های جهانی تضمین‌های عینی مناسبی برای عدم انحراف برنامه هسته‌ای ایران به سوی برنامه ساخت تسلیحات اتمی خواهند داشت.

به نوبه خود ایالات متحده تحریم‌های خرید نفت ایران را لغو خواهد کرد و همچنین تحریم‌ها را علیه موسسات مالی ایران از جمله بانک مرکزی آن کشور لغو خواهد کرد.

البته بهترین نتیجه، احیای کامل توافق هسته‌ای خواهد بود. با این وجود، در غیاب پایبندی کامل طرفین، یک توافق موقت گزینه بهتری نسبت به جنگ احتمالی خواهد بود. مذاکره کننده ایران در دوره بایدن در جلسه استماع کنگره گفت که "مذاکرات هسته‌ای نمرده است بلکه تقریبا به اتمام رسیده است".

یک توافق موقت هم چنان می‌تواند برجام را نجات دهد و به طور بالقوه زمینه‌ای را برای پایبندی کامل هر دو طرف پس از انتخابات نوامبر امسال در ایالات متحده فراهم کند.