در کشورمان سریال الف درباره زندگی صدام حسین از تولد تا مرگ او ساخته میشود.
به گزارش روز نو؛ 14 اسفند سالروز درگذشت دکتر مصدق یکی از چهرههای سیاسی و برجسته تاریخ معاصر ایران است. اما اگر به عنوان یک پژوهشگر ، سینماگر یا علاقمند به زندگی و کارهای دکتر مصدق درصدد گرفتن اطلاعات مستند از طریق هنرهفتم باشید عملاً آنچه بعد از جستجو در تاریخ سینمای ایران نصیبتان میشود تقریباً «هیچ»! است. واقعیت این است که نه درباره محمدمصدق که درباره بسیاری از چهرههای مطرح سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... تا به حال سینمای ایران هیچ فعالیت ویژهای نداشته است. این درحالی است که سینمای جهان هرسال تعداد زیادی فیلمهای زندگی نامهای درباره زندگی افراد سرشناس میسازد ، فیلمهایی که هم در زمینه جذب مخاطب موفق هستند و هم در جشنوارههای معتبر میدرخشند. نکته قابل ذکر اینکه وجود چنین آثاری در مجموعه سینمایی یک کشور فراتر از جنبههای تجاری و سرگرمی و حتی هنری ، منابعی برای تحقیق و پژوهشهای علمی و دانشگاهی به حساب میآیند و از این منظر باید گفت که صندوقچه سینمای ایران به شدت خالی است و تولید چنین آثاری گویا به دست فراموشی سپرده شدهاند.
سینما، پژوهش و شخصیتهای واقعی
یکی از ژانرهای پرطرفدار و گونههایی که در سالهای اخیر به کرات به شکل فیلم روی پرده سینماها رفته است فیلمهای زندگی نامهای است. نکته قابل توجه اینجا است که چنین فیلمهایی علاوه بر جذب مخاطب از جمله فیلمهای مورد توجه در فستیوالها و جشنوارهای سینمایی هستند. شاید به همین خاطر است که در سالهای اخیر همواره در سبدتولیدات سینمایی کشورهای مختلف آثاری برگرفته از زندگی شخصیتهای واقعی به چشم میخورند آثاری که از نظر کیفی و کمی رشد چشمگیری هم داشتهاند. اما در سینمای ایران و در این روزگار به جز یک مدل سینمایی و یک گونه نگاه تقریباً دیگر گونههای سینمایی از رده خارج شدهاند. این درحالی است که حداقل در زمینه فیلمهای زندگی نامهای سینمای ایران گنجینهای بکر و دست نخورده در اختیار دارد. دکتر محمدمصدق یکی از شخصیتهای برجسته سیاسی ایران در دوران معاصر است که تقریباً هیچ فیلم سینمایی مهمی درباره او ساخته نشده است. این اتفاق حتی در حد اشارات تاریخی و سیاسی به حدی نیست که بتوان از آنها به عنوان یک منبع و ماخذ تاریخی سینمایی بهره جست.
قهرمانِ هشت میلیمتری
آنچه از محمدمصدق امروز در آرشیو سینمای ایران وجود دارد چند قطعه تصاویر مستند از دوران حیات و یا اتفاقاتی است که دردوران حضورش در مسندهای سیاسی بود. اما این تقریباً همه آنچیزی است که از محمدمصدق در سینمای ایران وجود دارد. اما حالا این سؤال وجود دارد که چرا زندگی چنین شخصیت مهمی در تاریخ معاصر ایران – باهرزاویه نگاهی- تا به حال روی پرده سینما نقش نبسته است؟
سرمایه و مدعیان
غلامرضا موسوی یکی از تهیه کنندگان مطرح و قدیمی سینمای ایران و رئیس شورایعالی تهیه کنندگان دررابطه با این موضوع به «امیدایرانیان» گفت:«بعضی از شخصیتهای تاریخی علیرغم هواداران و علاقمندان فراوانی که دارند اما به دلایل وجود نگاههای متفاوت، رفتن به سمت آنها از سمت سینماگران با توجه به شرایط،نوعی محافظه کاری تلقی میشود.»
