هشدار درباره وضعیت بحرانی آب سدهاي لار، لتيان، ماملو و كرج
ديروز معاون وزير نيرو در امور آب با ابراز نگراني نسبت به كاهش بي‌سابقه ذخاير آب سدهاي لار، لتيان، ماملو و كرج (اميركبير) به دليل افت 47 درصدي بارش استان تهران نسبت به متوسط بلندمدت گفت: «حجم ذخاير سدهاي كليدي تأمين آب تهران نسبت به سال‌هاي گذشته با كاهش جدي روبه‌رو است در حالي كه بخشي از موجودي سدها نيز به عنوان حجم مرده و مباحث مرتبط با پايداري سازه قابل بهره‌برداري نيست و اين موضوع، محدوديتي جدي براي تأمين آب تهران محسوب مي‌شود كه اهميت مديريت مصرف آب را دوچندان مي‌كند. چنانكه سد كرج با ۷درصد پرشدگي در شرايط بحراني و بي‌سابقه‌اي قرار دارد و سد لار با يك درصد پرشدگي و سدهاي لتيان و ماملو با ۱۲ درصد پرشدگي، شرايطي مشابه سد كرج دارند.خالي بودن سد كرج كه يكي از اصلي‌ترين منابع تأمين آب شرب تهران محسوب مي‌شود، در طول تاريخ بهره‌برداري اين سد بي‌سابقه است و محدوديتي جدي براي تأمين پايدار آب پايتخت محسوب مي‌شود.»
وضعيتي كه معاون وزير نيرو درباره آن هشدار داده، در مقايسه اعداد بيشتر مشخص مي‌شود . آذر امسال، در اعلام ميزان پرشدگي سدهاي 5 گانه استان تهران اعلام شده بود كه سد كرج با 35 درصد پرشدگي، سد لار با 3 درصد پرشدگي، سد لتيان با 34 درصد پرشدگي و سد ماملو با 14 درصد پرشدگي در حال تامين آب شرب استان تهران هستند ولي حالا به فاصله كمتر از سه ماه، از حجم پرشدگي اين سدها به‌شدت كاسته شده است.
روز پيش از هشدارهاي معاون وزير نيرو، مديرعامل شركت آب منطقه‌اي تهران هم با نگراني درباره كاهش چشمگير حجم آب سدهاي استان تهران گفته بود: «حجم آب سدهاي پنجگانه تهران به ۲۷۲ ميليون مترمكعب رسيده كه اين ميزان تنها ۱۳ درصد حجم نرمال اين سدها است.ذخيره سدهاي كرج و لتيان در شرق تهران به پايين‌ترين حجم خود رسيده كه از زمان بهره‌برداري اين سدها تاكنون سابقه نداشته و اين ناشي از بارش‌هاي ناچيز امسال و نيز تداوم خشكسالي است.بارندگي‌هاي امسال با ثبت ۸۸.۳ ميليمتر از ابتداي سال آبي جاري تاكنون ۴۵ درصد كمتر از دوره بلندمدت بوده و با گذشت نيمي از اسفندماه، با ثبت تنها ۴.۳ ميليمتر بارش نسبت به سال گذشته ۵۳ درصد و نسبت به متوسط بلندمدت ۷۷ درصد كاهش دارد. ذخيره برفي در حوضه‌هاي آبريز سدها نيز به‌شدت كاهش يافته و انتظار نمي‌رود روان آب ناشي از ذوب برف به ميزان معمول شكل بگيرد. منابع آب محدود است و با كاهش بارش‌ها سطح آبخوان‌ها نيز با كاهش روبه‌رو خواهد شد و تداوم اين روند تامين آب را مشكل‌تر خواهد كرد.»
