اجازه بدهید عرض کنم که بنده نسبت به پیش بینی های طویل المدت آینده به خصوص در مورد آب و هوا و آینده کره زمین کاملا بی اعتقادم. تمام تمدن های  باستانی، زمانی را برای تغییرات شدید جوی، انقراض حیات و تخریب کره زمین پیش بینی کرده بودند. شاید مشهورترین آنها انقراض حیات در تاریخ 2012 (توسط مایاها) بود که این تاریخ آمد و به سلامت گذشت. علاوه بر تمدن های گذشته، گروه هایی با اعتقادات خاص مانند شیطان پرستان و دسته های مشابه تقریبا همگی آینده ای تاریک را برای بشریت پیش بینی می کنندکه گاه آنان را به سوی خودکشی دسته جمعی سوق داده است.

پیش بینی های علمی 

حساب پیش بینی های علمی از تخیلات و اوهام و خیالات جدا است. مثلا وقتی که می گویند اگر استفاده از سوخت های فسیلی (بنزین، نفت و ...) به همین ترتیب ادامه یابد، حرارت کره زمین تا 85 سال آینده حدود 4 درجه افزایش خواهد یافت، این دیگر خیالات نیست و برخلاف پیش بینی های واهی، پایه علمی و منطقی دارد و برای جلوگیری از وقوع آن باید اقدام کرد.

نمونه بسیار روشن اینگونه ملاحظات وقوع تسونامی (موج های ساحلی)  است که سابقه نیروی تخریبی آنها در ذهن همه ما ماندگار شده است. البته در مورد پیدایش این پدیده و زمان آن کاری از دست ما ساخته نیست، ولی یک سیستم آگاهی دهنده می تواند جان بسیاری را نجات دهد. این سیستم اکنون در کشورهای جنوب شرقی آسیا به کار گرفته شده است. 

در حین سفری هوایی به خارج از ایران عزیزم، کنار متخصصی نشسته بودم که از تایلند باز می گشت تا به انگلستان برود، او کارشناس تسونامی بود. بیش از ربع میلیون نفر جان خود را بر اثر این پدیده از دست دادند و یا            ناپدید شدند، زیرا هزاران کیلومتر دورتر از بنادر تایلند، کف اقیانوس به علت زمین لرزه، حدود 30 سانتی متر         بالا آمد. همین؟!! 

بر طبق نظر جان پاول، همسفر من در محل برآمدگی کف اقیانوس به ارتفاع 30 سانتی متر و طول هزاران کیلومتر، یک موج ملایم به وجود آمد که در همان کف جاری بوده و به تدریج قدرت گرفت تا آنکه بعد از طی هزاران کیلومتر به سواحل تایلند رسید؛ سرعت امواج؟ 800 کیلومتر در ساعت به اندازه سرعت یک هواپیمای جت مسافری!! ولی این موج مخرب نیست! 

بر طبق گفته پاول هنگامی که این موج با ساحل برخورد می کند، به طرف اقیانوس باز می گردد. در این هنگام با دسته دوم امواجی که از محل برجسته کف اقیانوس، با همان سرعت حدود 800 کیلومتر بر ساعت به طرف ساحل در حرکت هستند، برخورد می کند. اینجاست که امواج ساحلی با ارتفاع 10 تا 12 متری با ساحل برخورد می کنند و این امواج مخرب هستند، خیلی خیلی مخرب!

                  باد باران آورد، بازیچه جنگ                              مرد مهمان آورد، نامرد ننگ

این همه تخریب به علت 30 سانتی متر اضافه ارتفاع؟ 

همه پدیده های مخرب طبیعت ظاهری بسیار کم اهمیت دارند. مثلاً مقدار کل قند در مرگ های یک بیمار دیابتی به یک گرم می رسد؟ مقدار کل ملانین در سلول های پوست یک سیاهپوست چقدر است؟ به یک گرم می رسد؟ مقدار این ترکیبات در بدن ما ناچیز است، ولی تاثیر آن بسیار زیاد است، بسیار. 

