هر آنچه از پیادهروی اربعین باید دانست
تاریخچه پیادهروی اربعین
پیادهروی اربعین سابقه تاریخی ندارد و اندکی پس از اعلام باراک اوباما، رئیسجمهور آمریکا، در پاییز ۲۰۱۱ مبنی بر خروج نیروهای آمریکایی از عراق تا پایان سال میلادی، جمهوری اسلامی ایران در اربعین همان سال با بهرهگیری از دلبستگی مذهبی مشترک اکثریت مردم ایران و شیعیان جنوب عراق، مناسکی فردی را به آیینی بزرگ و جمعی تبدیل کرد.حکومت جمهوری اسلامی ایران در سالهای پس از سقوط حکومت صدام حسین و بهویژه پس از ظهور داعش که به مداخلهٔ ایران در عراق انجامید، برنامهریزی عظیمی برای حضور هرچه بیشتر جمعیت در این مراسم انجام دادهاست. حکومت ایران، از این سیاست بهمنزله تلاشی برای نمایش نفوذ حکومت شیعی جمهوری اسلامی ایران در کشور عراق با مقاصد سیاسی بهره میبرد که انتقادات جریانات سیاسی را در عراق و ایران برانگیختهاست.
حکومت صدام حسین و ممنوعیت راهپیمایی
حزب بعث که این راهپیمایی را نمادی از قدرت سیاسی شیعیان میدانست، ابتدا کوشید با کمک تبلیغات گسترده از آن بهرهبرداری سیاسی کند؛ اما با ناکامی مواجه شد و در پی مقابله با این آیین برآمد. به گفتهٔ مظاهری گزارشهایی از تیراندازی زمینی و هوایی نیروهای نظامی به سوی زائران در سالهای در سالهای۱۳۵۳، ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹در دست است. این حملات در سال ۱۳۶۰ به اوج خود رسید. پس از آن برای مدتی پیادهروی اربعین ممنوع اعلام شد. در همان مقطع، سید محمد صادق صدر با صدور فتوایی پیادهروی به کربلا را واجب اعلام کرد. با سقوط حزب بعث و از سال ۱۳۸۱ پیادهروی احیا شده و در ابعادی وسیع تر از گذشته ادامه یافت.
احیای گسترده مراسم اربعین
حزب بعث عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی سقوط کرد. با سقوط حزب بعث، مراسم راهپیمایی اربعین بار دیگر در عراق احیا شد. از آن سال به بعد هر ساله جمعیت بیشتری نسبت به سال قبل در آن شرکت میکند. در آغاز این حرکت دو تا سه میلیون نفر در آن حضور داشتند، ولی در سالهای بعد تعداد زائران شرکتکننده در این راهپیمایی به بیش از ده میلیون نفر رسید.
در سالهای اخیر، تحولات سیاسی در عراق، آزادی مذهبی شیعیان، رفع محدودیت برای حضور شیعیان دیگر کشورها، افزایش امکانات از جمله بهبود سیستمهای حمل و نقل و پویشهای مردمی با استفاده از رسانههای جدید، در کنار اقدامات گسترده دولتهای ایران و عراق در جهت تسهیل سفر زائران، باعث توسعه سریع آن شده است و در سالهای ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ تا ۲۲ میلیون نفر زائر جمعیت گزارش شده است.با وجود اینکه مراسم کوم میلا هندوها از نظر جمعیت بزرگتر است، این مراسم هر ۱۲ سال یک بار برگزار میشود و بنابراین مراسم اربعین بزرگترین مراسم برگزارشده سالیانه است.برخی از اهل تسنن، مسیحیان، ایزدیها و افراد سایر ادیان نیز در این مراسم شرکت میکنند.
مسافت پیادهروی اربعین
زائران عراقی از شهرهای خود به سمت کربلا حرکت میکنند. اما اکثر زائران ایرانی مسیر نجف تا کربلا را برای پیادهروی انتخاب میکنند. مسافت پیادهروی میان دو شهر حدود ۸۰ کیلومتر است. تعداد ۱۴۵۲ ستون در مسیر نجف به کربلا وجود دارد که فاصله بین هر ستون ۵۰ متر است. برای پیادهروی کل مسیر زمانی در حدود ۲۵ تا ۳۰ ساعت لازم است. به گفته ایستا بهترین زمان برای شروع سفر ۱۶ صفر است. برخی از زائرین سفر خود را از شهرهایی همچون بصره که در حدود ۵۲۰ کیلومتر (۳۲۰ مایل) با کربلا فاصله دارد، آغاز میکنند.
آداب و رسوم پیادهروی اربعین
هوسهخوانی از آداب و رسوم عراقیها در مسیر رفتن به کربلا در روز اربعین است. هوسه به قصاید ویژه قبایل عربی جنوب عراق گفته میشود، این اشعار بیانگر قهرمانی و شجاعت است و برای برانگیختن عزم مردان جهت انجام کارهای سخت و بزرگ استفاده میشود. پس از خواندن شاعر حاضران یک بیت از آن را تکرار کرده و حلقهوار حرکت مینمایند.
آیین عزاداری از پنج روز مانده به اربعین با ورود کاروان شبیهخوانی و تعزیه گردانان آغاز میشود. پس از آن دستههای سینهزنی و زنجیرزنی وارد شده و مراسم اصلی در روز اربعین دو ساعت گذشته از ظهر آغاز میشود. زائران نزدیک در ورودی حرم امام حسین ایستاده و در حالی که بر سینههای خود میزنند، مرثیهای را میخوانند و تکرار میکنند و در پایان سینهزنی دستها را به نشانه سلام و تحیت بالا میبرند.
