مهم‌ترین وزیر نفت ایران کیست؟

داشته‌های سیاسی

در شرایطی که محمدجواد ظریف و حسن روحانی بیش از دیگر مقامات میانه‌رو ایرانی نظر رسانه‌ها را به خود جلب کرده‌اند، بیژن نامدارزنگنه به عنوان یکی از معماران اصلی است که ماموریت آماده کردن شرایط برای دستیابی به توافق‌نامه، برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی و احیای دوباره بخش حیاتی انرژی ایران را برعهده دارد.

زنگنه بدین جهت بر سمت فعلی خود تکیه زده است که برجسته‌ترین مرد صنعت نفت ایران محسوب می‌شود. در واقع با توجه به این‌که صادرات نفت -و بخش رو به گسترش گاز طبیعی- مهم‌ترین مجرای درآمد اقتصادی ایران است، مشاوره و مدیریت او بر این بخش تا زمانی که در این صنعت حضور دارد، بسیار حیاتی قلمداد می‌شود. اما او توانسته است اطمینان بسیاری را که به او بد گمان بودند، به دست آورد.

زمانی که روحانی در اوت 2013 میلادی، زنگنه را به عنوان نامزد تصدی وزارت نفت معرفی کرد، حمایت از او بالا بود. او یکی از سه نامزدی نبود که احتمال دریافت رای عدم اعتماد آنها از سوی مجلس وجود داشت. همان گونه که انتظار می‌رفت، شمار زیادی از نمایندگان مجلس از او حمایت کردند، اما برخی نمایندگان او را میراث به جا مانده از دوران دولت سازندگی -طی سال‌های 1989 تا 1997 میلادی- و همچنین دوران دولت اصلاحات - طی سال‌های 1997 تا 2005 - می‌دانند.

زنگنه در ماه‌های نخست تکیه زدن بر کرسی وزارت نفت، با سیاست‌های بر جای مانده از دوران دولت‌های نهم و دهم -طی سال‌های 2005 تا 2013 میلادی- مواجه بود. صنعت نفت در دوران وزارت زنگنه بار دیگر احیا شد. بعدها زنگنه همه تمرکز خود را بر موضوعات عملی مرتبط با سلامت صنعت انرژی در ایران معطوف کرد. او در واقع به همین دلیل عهده‌دار این سمت در کابینه شد.

اهداف بلند پروازانه

زمانی که به دوران قبلی تصدی وزارت نفت توسط زنگنه -طی سال‌های 1997 تا 2005 میلادی- نگاهی می‌اندازیم، در می‌یابیم که او تغییرات مهمی در سطح مقامات بلندپایه انجام داده است. او سپس اولویت خود را بر روی سلامت اقتصاد ایران در درازمدت قرار داد.

تولید نفت ایران به دو میلیون و 700 هزار بشکه در روز کاهش یافته است. این رقم در سال 2010، حدود چهار میلیون و 200 هزار بشکه در روز بود. به گفته زنگنه، محدودیت‌های بین‌المللی سبب شده که ایران 60 درصد از ظرفیت صادراتی خود را از دست دهد. برخی دیگر از گزارش‌ها، زیان ناشی از تحریم‌ها را حدود 20 درصد از تولید ناخالص داخلی ایران تخمین می‌زنند.

با این حال، زنگنه در نشست اخیر امنیت انرژی 2015 در برلین اعلام کرد تهران قصد دارد تولید نفت خود را با برداشته شدن تحریم‌ها، به سه میلیون بشکه در روز افزایش دهد. هدف از این کار، جبران درآمدهای از دست رفته ایران است.

وزیر نفت ایران همچنین گفت تهران قصد دارد تا سال 2022 میلادی، 180 میلیارد دلار برای احیای صنایع نفت، گاز و پتروشیمی سرمایه‌گذاری کند. تنها در صورتی می‌توان به این هدف رسید که ایران بتواند با قدرت‌های جهان به توافق‌نامه جامع دست یابد و درها به روی سرمایه‌گذاری خارجی باز شود.

در حال حاضر تنها کاری که وزارتخانه زیر نظر زنگنه می‌تواند انجام دهد، این است که پیش‌نویس قراردادهای جدید و جذاب را برای ارائه به شرکت‌های خارجی تهیه کند. خبر خوب این است که ایران حدود 9 درصد ذخایر نفت جهان و 18 درصد از ذخایر گاز طبیعی جهان را داراست و به همین دلیل شرکت‌های فعال در زمینه انرژی نمی‌توانند این کشور را نادیده بگیرند؛ به ویژه اگر بهای انجام معاملات تجاری با ایران قابل مدیریت باشد.

در همین حال، باید دید آیا دیگر تولیدکنندگان نفت در منطقه حاضر هستند با دستورالعمل زنگنه کنار آیند یا خیر. در بیستمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز و محصولات پتروشیمی که در اوایل ماه مه در تهران برگزار شد، زنگنه از دیگر تولیدکنندگان نفتی خواست به ایران اجازه دهند سهمیه از دست رفته خود را در بازار بار دیگر باز یابد. زنگنه گفت این حق ایران است که بتواند چنین کاری انجام دهد.

او در عین حال از این کشورها به سبب عرضه بیش از اندازه نفت به بازار انتقاد کرد. زنگنه همانند همتای خود در وزارت امور خارجه ایران بیش از همه بر روی عربستان سعودی متمرکز شده است. مقامات ایرانی در ارتباط با سیاست مرتبط با بهای نفت بیشترین اختلاف‌نظر را با عربستان سعودی دارند. زنگنه همانند رییس‌جمهور ایران به خوبی می‌داند که می‌تواند سیاست‌های خود را در بخش انرژی اعمال کند؛ البته اگر بتواند بر چالش‌های سیاسی موجود در این مسیر غلبه کند.

او در برلین درباره سیاست خارجی ایران گفت تهران قصد ندارد برای صادرات گاز خود در آینده، اروپا را هدف قرار دهد، بلکه بازار آسیا را در اولویت خود قرار داده است. سخنان زنگنه در واقع این پیام را برای روس‌ها در بر داشت که مسکو نباید درباره رقابت با صنعت انرژی ایران نگران باشد. به عبارت دیگر، او فن‌سالاری است که می‌داند در میدان مبارزه، چگونه حریف را مدیریت کند.

در حال حاضر زنگنه می‌تواند صنعت نفت را در داخل ایران بازسازی، در کنفرانس‌های بین‌المللی در زمینه انرژی شرکت و قراردادها را برای سرمایه‌گذاران خارجی آماده کند. اما او تنها در صورتی می‌تواند به برنامه‌های مورد نظر خود جامه عمل بپوشاند که توافق‌نامه جامع حاصل شود.