صد‌ها هزار سال پیش، «بریتانیایی‌های نخستی» در جایی که انگار لبه‌ی دنیاست می‌زیستند. اطلاعات ما همچنان درباره‌ی آن‌ها بسیار محدود است، اما چند اکتشاف باستان‌شناسیِ فوق‌العاده رفته رفته اطلاعات بیشتری درباره‌ی این اجداد اسرارآمیز انسانی را فاش کرده‌اند؛ از ردپا‌های ۹۰۰ هزار ساله گرفته تا اجاق‌های نئاندرتالی. در این مطلب شواهدی را درباره‌ی نژاد انسان‌های اولیه در بریتانیا می‌خوانید.

هَپیزبِرگ

در حال حاضر، قدیمی‌ترین مدرک ما از حضور انسان‌های اولیه در بریتانیا به ۹۰۰ هزار سال پیش بازمی‌گردد. سال ۲۰۱۳، طوفانی سبب شد فرورفتگی‌های اسرارآمیزی که قبلاً رسوبات روی آن‌ها را پوشانده بود، برهنه شده و در معرض دید قرار بگیرند. این فرورفتگی‌ها یا ردپا‌ها دچار فرسایش شدند، اما خوشبختانه یک تیم قبل از این فرسایش، موفق به ثبت آن‌ها شد. چیزی که کشف شد این بود که این ردپا‌ها (متعلق به بزرگسالان و کودکان) ۹۰۰ هزار سال قدمت دارند.

ردپاهای هپیزبرگ

هپیزبرگ سایتِ جالبی برای دانشمندانِ علاقمند به دوران ماقبلِ تاریخ بریتانیا است. زیرِ صخره‌های بزرگی از آوار که مشرف به دریا سر به فلک کشیده‌اند، رسوباتِ ۴۵۰ هزار ساله یا بیشتر وجود دارد. همین جا بود که باستان‌شناسان شواهدِ یک رودخانه‌یِ ماقبل‌تاریخ را یافتند که به سمتِ دریایِ شمال جریان داشته؛ یعنی مسیرِ باستانیِ رودخانه‌ی تیمز. این ردپا‌ها به همراهِ کشف ابزار سنگیِ ساده نشان داد که انسان‌ها تقریباً یک میلیون سال پیش، در کنارِ این رودخانه زندگی می‌کردند. این قدیمی‌ترین مدرکی است که ما در حال حاضر از حضورِ انسان‌ها در بریتانیای مدرن داریم.

دانشمندان توانستند با تحلیلِ گرده‌های موجود در لایه‌های رسوبِِ صخره‌ها، ردپا‌ها را تاریخ‌گذاری کنند. وقتی بریتانیایِ ۹۰۰ هزار سال پیش را تجسم می‌کنید، باید سرزمینی را تصور کنید که تفاوت بسیار زیادی با امروز داشته است. آن زمان، بریتانیا جزیره نبود؛ بلکه از طریق یک پلِ زمینی در سرتاسرِ جنوب‌شرقیِ انگلستان، به باقی اروپا متصل بود. شایان ذکر است که اینجا لبه‌ی دنیا بود به عبارت دیگر، بریتانیا برای نژادِ اولیه‌یِ انسان‌ها، یکی از چالش‌برانگیزترین مکان‌های دنیا برای زندگی بود و آب و هوا به شدت متغیر بود. دمای زمین تقریباً هر ۲۰ هزار، ۴۰ هزار و ۱۰۰ هزار سال، نوسانات بزرگی را تجربه می‌کند و زمین را از دمای بسیار سرد به دمای بسیار گرم می‌رساند. ۹۰۰ هزار سال پیش، پایانِ دوره‌ی گرما بود؛ زمانی که آب و هوایی ماقبل تاریخِ بریتانیا شروع به سرد شدن قابل‌ملاحظه کرد.

بازسازی سر هومو ارکتوس یا انسان راست‌قامت

در کنار ردپا‌هایِ هپیزبزرگ هیچ استخوان انسانی کشف نشد و این پرسش را در ذهن باستان‌شناسان بجا گذاشت که این ردپا‌ها متعلق به کدام گونه‌های انسان اولیه هستند. با این حال، باستان‌شناسان با بررسیِ شکلِ ردپا‌ها و فسیل‌های انسانیِ متعلق به یک دوره‌ی مشابه‌ی زمانی از جای دیگری در دنیا به این نتیجه رسیدند که این انسان‌هایِ اولیه یا انسانِ پیشگام بودند یا انسان راست‌قامت.