ظرف سه سال اخير اين هشدارها بارها تكرار شده و در حالي كه دليل اصلي بحران بي‌آبي پايتخت، جمعيت بسيار بيشتر از ظرفيت شهر تهران و تداوم مصرف بي‌رويه به موازات كاهش شديد بارش سالانه است، اما گزارش‌هاي متناوب مسوولان نشان مي‌دهد كه هيچ راهكار جدي و بازدارنده‌اي براي مقابله با مصرف بي‌رويه پرمصرف‌ها انديشيده نشده بلكه صدور مجوز ساخت و ساز در پايتخت كه به افزايش مصرف آب دامن مي‌زند، همچنان مثل سابق ادامه دارد چنانكه چندي قبل، محسن اردكاني، مديرعامل شركت آب و فاضلاب استان تهران اعلام كرد: «تهران از لحاظ ظرفيت تأمين آب، به‌هيچ‌وجه توان بارگذاري جمعيت بيشتر از اين را ندارد و بايد در اين روند بازنگري شود ولي با اين حال، سالي ۲ تا ۲.۵ درصد به تعداد مشتركان آب تهران اضافه مي‌شود، يعني هر ۱۰ سال ۲۰درصد به جمعيت تهران افزوده مي‌شود درحالي كه منابع جديدي براي تأمين آب در تهران ندارد ولي با اين حال، طي 10 سال اخير، تعداد مشتركان متقاضي انشعاب آب در استان، ۳۸ درصد افزايش داشته كه صدور مجوز اين انشعابات، فشار بر منابع آبي را افزايش داده است.»
اردكاني همچنين آبان امسال اعلام كرد: «در حالي كه پنجمين سال خشك متوالي را در استان تهران سپري مي‌كنيم، اكنون ميزان پرشدگي سدهاي تهران ۱۳درصد و عدد نگران‌كننده‌اي است. تأثير خشكسالي‌ها در ذخاير آبي سدهاي تهران مشخص است، چنانكه در سنوات گذشته ۶۰درصد تأمين آب تهران از منابع سطحي و ۴۰درصد از منابع زيرزميني تامين مي‌شد اما طي دو سال اخير اين نسبت عكس شده و اكنون ۶۰ درصد تأمين آب از منابع زيرزميني صورت مي‌گيرد.»
هفته اول بهمن امسال به دنبال اعلام مجموع پرشدگي حداكثر 17 درصدي 5 سد استان كه نسبت به ميانگين 5 ساله كاهش 21 درصدي داشته، شركت آب منطقه‌اي تهران در گزارشي گفت كه حجم ذخاير سدهاي پنجگانه استان با كاهش 250 ميليون متر مكعبي نسبت به پارسال، به ۳۳۰ ميليون مترمكعب رسيده آن هم در حالي كه ذخاير زيرزميني هم كفاف تامين كسري نياز را نمي‌دهد چون با كاهش سالانه ۱۳۰ ميليون مترمكعبي از ذخاير آب زيرزميني استان مواجهيم.
اين گزارش در حالي منتشر شد كه اردكاني هم گفته بود كه استان تهران با كاهش ۵۶۰۰ ليتر در ثانيه از منابع تأمين آب خود مواجه شده اما با وجود بحران شديد آب، تاكنون تأمين آب شرب شهروندان مختل نشده چنانكه به گفته اين مقام مسوول، پارسال بيش از ۱.۵ ميليارد مترمكعب آب شرب براي تأمين نيازهاي استان تهران مصرف شده و با وجود شرايط بحراني، تلاش‌ها براي كاهش ناترازي منابع و مصارف و از جمله، ارتقاي تصفيه‌خانه‌ها، حفر چاه‌هاي جديد، استفاده از منابع آب زيرزميني، تكميل طرح‌هاي انتقال آب و بهسازي سيستم‌هاي آبرساني از جمله اقدامات براي مقابله با بحران آب است اما در كنار اين اقدامات، فرهنگسازي و تشويق مردم به كاهش مصرف آب از اولويت‌هاي اصلي شركت آب و فاضلاب استان تهران است.