برپایی موکبها در مسیر پیادهروی
در مسیرهای زیارتی، غذا، اسکان و سایر خدمات به صورت رایگان توسط داوطلبان ارائه میشود.همه ساله در مسیر راهپیمایی مکانهایی معمولاً به صورت چادرهایی بزرگ با نام موکب یا «مضیف» به صورت مردمی و خودجوش برپا میشود. در این موکبها خدمات و امکانات بهداشتی و رفاهی به صورت رایگان به زائران ارائه میشود. اجتماعات مذهبی عراق، موکبهای بسیاری جهت استراحت زائرین برپا میکنند و رایگان به زائران خدمات میدهند. مدیریت موکبها بهشکل مردمی و مستقل از دولت انجام میشود. خدمات متفاوتی که در موکبها به زائران ارائه میشود از جمله؛ محلی برای اسکان موقت و استراحت، تهیه و توزیع انواع غذا و خوراکی، ارائه خدمات بهداشتی و درمانی و خدمات متفرقه نظیر واکس زدن کفشها، ماساژ بدن و موارد دیگر. اعتقاد به فضیلت بسیار زیارت حسین به خصوص در اربعین و جایگاه زائران آن، سبب شده است که بین صاحبان موکبهای مختلف و ارائه دهندگان خدمات، بر سر ارائه خدمات بیشتر و بهتر و جلب نظر زائران رقابت درگیرد. تعداد این موکبهای در سال ۱۳۹۴ شمسی ۷۰۰۰ عدد اعلام شده است.
آمار شرکت کنندگان در پیادهروی اربعین
به گفته مظاهری در فرهنگ سوگ شیعی از قدیمیترین آمارهای پیادهروی اربعین میتوان به گزارش روزنامه الاخبار (چاپ بغداد) در ۲۳ صفر ۱۳۶۵ ه.ق اشاره کرد که جمعیت شرکتکننده در پیادهروی آن سال را بالغ بر یک میلیون و ۵۴۶ هزار نفر اعلام کردهاست. از جدیدترین آمارها هم میتوان به گزارش وزیر حمل و نقل عراق اشاره کرد که تعداد زائران در اربعین سال ۱۴۳۷ ق / ۱۳۹۴ را «بیش از ۲۶ میلیون نفر» اعلام کردهاست. در هر حال میتوان گفت تعداد مشارکتکنندگان در این آیین سالانه، روندی رو به تصاعد داشتهاست.شمار شرکت کنندگان ایرانی در گردهمایی اربعین در سالهای ۸۹ تا ۹۵ از چهل هزار نفر به دو میلیون و دویست هزار نفر رسیدهاست که نشان دهنده افزایش ۵۵ برابری زائران در مدت ۶ سال است که هر ساله افزایش بیش از ۱۳۰ درصدی یافتهاست و در سال ۹۶ بیش از ۳ میلیون زائر از ایران در این مراسم شرکت کردهاند.
آمار مختلفی از همه شرکتکنندگان در گردهمایی اربعین ارائه شده است. شمار افراد وارد شده به کربلا در سال ۲۰۱۴ نزدیک به ۱۷ میلیون تن گزارش شده است. به گزارش روزنامه فرانسوی لوموند در سال ۲۰۱۴ بیش از ۱۷ میلیون نفر علیرغم تهدید به حمله (به مراسم اربعین) در کربلا گردهم آمدند، بر اساس منابع دیگر شمار راهپیمایان به سمت کربلا ۲۰ میلیون تن در این سال اعلام شده است. در سال ۱۳۹۴ وزیر راه عراق اعلام کرد شمار زائران اربعین از مرز ۲۶ میلیون نفر عبور کردهاست.
در سال ۱۳۹۷ تعداد ویزای صادر شده برای ایرانیان تعداد ۱ میلیون و ۸۰۰ هزار عدد بوده است. در سال ۱۳۹۸ قرار بر این شد که ویزای عراق و ایران رایگان شود که اول ایران آن را اجرایی کرد و عراق هم چند روز مانده به محرم سال ۱۴۴۱ ه.ق روادید کشورش را حذف کرد. از اول محرم تا ۱۰ صفر ۱۳۹۸ فقط از مرز مهران استان ایلام یک میلیون نفر زائر وارد خاک عراق شدند.
خطرها و مشکلات پیادهروی اربعین
از آنجایی که بسیاری افراد این مسیر را از شهرهایی مانند نجف (۸۸ کیلومتر فاصله) یا بصره (۵۲۰ کیلومتر فاصله برابر با دو هفته پیادهروی) تا کربلا پیاده میپیمایند؛ مشکلات آب و هوایی مانند گرمای شدید در روز و سرمای شدید در شب پیش روی آنها است.همچنین مشکلات امنیتی به دلیل حضور داعش خطراتی مانند حملههای تروریستی را محتمل میکند؛ از این رو مراقبتهای امنیتی ویژه در عراق برقرار میشود. در سال ۲۰۱۴ گزارشی از برخوردهای تروریستی در کربلا اعلام نشد اما با حمله به یک مسجد شیعه در شهر عراق ۸ تن کشته شدند.
بعضی از گروههای تروریستی اسلامگرا، به ویژه چون داعش، شیعیان را مرتد میدانند و هم به شیعیان و هم به مکانهای مذهبیشان حمله میکنند. داعش و گروههای تروریستی اغلب مراسم اربعین را هدف قرار میدهند. در سال ۲۰۱۴ میلادی یک گروه شبه نظامی با حمله انتحاری و موشکی به مراسم اربعین، دهها نفر را کشتهاند.