دیگر پدیده ای که در زندگی زمینی، تاثیر دارد ال نینو است. 

ال نینو چیست؟

ال نینو یکی از پیچیده¬ترین پدیده های جهان است که موجب می شود مسگر شوشتری گردن زده شود، به جرمی که آهنگر بلخی انجام داد. هر بار که این پدیده شدید می شود میلیون ها نفر بی خانمان شده و معیشت آنان           مختل می شود و با اینهمه پیش بینی رفتار ال نینو در مدت کوتاه (6 ماهه) هم قابل پیش بینی نیست.

سوال این است: چرا از دهه 70 میلادی ال نینو بیشتر فعال شده؟ و آیا ال نینو از این هم فعال تر خواهد شد؟ در این صورت سرنوشت انسان چگونه می شود؟ در حال حاضر پاسخی برای این سوال های مهم وجود ندارد و  ال نینو در جهان در حال رکورد شکنی است و هر روز می شنویم که آنچه رخ داد و یا به زودی رخ می دهد اعم از باد و باران در هر جای جهان در یک صد سال گذشته بی سابقه بوده است.

ال نینو و خاورمیانه 

مطالعات نشان می دهد عمده آنچه که تغییر اقلیم انگاشته می شود (دست کم در عرض های پایین جغرافیایی)  در اصل همان پدیده ال نینو است و مستندات نشان می دهد که در 50 سال گذشته پسامد وقوع خشکسالی در جهان کاملا به وقوع ال نینو منطبق است. می توان بخش قابل توجهی از خشکی را در خاورمیانه به ال نینو نسبت  داد.     می توان گفت که افزایش 22 درصدی مناطق فوق خشک جهان که در قرن بیستم رخ داده است تاثیر فعالیت ال نینو در دهه هشتاد بوده است. تحقیقات دیگری مشخص کرده است دو منشاء عمده بارندگی در خاورمیانه، غرب اقیانوس های هند و شرق دریای سرخ است. این دو منبع مهم به شدت تحت تاثیر ال نینو قرار دارند. در ایران که محدوده وسیعی از بخش شرقی خاور میانه را در بر می گیرد رطوبت زمانی به حداکثر می رسد که رطوبت این دو منبع در حد حداکثر باشد و باران های موسمی تابستانی رخ دهد. تحقیق دیگری مشخص کرده که سیل های بزرگ 97-98 جیبوتی و سومالی که منشاء اپیدمی های گسترده در این مناطق شد، ناشی از وقوع ال نینوی شدید در آن زمان بوده است.

همچنین تحقیقاتی نشان می دهد ال نینو که در دهه هفتاد میلادی زیر یازده سال تکرار شده، سابقه آن به حدود 4000 یا 5000 سال می رسد و از دهه هفتاد به بعد فاصله وقوع این پدیده به تدریج کوتاه تر شد . اکنون دو سال یکبار شاهد وقوع این پدیده هستیم و به دلیل تکرار مکرر ال نینو، دانشمندان به آن لقب "ابر ال نینو" داده اند؛ یعنی ال نینو بیش فعال شده و چون گرمایش جهانی هم از دهه هفتاد میلادی گریبانگیر ما شده است، برخی از محققان ابر ال نینو را زائیده گرمایش زمین می دانند. اما حقیقت آنست که هیچ رابطه علمی بین گرمایش زمین و ال نینو وجود ندارد. اساساً 5000 سال پیش تعداد انسان ها آنقدر معدود بوده و نقش آنها آنقدر ناچیز بوده که نمی توانست تاثیری بر گرمایش زمین داشته باشد. هم اکنون انرژی لازم برای ایجاد یک ال نینو بیش از انرژی در دسترس انسان است. جالب است بدانیم که هر گاه ال نینو اتفاق می افتد، درجه حرارت جهان یک درجه افزایش می یابد. برخی        نتیجه می گیرند که شاید ال نینو نتیجه شدید گرمایش جهانی، بلکه ایجاد آن است. 