او ادامه داد:« یکی از دلایلی که باعث میشود سینماگران کمتر به سمت ساخت چنین آثاری بروند این است که آنها اگر با هرزاویه ای به موضوع نگاه کنند عدهای آنها را تکفیر کنند و همانطور که گفتم این مسائل باعث میشود که فیلمسازان به این شخصیتها خیلی نزدیک نمیشوند.طبیعی هم هست چرا که فیلمساز هرنگاهی هم که داشته باشد بازهم افرادی هستند که آن نگاه را قبول ندارند و امکان دارد فکر کنند یک اتفاق کفر آمیز رخ داده و یا از سوی دیگر از آن شخصیت تجلیل شده است.»
موسوی درباره شخصیت محمدمصدق وسختی های ساخت آثار سینمایی درباره چنین شخصیتهایی اضافه کرد:« مصدق از آن شخصیتهایی است که علیرغم اینکه بسیار در جامعه دوستش دارند و احترام برایش قائلند اما مشکل بزرگی که بوده و کماکان وجود دارد این است که او شخصیتی مربوط به تاریخ گذشته است .» این تهیه کننده سینما همچنین گفت:« فیلمهای تاریخی علاوه بر مشکل تاریخی و تحلیلی با مشکلی به نام ممیزی و نگاههای متفاوت و در عین حال هزینه مواجه هستند.یعنی اگر یک فیلم معمولی یک و نیم میلیارد هزینه دارد اگر بخواهیم فیلمی درباره دکترمصدق بسازیم باید بودجهای شش هفت برابر یک فیلم معمول هزینه شود تا فیلمی متناسب باشرایط زمان و موقعیتها و اتفاقات تاریخی ساخته شود. به همین جهت است که خیلی از فیلمسازان و تهیه کنندگان به سمت تولیدا آثاری درباره چنین شخصیتهایی -لااقل در داخل ایران -نمیروند. چراکه هر نگاهی به این شخصیتها میشود مشکل دار داست . درحالی که آدمهای متفاوت نگاههای متفاوت دارند. درباره دکتر مصدق هم باید بگویم که در زندگی سیاسی ایشان شاید تضادهایی وجود دارد که شاید نتوان خیلی مستقیم به آن پرداخت.»
فیلمی درباره آخرین مصلح مشروطه
ضیاءالدین دری کارگردان سرشناس سینما و خالق سریالهای تاریخی و ماندگاری چون «کیف انگلیسی» و «کلاه پهلوی» دررابطه با بی توجهی سینمای ایران به ساخت آثاری براساس زندگی شخصیتهای مهمی چون دکترمحمد مصدق به «امیدایرانیان» گفت:« دلیل اول این است که ما بخش عمدهای از سینمایمان دولتی است و دولت و دولتها متاسفانه - ولو آنهایی که میانه رو ترهستند- ممکن است برای دکتر مصدق زبانی حرف بزنند اما قلبا نمیخواهند تا کاری انجام دهند. مورد بعدی این است که طبیعی است که وقتی دولتها پول میدهند برای اهداف خودشان پول میدهند. آیا شما اگر رئیس جمهور باشید حاضر هستید ده میلیارد سرمایه بگذارید و یک فیلم آبرومند درباره دکتر مصدق بسازید؟!» این کارگردان سینمای ایران در ادامه گفت:«محمدمصدق اولین چهره سیاسی ایران بوده که درخشش واقعی داشته است. او مدتها و برای زمانی طولاتی تیتر اول روزنامههای جهان بوده است و...بنابراین یک چنین شخصیتی را برای چه باید دوباره و در سینما طرح کرد؟!دولتها ترجیح میدهند اگر قرار است کاری بکنند برای کارهای خودشان باشد.»
دری در ادامه با تحلیل شرایط سینمای ایران گفت:« بنابراین این مشکل دروهله اول در بخش دولتی است و سپس سایرنهادهایی که میتوانند چنین آثاری را تولید کنند.» او درباره دشواریهای ساخت چنین آثاری نیز افزود:« شخصیت دکتر مصدق به عنوان نماد یک دیپلمات آریستوکرات برخاسته از خانوادهای قجرکه در مقابل خاندان پهلوی قرار میگیرد را چگونه میتوان به تصویر کشید؟! مثلاً عکسی از ایشان هست که درحال اجرای مراسم خوشامدگویی به ملکه وقت است و به نوعی آداب اشرافی گری را به جا آورده است که امروز این مسائل را به عنوان نقاط ضعف دکتر مصدق میشناسند. آیا میتوان فیلمی ساخت که این بخش از زندگی ایشان را نشان بدهد؟یا ندهد؟ بنابراین موانع برسر راه زیاد است. آیا اگر نشان ندهید تحریف نکردید. پس بنابراین اگر بخواهیم راجع به شخصیت دکتر مصدق به عنوان آخرین مصلح برخاسته از مشروطیت فیلمی بسازیم مشکلات زیادی به وجود میآید.»