طبق گزارش‌هاي رسمي، تهران بيشترين مصرف آب شرب را در كشور دارد و پرمصرف‌ترين و بدمصرف‌ترين شهروندان هم در اين استان ساكن هستند . گزارش‌هاي متناوب نشان مي‌دهد كه مشتركان استان تهران سالانه ۱.۵ ميليارد مترمكعب و مشتركان شهر تهران سالانه ۱.۲ ميليارد مترمكعب آب مصرف مي‌كنند. هر شهروند ساكن تهران طي شبانه روز 250 ليتر آب مصرف مي‌كند در حالي كه استاندارد جهاني مصرف شبانه‌روز براي شرايط اقليمي و جوي نيمه خشك و مشابه استان تهران با ميانگين سالانه بارش 280 ميليمتر، 130 ليتر در هر شبانه روز براي هر نفر است و شركت آب و فاضلاب استان تهران هم با توجه به ميزان ذخاير آب و عدالت توزيع، عدد 12 متر مكعب را به عنوان استاندارد مصرف ماهانه هر خانوار در نظر گرفته و مصرف بيش از اين ميزان براي هر مشترك انشعاب آب در شهر يا استان تهران، در درجات پرمصرفي يا بدمصرفي قرار مي‌گيرد، بر اساس همين تقسيم‌بندي، فقط 33 درصد از مشتركان پايتخت در گروه خوش‌مصرف‌ها هستند در حالي كه 62 درصد از مشتركان با مصرف ماهانه 12 تا 24 متر مكعب، در گروه پرمصرف و 5 درصد با مصرف بيش از دو برابر الگوي مصرف و حدود 24 متر مكعب در ماه، در گروه بد مصرفند.
بي آبي البته فقط گريبان استان تهران را نگرفته بلكه سدهاي كل كشور با بحران خشك شدن مواجهند.
دي امسال اعلام شد كه حجم ذخاير 15 سد كشور در فاصله ابتداي مهر تا هفته اول دي ماه كمتر از ۲۰ درصد بوده در حالي كه ميزان ورودي آب به سدهاي كل كشور در همين بازه زماني در مقايسه با پارسال كاهش 5 درصدي داشته و ۵۷ درصد مخازن سدها خالي است. در همين تاريخ، اعلام شد كه ميزان پرشدگي سدهاي 5گانه استان تهران به ۱۸درصد كاهش يافته و البته وضع 13 سد هم به‌شدت وخيم بود چنانكه طبق اين آمار، در استان اصفهان، سد زاينده‌رود ۱۳درصد، در استان خراسان رضوي، سد دوستي 13درصد و سد طرق 11درصد، در استان آذربايجان غربي، سد پانزده‌خرداد حوضه قمرود ۱۰ درصد، سد استقلال ۷ درصد، در استان هرمزگان، سدهاي شيميل و نيان صفر درصد و سد سرني ۱۴ درصد، در استان زنجان، سد تهم ۱۵ درصد، در استان فارس، سد رودبال داراب ۲ درصد، در استان سيستان و بلوچستان، سد چاه‌نيمه ۱۴ درصد، در استان كرمان، سد تنگوييه سيرجان ۸ درصد و سد نسا ۱۰ درصد و در استان مركزي، سد ساوه 7 درصد و سد كمال صالح ۱۶ درصد آب داشتند كه بدترين وضع مربوط به سدهاي شيميل و نيان استان هرمزگان با حجم ذخيره صفر درصدي و سپس، سد داراب استان فارس، سدهاي استقلال و ساوه با پرشدگي 7 درصدي و سپس سد سيرجان با پرشدگي 8 درصدي بود.
گزارشي هم كه نيمه بهمن سال جاري درباره آخرين وضعيت ذخاير سدهاي كشور منتشر شد، نشان مي‌داد كه در فاصله ابتداي مهر تا نيمه بهمن امسال، به دنبال كاهش 12 درصدي بارش‌ها نسبت به مدت مشابه پارسال، ميزان ورودي آب به سدها هم 10 درصد كاهش يافته آن هم در حالي كه ميزان خروجي از سدها نسبت به همين بازه زماني در سال 1402 با افزايش 4 درصدي مواجه بوده است . طبق گزارش‌هاي رسمي، در فاصله مهر تا نيمه بهمن امسال فقط 43 درصد حجم سدهاي كشور پرشده بوده و البته در بعضي سدها هم اين ميزان پرشدگي بسيار كمتر بوده چنانكه در نيمه بهمن امسال، حجم آب در ۱۶ سد كمتر از 20 درصد بوده در حالي كه اين سدها در استان‌هاي خراسان رضوي، هرمزگان، زنجان، فارس، كرمان و مركزي، از سدهاي مهم كشور محسوب مي‌شوند.
