آزادی مطبوعات یک موضع پیچیده نیست اگر چه برخی پیچیده‌اش می‌کنند. آزادی مطبوعات به عنوان مهمترین مصداق آزادی بیان عبارت است از حق آزادی انتشار مطبوعات، کسب و انتشار اخبار. این معنی خیلی ساده آن است و اگر از آن پیچدگیهای تصنعی که مخالفان آزادی مطبوعات برای آن به وجود آوردند بگذریم کاملاً مفهوم ساده و روشنی است.

با این وجود مخالفان آزادی مطبوعات همواره شامل دو گروه افراد هستند. یک گروه کسانی هستند که از نظر فرهنگی هنوز توانایی درک رسانه‌های مدرن ندارند و نگران آن هستند که رسانه‌های مدرن برای فرهنگ و باورهای عمومی مشکل درست کنند. اگر چه اکنون ما دیگر مطبوعات را یک رسانه نوین تلقی نمی‌کنیم. امروز از عمر مطبوعات در جهان چیزی در حدود 250 سال می‌گذرد. واقعیت این است که مطبوعات محصول جامعه مدرن هستند و طبیعتاً ممکن است پاره‌ای از مقتضیات جامعه سنتی با نظام آزادی مطبوعات سازگار نباشد. هرچند جامعه امروز ایران یک جامعه سنتی تلقی نمی‌شود ویک جامعه مدرن است و در این مسیر قرار دارد. اما گروه دیگری هم هستند که با آزادی مطبوعات مخالف هستند. این گروه که در ایران امروز مصداق بیشتری دارند کسانی هستند که آزادی مطبوعات با منافع نامشروع و قدرت آنها ناسازگار است و با آزادی مطبوعات قدرت سیاسی یا ثروت آنها به مخاطره می افتد. این‌ها هم طبعاً سرِخوشی با آزادی مطبوعات ندارند.

در ایران امروز همانطور که اشاره کردم گروههای سنتی‌تر جامعه مشکلشان با آزادی مطبوعات بیشتر مشکل زاویه دید فرهنگی است هرچند امروز این گروه نیز تا حد زیادی رسانه به نام مطبوعات را درک کرده و از میزان نگرانی آنها کاسته شده است. اما به طور کلی آزادی مطبوعات همواره با قدرت معارضه دارد چون آزادی بیان، امنیت را از کسانی که به هرشکلی در صدد سوء استفاده از قدرت و یا نقض قانون هستند، سلب می‌کند. مطبوعات از وسایل خیلی مهم و مؤثر گردش اطلاعات هستند و گردش آزاد اطلاعات هم از وسایل و روش‌های خیلی مهم برای مبارزه با فساد و قدرتهای نامشروع است. در این شرایط زمانهایی پیش می‌آید که صاحبان قدرت یا کسانی که منافعشان در اثر گردش اطلاعات به خطر می افتد روش‌های غیرقانونی خشونت باری بروز داده و ممکن است موجب قتل روزنامه نگار هم ممکن است بشود. همانطور که در سطح جهان کم نبوده که روزنامه نگاری به خاطر انجام وظیفه حرفه‌ای‌اش به قتل رسیده است.

بعد از انتخابات سال 1388 این موضوع مطرح شد که ایران در میان بدترین کشورها از نظر آزادی مطبوعات قرار دارد اما من نه قبل از 88 از و نه بعد از آن این گزاره را قبول نداشتم که ایران یکی از بدترین کشورهای جهان از حیث آزادی مطبوعات است. این یک مساله تقریبی، بی پایه و غیرمستند است و بیشتر از آنکه پایه در حقیقت داشته باشد پایه در یکسری دیدگاههای تبلیغاتی داشته است. من بی شک انتقاداتی در زمینه آزادی و حقوق مطبوعات داشته و دارم ولی مطلقاً معتقد نیستم که ایران در حقوق و آزادی مطبوعات یکی از بدترین کشورها است. چه قبل و چه بعد از 88 اصلاً اینگونه نبوده است. قبول دارم که حقوق و آزادی مطبوعات در ایران در حد کشورهای اروپایی نیست اما با توجه به وضعیت تاریخ سیاسی ایران و تاریخ مطبوعات ایران و روندی که ما در بیست و پنج سال اخیر طی کردیم شرایط حقوق و آزادی مطبوعات ایران روند روبه رشدی را داشته است به علل و عواملش فعلاً کاری ندارم اما شاخص‌های قابل قبولی در آن شکل گر فته است. از نظر تعداد نشریات، تعداد روزنامه نگاران، تخصصی شدن مطبوعات، تعداد انواع و تنوع موضوعی مطبوعات مختلف اتفاقات مهمی رخ داده است. همچنین برخورد با مطبوعات که در طول تاریخ مطبوعات ایران عمدتاً برخورد امنیتی بود در طول 25 سال به برخورد قضایی تبدیل شد. البته شخصاً به خیلی از اقدامات قضایی هم منتقد بوده و معتقدم که در خیلی از موارد برخورد قضایی با مطبوعات مقررات به درستی انجام نشده اما واقعیت این است که همین که شیوه امنیتی پنهان کارانه به شیوه علنی قضایی بدل شده تحول مهمی اتفاق افتاده است. هیات منصفه مطبوعات در ایران بعد از سال 1286 دیگر هیچوقت تشکیل نشد اما در 25 سال اخیر هیات منصفه در دادگاههای مطبوعات ایرانی تشکیل شده است. بازهم می گویم کیفیت مقررات مربوط به هیات منصفه قابل نقد است و من نقد زیادی دارم اما به هرحال این نهاد شکل گرفته ومستقر شده و به نظرم اینها تحولات مهمی است و مشابه این شرایط را در خیلی از کشورهای جهان نداریم.