کارگردان فیلمهای «سینما سینماست» و «باد و شقایق» اضافه کرد:« در فیلمسازی و به تصویر کشیدن زندگی شخصیتهای تاریخی باید این شخصیتها را در زمان و موقعیت تاریخی خودشان بسنجیم. ببینیم که واقعاً چیست؟ نکته جالب این است که مثلاً همین تیپ طیفهای افراطی -از هرطرف- که امروز مثلاً مدعی انقلاب هستند اصلاً سنشان به انقلاب قد نمیدهد. در زمان دکتر مصدق هم تصوری از اینکه روزی در این مملکت قراراست انقلاب اسلامی رخ داده و جمهوری اسلامی روی کار بیاید اصلاً وجود نداشته است. بنابراین باید درهمان دوران به شخصیت مصدق نگاه کنیم و ببینیم چه اهدافی داشته است؟! ما به عنوان فیلمساز در مقام قضاوت نیستیم که کدام کار او درست یا غلط بوده بلکه تنها سؤال طرح میکنیم.»
ضیاءالدین دری در ادامه سخنانش به اهمیت سینمایی شدن چنین موضوعهایی پرداخته و گفت:«امروز بعداز گذشت 70 سال باید در نظر بگیریم که این شخصیتها چه خوب چه بد ماندگار هستند و حداقل کاری که میتوان کرد این است که فیلمهایی درباره آنها بسازیم. فیلم ساختن درباره شخصیتی مانند مصدق نقش ماندگارکردن شخصیتها را دارد اما متاسفانه ما در کشورمان اکنون سریال الف ویژه راجع به زندگی صدام حسین از تولد تا مرگ او میسازیم. واقعاً چه لزومی دارد که زندگی صدام را نشان بدهید.» دری همچنین افزود:« دکتر مصدق چون مدعی زیاد دارد من میخواستم قوام السلطنه را به عنوان یک مهره برجسته تاریخ معاصر تبدیل به یک اثر سینمایی کنم. شخصیت قوام السلطنه اگر زندگی این شخصیت را تحریف نکرده و را عیناً همان که بوده نمایش دهید هم خوب هست هم بد و درواقع خودش همه چیز را میگوید. در سیاست مدرن و عصر مدرنیزم یک رجل سیاسی شاید یک یا دوبار فرصت کند در عمر حیات سیاسی خودش یک کار مهم انجام بدهد و قوام السلطنه در طول حضورش تنها یک کار مهم انجام داده است. پنجاه سال در سیاست ایران حضور فعال داشت وشیطنت کرد اما اما یک جا خیلی به درداین مملکت میخورد و آن جایی است که برای حفظ ایران وارد یک بازی سیاسی پیچیده شده وبه موفقیت میرسد. بعدها استالین میگوید من اشراف زیاد دیدهام ولی هیچکدامشان قوام نمیشود. اینها خیای مسائل مهمی است اما گفتند اگر راجع به او فیلم بسازید محبوب میشود! درحالی که قوام السلطنه بالاخره یک حرکت سیاسی انجام داده که تاریخ نمیتواند آن را منکر شود. با این حال اجازه ساخت چنین اثری را نمیدهند و میروند زندگی صدام حسین از تولد تا مرگ را میسازند. اگر موضوع همدلی مخاطبان باشد آیا نمیتوان گفت که صدام هم با این سریال برای مخاطب باعث جذابیت و همدلی میشود. صدام هم ممکن است گریه کند ممکن است غمگین شود پس این هم باعث خواهد شد که صدام محبوب شود؟! »
کارگردان «کیف انگلیسی» در ادامه گفت:«اساساً خیلی موانع برسر راه است شاید اگر این موانع نبود توسط خیلیها فیلمهایی راجع به مصدق ساخته شده بود و یا اینک خیلیها میتوانستند سراغ چنین سوژهای بروند. اما واقعاً خدارا خوش نمی که به قیمت فیلم ساختن واقعیت را نشان نداده و تحریف کرد. درواقع اکنون نیازی نداریم که مصدق را بیش از آنچه امکانش هست تخریب بکنیم که فیلمی راجع به آن ساخته شود!»
*اميد ايرانيان