پِیک‌فیلد

ابزار هفتصدهزارسالۀ سافک

از هپیزبرگ، مدرک دیگری ما را به پِیک‌فیلد در سافِک کشاند. آنجا ابزار چخماقیِ ۷۰۰ هزار ساله و استخوان‌های حیوانات کشف شدند، به این معنا که ۷۰۰ هزار سال پیش، حین یک دوره‌ی گرما در تاریخ بریتانیا، زمانی که آب و هوا شبیه آب و هوای مدیترانه بود، انسان‌ها بار دیگر در این لبه‌ی دورافتاده از دنیا همراه با جانداران عجیبی از قبیل کفتار غارنشین زندگی می‌کردند.

باکس‌گرُو

کشفِ تبرهای دستی در فوُردویچ در کِنت مدرکی از سکونتِ کوتاهِ انسان در بریتانیا حدود ۶۰۰ هزار سال پیش است. مدرک مهم بعدی در کشف معمایِ بریتانیایی‌های اولیه به سایت جالبِ باکس‌گرُو نزدیک چیچِستِر در ساسِکس غربی مربوط میشود. به نظر می‌رسد ۵۰۰ هزار سال پیش، باکس‌گرُو یک جور کارخانه‌ی پارینه‌ی سنگیِ تبردستی بوده است. تبر‌های دستیِ زیادی در باکس‌گرُو کشف شده‌اند که منشا آن‌ها صخره‌های گچی نزدیک آنها است. استخوان‌های حیوانات نیز در این ناحیه کشف شدند که نشان می‌دهد این انسان‌ها چه نوع حیواناتی را می‌خوردند: کرگدن، آهو و اسب. باستان‌شناسان علاوه بر استخوان‌های حیوانات، چند استخوان انسان را هم یافته‌اند. این استخوان‌ها نخستین مدرک فیزیکی هستند که دانشمندان از انسان‌های اولیه در بریتانیا دارند.

یکی از صدها تبر دستی که در باکس گرُو انگلستان کشف شد

این استخوان‌ها در دو لایه‌ی جداگانه از سایت کشف شدند، اما قدمت هر دوی آن‌ها ۵۰۰-۴۵۰ هزار سال پیش است. در آغاز، دانشمندان باور داشتند که هم استخوان قلم پا و هم دندان پیش به یک گروه انسانی تعلق دارد؛  انسان هایدلبرگی. اما مطالعات اخیر این نظریه را زیر سوال برد و این احتمال مطرح شد که شاید دندان پیش به گونه‌ی انسانی متفاوتی تعلق داشته باشد.

در مطالعه‌ی مذکور، دندان‌پیش‌هایِ یافت‌شده در باکس‌گرُو با دندان‌پیش‌هایِ یافت‌شده در Sima de los Huesos, (به معنای گودال استخوان‌ها) که یک سایتِ ماقبلِ تاریخی در اسپانیا است، مقایسه شدند. دندان پیشِ این دو سایت از نظر ظاهری بسیار شبیه به هم بودند و همین امر سبب شد انسان‌شناسانی مانند پروفسور کریس استرینگر این فرض را مطرح کنند که دندان پیشِ باکس‌گرُو شاید متعلق به نئاندرتال‌های اولیه باشد. با این حال، استخوانِ قلم پا مانع کار شد. این استخوانِ بسیار قوی‌بنیه بسیار با استخوان قلم پای پیش-نئاندرتالِ یافت‌شده در آتاپوئِرکا فرق داشت و نشان می‌داد که این فسیل متعلق به گونه‌های متفاوتی از انسان‌های اولیه است. پس آیا می‌توان گفت باکس‌گرُو بین ۴۵۰ تا ۵۰۰ هزار سال پیش در اختیار گروه‌های متفاوت انسانی بوده است؟ انسان هایدلبرگی یا پیش-نئاندرتالی؟ این امکان وجود دارد، اما انسان‌شناسان قبل از هرگونه نتیجه‌گیری قطعی، به مدارک بیشتری نیاز دارند.