درحال حاضر مطبوعات ایران سهم و نقش مهمی در ساخت و شکل گیری افکار عمومی دارند. امروز حتی خیلی از کسانی که جزو مخالفان آزادی مطبوعات بودند برای ارتباط با افکار عمومی به مطبوعات پناه آورده و خودشان هم مطبوعات درست کرده‌اند و این یعنی وارد قاعده بازی شده‌اند. این‌ها اتفاقات مهمی است که نشان دهنده وضعیت رو به رشد و رو به توسعه در حقوق و آزادی مطبوعات در ایران است.

نبود یک تشکل مانند انجمن صنفی روزنامه نگاران مشکلی است که از سال 88 و در دولت محمود احمدی نژاد پیدا کردیم. متاسفانه به دلیل اقدامات کاملاً غیرقانونی وزارت کار در آن دوران فعالیت انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران با مشکل مواجه شد و بعد نهایتاً در یک تصمیم قضایی که دادستان وقت تهران گرفت- اوبعدا از سمت قضایی‌اش منفصل شد- تعطیل شد. بی شک نبود نهاد صنفی بر فرآیند توسعه حقوق روزنامه نگاری کشور اثر منفی می‌گذارد. اما به هرحال جامعه روزنامه نگاری ایران به حدی از توانایی و بلوغ رسیده که بتواند به تدریج نهاد صنفی مستقل خودش را داشته باشد و از مزایای آن برای توسعه و تثبیت حقوق خودش استفاده کند.

امسال روز جهانی آزادی مطبوعات متقارن شده با ایام انتخابات ریاست جمهوری و این تقارن حداقل این توقع را در ما ایجاد می‌کند که بدانیم نامزدهای ریاست جمهوری درمورد حقوق و آزادی مطبوعات چه مواضعی دارند. آزادی مطبوعات یکی از مهمترین مصداق‌های آزادی بیان است و آزادی بیان از حقوق بنیادین ملت است. خیلی مایلیم بدانیم که نامزدهای ریاست جمهوری چه دیدگاهی در این رابطه دارند. البته این دیدگاه باید واقعی و اصیل باشد. کسانی که تمام سابقه کاری‌شان درموارد متعدد با روندهای توقیف مطبوعات و اقداماتی از این قبیل همراه بوده نمی‌توانند منادیان آزادی مطبوعات باشند. شاید به لفظ بگویند اما این لفظ‌ها قابل اتکا نیست. یا کسانی که به هرشکل و در هرزمان که توانستند چوب لای چرخ مطبوعات گذاشتند هراندازه هم بخواهند بگویند که طرفدار آزادی مطبوعات هستند به هرحال رنگ رخساره از سر ضمیرشان خبر می‌دهد. واقعیت این است که در طول چهارسال اخیر شاهد هستیم که اگر چه اقدام عمیقی در مسائل مطبوعاتی انجام نداده اما سیاست عمومی خود دولت و شخص آقای روحانی همراهی با آزادی مطبوعات بوده است. دولت و رئیس جمهور برای مطبوعات تنگنا نساختند و سعی کردند در شرایط پرفشار کنونی حداقل به نوعی همراهی با مطبوعات داشتند. اگر چه در همین دروه هم توسط برخی از نهادها ودستگاههای تخصصی مربوط به حوزه مطبوعات در قوه مجریه اقداماتی انجام شده که بشدت محل انتقاد و ایراد است اما آنچه که مهم به شمار می‌آید جهت گیری شخصی شخص رئیس جمهور است. این واقعیت که دولت اگرچه روند را تسریع نمی‌کند اما مانعی هم برای مطبوعات ایجاد نکرده است. آنچه در این مقطع حائز اهمیت به شمار می‌آید این است که نامزد ریاست جمهوری حداقل سابقه‌شان سرشار از مخالفت با آزادی مطبوعات نباشد.