بحران بي‌آبي صرفا در به پايان رسيدن ذخاير سدها و جيره‌بندي آب و اجبار به كم مصرفي خلاصه نمي‌شود بلكه مهم‌ترين خطر بحران بي‌آبي، فرو نشست و نشست تدريجي سطح زمين است كه در اثر برداشت بي‌رويه از ذخاير آب زيرزميني و كاهش حجم سفره‌هاي آب اتفاق مي‌افتد و تبعاتي مرگبار و خساراتي براي كل كشور دارد . طبق اعلام سخنگوي صنعت آب و در آخرين رصد وضعيت فرونشست در سراسر كشور، از مجموع ۶۰۹ دشت كشور، ۴۲۲ دشت در وضعيت ممنوعه يا ممنوعه بحراني قرار دارند و ۳۵۹ دشت نيز دچار پديده فرونشست زمين شده‌اند و بسياري از دشت‌هاي كشور در وضعيت قرمز و غيرقابل قبول قرار دارند كه اين شرايط بحراني نتيجه كاهش بارش‌ها و برداشت‌هاي بي‌رويه از منابع زيرزميني است.
اين مقام مسوول در صنعت آب هم با هشدار درباره گسترش دامنه فرونشست تا خانه و خيابان‌ها در سطح شهرهاي كوچك و بزرگ كشور از تبعات ويرانگرتري صحبت كرده و گفته بود: «بر اساس مفاد سند ملي دانش بنيان امنيت غذايي و نقشه راه آب، بايد ميزان برداشت از منابع آب زيرزميني به نصف كاهش يابد. بي‌توجهي به اين مهم عملا مديريت فرونشست‌ها را غيرممكن مي‌كند، در چنين شرايطي از دست رفتن آبخوان‌هاي مهم كشور سرعت گرفته و لازم است كه مديريت و مصرف بهينه آب در بخش كشاورزي به عنوان اصلي‌ترين مصرف‌كننده منابع آب زيرزميني و نيز ساير بخش‌ها به صورت جدي در دستور كار قرار بگيرد. مديريت منابع آبي، امري فرابخشي است و تاكنون نتيجه مورد انتظار و مطلوبي حاصل نشده است. بر اين اساس همراهي وزارت جهاد كشاورزي، وزارت كشور، استانداري‌ها، سازمان برنامه و بودجه (به جهت تامين مالي)، دستگاه قضا و نيروي انتظامي و ديگر دستگاه‌ها لازم و ضروري به نظر مي‌رسد.»
هفته اول بهمن مديرعامل شركت مهندسي آب و فاضلاب كشور اعلام كرد كه «طبق آخرين پايش صورت گرفته در ۴۳ شهر در ۲۳ استان كشور با تنش آبي مواجه هستيم آن هم در حالي كه ميزان بارش سالانه ايران حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ ميليمتر است كه يك‌سوم ميانگين جهاني به شمار مي‌رود و البته توزيع بارش‌ها در استان‌هاي مختلف نابرابر است به‌طوري كه در برخي مناطق ميانگين بارش سالانه كمتر از ۳۰ ميليمتر و در مناطق ديگر بيش از ۱۳۰۰ ميليمتر گزارش شده است و مديريت اين وضعيت كار دشواري است.كشور ما از نظر رتبه‌بندي بارش‌ها طي ۵۷ سال، در جايگاه ۵۳ قرار دارد كه اين وضعيت بر كميت منابع آب سطحي و زيرزميني اثرگذار و نشان‌دهنده بحراني بودن شرايط بارش‌هاست چنانكه ميانگين بارش‌هاي امسال در كشور به ۴۶.۷ ميليمتر رسيده و ۲۹.۶ ميليمتر كاهش بارش‌ها را نشان مي‌دهد.»