در داستان بریتانیایی‌های اولیه، کشفیات سایت باکس‌گرُو از باقی کشفیات اهمیت بیشتری دارند. ۴۵۰ هزار سال پیش سکونت در این مکان ناگهان به پایان رسید؛ به عبارت دیگر با وقوعِ یک فاجعه‌ی آب و هوایی در بریتانیای پارینه سنگیِ زیرین یا همان یخبندان انگلیس. آن زمان یک ورقه‌ی یخیِ عظیم بریتانیا را پوشاند؛ دمای هوا به شدت کاهش یافت و امروز تصور می‌شود انسان‌های اولیه‌ای که آن زمان در بریتانیا زندگی می‌کردند در اثر آن فاجعه‌ی آب و هوایی جانشان را از دست دادند. تا جایی که ما می‌دانیم، تنها ۵۰ هزار سال بعد، با آغاز یک دوره‌ی گرما، مردم به این نقطه از دنیا بازگشتند.

بریتانیای نئاندرتال؟

از ۴۰۰ هزار سال پیش بود که می‌توانیم شاهد گونه‌ی بسیار جالبی از فعالیت‌های انسانی از بقایای باستان‌شناسیِ بجامانده باشیم. ابزار پوسته‌پوسته کردن و نیزه‌ای از جنس چوبِ سرخدار که از مردم آن زمان کشف شده و انسان‌شناسان نام آن‌ها را «مردم کلاکتون» نامیدند. دورتر، جایی در جنوب سواحلِ رودخانه‌ی تیمز، نزدیکِ سوآنزکامبِ امروزی، تبر‌های دستی، ردپاها، استخوان‌های حیوانات و انسان‌ها همگی به ثبت رسیده‌اند که معروف‌ترین آن‌ها جمجمه‌ی سوآنزکامپ است که دانشمندان باور دارند به یک زن نئاندرتال اولیه تعلق دارد. اگر درست باشد، به نظر می‌رسد بریتانیا سکونتگاه نئاندرتال‌ها پس از پایان یافتنِ یخبندانِ انگلیس و آغاز یک دوره‌ی جدید گرما بوده است. شمالِ تیمز در سافک، در بیچِز پیت نیز شواهدی از اجاق‌های آن زمان کشف شده است. این بریتانیایی‌های اولیه (احتمالاً نئاندرتال‌ها) قادر به مهارِ آتش بودند. آتش‌ کنترل‌شده نه تنها امکانی برای گرم شدن و آشپزی فراهم می‌کرد، بلکه عاملی برای تغییرات اجتماعی و توسعه‌ی زبان بود.

مجسمه مومیِ پرجزئیاتی از مردِ نئاندرتال با نیزه

یک داستان پیچیده و اسرارآمیز

داستان بریتانیایی‌های نخستین، یک داستان صاف و پوست‌کنده نیست بلکه داستانی مملو از فجایع آب و هوایی بزرگ است. انسان‌شناسان معتقدند که ۹۰۰ هزار سال پیش، بریتانیا حداقل ۱۰ بار سکونتگاهِ حداقل چهار گونه‌ی متفاوتِ انسانی بوده است. ۶۰ هزار سال پیش، نئاندرتال‌ها هنوز در بریتانیا زندگی می‌کردند و در نورفولک امروزی ماموت‌ها را شکار می‌کردند. تنها ۴۰ هزار سال قبل بود که انسان‌های مدرن (هومو یَپییِنس) به بریتانیا رسیدند و ۱۰ هزار سال پیش، خط ساحلی و چشم‌انداز بریتانیای امروزی شروع به پدیدار شدن کرد.

شواهد موجود از بریتون‌های اولیه هنوز محدود است. بدون تردید با کشفیات باستان‌شناسی و تحقیقات علمیِ بیشتر در سال‌های آتی، پیشرفت‌های هیجان‌انگیزی در راه است. در آغاز این مقاله، به عمد گفته شد «قدمتِ این داستان در حال حاضر تقریباً به یک میلیون سال پیش بازمی‌گردد.» چون از آنجا که سایت هَپینزبرگ محل گردآوری قدیمی‌ترین مدارک فعالیت انسانی در بریتانیا است، این امکان وجود دارد که در آینده، شواهدی به قدمتِ بیش از ۹۰۰ هزار سال هم کشف شود.