ال نینو عبارست است از یک رخداد کلان که در اثر رها شدن انرژی  انباشته در بزرگ ترین حوزه اقیانوسی جهان یعنی جنوب اقیانوس آرام رخ می دهد. نشان این پدیده تغییر جهت آب های سرد و گرم، همچنین بادهای آن منطقه است.

باتوجه به این موضوع، بانک جهانی و اتحادیه عرب حامی تحقیقات علمی گسترده ای درباره تاثیر ال نینو بر اقتصاد و معیشت خاورمیانه و شمال آفریقا شده اند.

ال نینو و ایران ما

متاسفانه تحقیق متمرکزی در تحولات اقلیمی دهه اخیر ایران انجام نشده و به همین خاطردر حال حاضر هر تحلیلی در این باره عمدتاً می تواند ناظر بر تاثیر کلی ال نینو بر منطقه عمومی خاورمیانه به ویژه بخش شرقی آن باشد. تاثیر کلی ال نینو را به طریق زیر می توان بر شمارد:

مهم¬ترین تاثیر ال نینو ناهنجاری (انومالی) اقلیمی است. در سال هائی که ال نینو رخ می نماید، متوسط های معمول  تغییر کرده و بر عکس رکوردها شکسته می شوند (حداکثر و حداقل درجه حرارت). مثلاً اگر در تهران در ماه دی، متوسط دما 5، حداکثر 15 و حداقل10- درجه باشد، ال نینو موجب می شودکه گرمایش غیر معمول 15 درجه و یا یخ بندان شدید منفی10 درجه در تهران اتفاق افتد. در ایران، نمی توان گفت که ال نینو باعث کاهش بارندگی خواهد شد. اتفاقا برخی احتمال افزایش بارندگی را می دهد. در این صورت بارندگی وقتی در هوای گرم¬تر که  شدت تبخیر بالاست، رخ دهد به صورت باران سیل¬آسا باریده، امکان جذب آن در زمین نیست و موجب جاری شدن سیل می شود. 

دست کم یک درجه افزایش متوسط دما در سال یا ال نینوکاملا قابل پیش بینی است. این مولفه ویژه از نظر افزایش تبخیر در شرایط تبخیر در خشکسالی کنونی، بسیار مهم است.  ال نینو به طور مستقیم باعث کاهش تولید مواد غذایی به ویژه گندم، برنج، گوشت و افزایش قیمت محصولاتی چون فولاد می شود. ایران اکنون بیش از نیمی از مواد غذائی خود را از خارج وارد می کند و در شرایط کاهش بهای نفت و کاهش تولید محصولات کشاورزی در ایران به دلیل خشکسالی، این نکته می تواند فشار مضاعفی را به اقتصاد ایران وارد کند. فشاری که بر طبقه محروم طبعا مضاعف خواهد بود.

می توان انتظار تشدید ریزگرد و توفان گرد و غبار و آتش سوزی جنگل ها و برخی بلایای طبیعی دیگر را داشت. حتی مسائلی نوظهور مانند افزایش مارگزیدگی (مورد عینی در کاستاریکا) نیز افزایش می یابد. اما شرایط مدیریت محیطی می تواند نقش قابل توجهی در تشدید یا کاهش اثرات آن داشته باشد.

اثرات مخرب ال نینو در سرزمینی که مثلا پوشش گیاهی خود را از دست داده و خاک حاوی رطوبت           مطلوب نیست، شدیدتر است. ایران،کشوری که دو سوم پوشش گیاهی خود را از دست داده است (در دهه های اخیر) و در فرسایش خاک و بیابان زدایی در رتبه اول جهانی قرار دارد، در برابر ال نینو آسیب پذیر است. علاوه براین در ایران نشانه ای از اولویت لازم برای مقابله با ال نینو وجود ندارد، بنابراین تنها عملکرد اصلی دولت در مقابل این پدیده این است که بگوئیم: آرزوی بهترین اتفاق ها را داشته باشیم، اما برای بدترین اتفاق ها آماده باشیم. 

Let’s hope for the best and prepare for the worst.