در حالی که ایران و جمهوری ٖآذربایجان در دهه های گذشته روابط نسبتا سردی با یکدیگر داشته اند دو همسایه در نهایت به روابط نزدیک تری با یکدیگر دست پیدا می کنند. 

به گزارش سايت روزنو ،«المانیتور» با اشاره به دیدار محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران از باکو در دسامبر ۲۰۱۷ میلادی و دیدار او با همتای آذربایجانی اش اشاره می کند که به نظر می رسد برخلاف تاریخ روابط جمهوری آذربایجان از سال ۱۹۹۱ میلادی یعنی دوره استقلال ان کشور پس از فروپاشی شوروی به این سو که روابط گرمی با ایران نداشته این دوره رو به اتمام است و دو کشور در حال نزدیک تر شدن به سوی یکدیگر هستند. 

«المانیتور» می نویسد اعتقاد بر این است که عدم روابط نزدیک بین تهران و باکو در سال های گذشته به چندین عامل بستگی دارد مهم ترین عامل آن است که جمهوری آذربایجان روابط نزدیک تر با ترکیه را ترجیح داده بود نه با ایران.

 به نوبه خود جمهوری اسلامی ایران نیز روابط گرم تری با ارمنستان همسایه مسیحی اش و نه با جمهوری اذربایجان همسایه شیعه اش داشت. هم چنین، وضعیت منطقه کوهستانی مورد اختلاف قره باغ میان جمهوری اذربایجان و ارمنستان نیز عامل دیگری است که روابط باکو با دیگر کشورها را تحت تاثیر قرار داده است.

 تهران در آن مناقشه از جمهوری اذربایجان حمایت نکرد و رویکردی میانه را در پیش گرفت و به جای طرفداری از هر یک از طرفین دعوا دعوت کرد تا دو کشور با گفت و گو از طریق مسالمت آمیز راه حلی برای بحران پیدا کنند موضعی که بیش تر به نفع ارمنستان بود.

 با این حال، پایه هایی قوی برای روابط نزدیک میان جمهوری اذربایجان و ایران وجود دارد. با توجه به آن که قلمروی جمهوری اذربایجان پیش تر بخشی از ایران بوده است جمعیت اذری زبان ایران به ویژه در استان های اذربایجان شرقی و غربی حضور دارند.

 پس از اولین جنگ میان ایران و روسیه در سال ۱۸۱۳ و شکست قاجاریه ایران مجبور شد اذربایجان را به روسیه واگذار کند آن هم طبق مفاد معاهده گلستان با این حال، هنوز هم ارتباطات نزدیک بین آذری ها در دو طرف مرز به علت تاریخ، فرهنگ و زبان مشترک آنان با یکدیگر وجود دارد. تهران و باکو هم چنین هر دو عضو چندین سازمان منطقه ای و بین المللی هستند از جمله سازمان همکاری اسلامی و سازمان همکاری های اقتصادی. نیازی به گفتن نیست که هر دو کشور از دریای خزر سهم دارند.

 همه این ها نقش مهمی در تشویق دو کشور به برقراری روابط گرم تر با یکدیگر داشته اند. در واقع، از سال گذشته دو کشور همسایه گفت و گو با یکدیگر را آغاز کرده اند به خصوص درباره سهم شان از دریای خزر و آینده آن جلسات مختلفی را برگزار کردند. 

«المانیتور» در ادامه می افزاید:«با این حال نگرانی عمده ایران در مورد رابطه با جمهوری اذربایجان مسئله حضور اسرائیل در جمهوری اذربایجان و روابط نزدیک آن رژیم با مقام های اذربایجانی است. گزارش شده که بخشی از صنعت پهپادی اسرائیل در جمهوری آذربایجان واقع شده است. 

 در تاریخ ۲۷ اگوست ۲۰۱۴ میلادی نیروهای ایران یک پهپاد اسرائیلی را در نزدیکی تاسیسات هسته ای نطنز در مرکز ایران کشف کردند. اگرچه مقام های ایرانی گفتند که پهپاد از یکی از کشورهای همسایه هدایت شده بود و نام دقیق آن کشور را ذکر نکردند با این حال، برخی از گزارش ها حاکی از آن بود که پهپاد مذکور از جمهوری اذربایجان به مقصد ایران حرکت کرده بود. 

در مصاحبه ای در دسامبر ۲۰۱۶ میلادی «حسین دهقان» وزیر دفاع وقت ایران تایید کرد که پهپاد در سال گذشته از طریق جمهوری اذربایجان وارد ایران شد و نسبت به این موضوع به باکو هشدار داد.

 معلوم نیست ایا اشاره او به حادثه نطنز بوده است یا خیر. باید توجه داشت که جمهوری اذربایجان در اوریل ۲۰۱۵ میلادی در جنگ تازه اش با ارمنستان از این پهپادها استفاده کرده بود. «سالار سیف الدینی» کارشناس ارشد روابط ایران و جمهوری اذربایجان در تهران به «المانیتور» می گوید:«یکی از نگرانی های ایران در مورد نقش اسرائیل در جمهوری اذربایجان این است که تل اویو می خواهد دکترین جدید پیرامون را به مرحله اجرا بگذارد بدان معنا که تل اویو قصد دارد یک منطقه پیرامونی ایجاد کند و از طریق حضور در اقلیم کردستان عراق و جمهوری اذربایجان، ایران را محاصره کند. علاوه بر آن اسرائیل می تواند از این طریق اطلاعات زیادی را در مورد ایران با پرداخت هزینه بسیار کمی بدست آورد». 

سیف الدینی در ادامه اشاره می کند که بسیاری از مدیران ایرانی در جمهوری اذربایجان به دانشگاه  می روند و مدرک دکترا کسب می کنند. این در حالی است که اسرائیل در درون دانشگاه های جمهوری اذربایجان نفوذ کرده اند.

 برخی اوقات موضوعاتی که توسط اساتید ایرانی در دانشگاه های اذربایجان ارائه می شوند در راستای منافع اسرائیل بوده و صرفا برای جمع آوری اطلاعات در مورد ایران از سوی اسرائیلی ها مورد استفاده قرار می گیرند فارغ از توجه به ارزش علمی آن ها. در نتیجه، اسرائیل می تواند بدون پرداخت پولی به این داده ها دسترسی داشته باشد. 

المانیتور به دومین چالش پیش روی بهبود روابط دو کشور اشاره می کند و می نویسد:«مسائل مربوط به وطن پرستی نیز یکی از چالش ها در گرم تر شدن روابط ایران و جمهوری اذربایجان هستند. به نظر می رسد که باکو در طول سالیان متمادی تلاش کرده تا احساسات میهن پرستانه پان اذربایجانی را در میان اذری های ایران در شمال غربی آن کشور تحریک کند و در این زمینه تا حدودی موفق بوده است.

 البته تمام اذری های ایران از این ایده جمهوری اذربایجان حمایت نمی کنند چرا که ملی گرایی ایرانی قادر به مقاومت در برابر تلاش های باکو بوده است. با این حال، تاثیر چنین اقداماتی در قلب و ذهن اذری های ایران قابل انکار نیست. نمونه این موضوع را می توان در شعارهای طرفداران تیم های فوتبال در شهر تبریز مشاهده کرد». 

«الخان شاهین اوغلو» رییس مرکز سیاست های کاربردی در دانشگاه کاسپین در باکو به روزنامه «ینی مساوات» جمهوری اذربایجان می گوید:«ما قصد نداریم در امور داخلی ایران  دخالت کنیم با این حال، نمی توانیم نسبت به آینده اذری هایی که در ایران زندگی می کنند بی تفاوت باشیم». 

«المانیتور» در ادامه اشاره می کند که با این حال نشست های اخیر میان مقام های دو کشور باعث گمانه زنی در مورد احتمال تقویت روابط دوجانبه دو کشور شده است. «سیف الدینی» در این باره به «المانیتور» می گوید:«ایران نه قصد دارد و نه مزیتی برای خود از مداخله در امور داخلی جمهوری اذربایجان می بیند. برای تهران فرقی نمی کند در حوزه داخلی جمهوری اذربایجان چه اتفاقاتی روی می دهد. ایران خواستار روابط با جمهوری اذربایجان مانند رابطه با سایر کشورهاست. ایران خواستار افزایش مبادله در زمینه اقتصاد و انرژی با جمهوری اذربایجان است. این چیزی است که برای جمهوری اذربایجان بسیار مهم است چرا که آن کشور در سرزمینی محصور شده و برای رسیدن به آبهای ازاد به ایران نیاز دارد». 

با این حال، سیف الدینی افزود که جمهوری اسلامی ایران نیز انگیزه های قوی برای برقراری ارتباط نزدیک با همسایۀ غربی خود دارد او می گوید:«بازیگران جهانی و منطقه ای مانند امریکا، ترکیه و اسرائیل هم چنان نقش مهمی در آینده روابط تهران و باکو ایفا می کنند. هم چنین گروه های  مختلفی در داخل جمهوری اذربایجان هستند که تمایلی به بهبود روابط تهران و باکو با یکدیگر ندارند».