نگاهي موشكافانه به گزارش آژانس
مسير همكاريهاي ايران با آژانس بينالمللي انرژي اتمي موازي با مذاكرات با 1+5 است و اين دو مسير بهطور حتم بر يكديگر تاثير و تاثر دارند اما هر كدام مستقل در حال پيگيري هستند. «يوكيا آمانو»، مديركل آژانس بينالمللي انرژي اتمي گزارش فصلي ماه سپتامبر 2014 خود را با موضوع برنامه هستهيي ايران منتشر كرد. اين گزارش بار ديگر صلحآميز بودن فعاليتهاي هستهيي ايران را تاييد و بر تعهد تهران بر همكاري با آژانس بينالمللي انرژي اتمي صحه گذاشته است. اين گزارش19 صفحهيي كه سه صفحه آخر آن به صورت ضميمه درباره مراكز هستهيي و آخرين اقدامات ايران در چارچوب توافق ژنو و چارچوب همكاري مورد تفاهم ميان ايران و آژانس است، داراي چهار محور است و طبق معمول داراي عباراتي دو پهلو است كه تفسيرهاي متفاوتي را ايجاد ميكند. در واقع گزارش فراتر از عنوان خود كه گزارش اجراي پادمان در جمهوري اسلامي ايران است رفته و وارد عرصههاي جديدي شده است كه عرفا و قانونا عنصر اصلي تشكيلدهنده گزارشهاي پادماني آژانس نيستند. به عنوان مثال دراين گزارش علاوه بر اجراي پادمان سه موضوع ديگر هم مورد بررسي قرار گرفته است كه شامل 1- اجراي قطعنامههاي شوراي امنيت 2- اجراي توافق مشترك بين ايران و آژانس 3- نظارت بر اجراي الزامات داوطلبانه ايران بر اساس برنامه اقدام مشترك با 1+5 است. در حيطه اصلي و اوليه كار رسمي آژانس يعني نظارت بر اجراي پادمان جامع، اقدامات مثبت و سازندهيي از سوي ايران انجام شده است و گزارش جديد آژانس بار ديگر ضمن اعلام عدم انحراف در برنامه هستهيي ايران از راستيآزمايي فعاليتهاي هستهيي تحت پادمان مطالب مثبتي را عنوان داشته است.آژانس اعلام كرده است كه تمامي اقدامات نظارتي خود را در مورد تاسيسات هستهيي ايران (18 تاسيسات) و مكانهاي خارج از تاسيسات (هشت مورد) و همه مكانها و معادن و كارگاهها طبق توافقهاي صورت گرفته، ادامه داده است و با بازرسيها و بررسيهاي متوالي تاييد كرده كه اقدامات، وضعيتها و اطلاعات ارايه شده از سوي ايران در مورد هر يك از تاسيسات و واحدها صحيح است. به واقع، ايران با نظارتها و دسترسيهاي آژانس طبق روال و اصول مربوطه موافقت كرده و نتايج اقدامات آژانس نيز اعتبار اظهارات و اطلاعات ايران را نشان داده است.
اين موضوع كليديترين نكته در اجراي پادمان جامع و گزارش دهي در اين مورد است كه در خصوص ايران كاملا مثبت است. در مورد بخش دوم كه اجراي قطعنامههاي شوراي امنيت است مطلب جديدي بيان نشده و تكرار همان مطالب قبلي است و اختلافنظر بين ايران و آژانس كماكان پابرجاست. اجراي قطعنامههاي شوراي امنيت چون از نظر ايران، غيرقانوني محسوب ميشوند، ميسر نيست. از طرف ديگر به دليل توافقي كه بين ايران و 1+5 در مورد ايجاد سازوكاري ثانويه در ژنو ايجاد شده اين موضوع به عنوان سازوكاري خارج از اين قطعنامهها در قالب مذاكرات در حال پيگيري است و تكرار آن در گزارش كمكي به حل موضوع نميكند و تاثيري هم براي صاحبنظران آگاه در مورد ايجاد فضاي مثبت يا منفي ايجاد نميكند.
تنها كاركرد درج آن درگزارش ايجاد شبهه در ميان مردم عادي با هدف استفاده سياسي است. در بخش سوم در مورد پيشرفتهاي مربوط به همكاريهاي داوطلبانه و دوجانبه ايران و آژانس در اجراي توافق موسوم به «چارچوب همكاري»، ايران عملكرد نسبتا خوبي داشته است بهطوري كه سه مورد از پنج اقدام را خواه در زمانبندي تعيين شده يا خارج از آن انجام داده و آژانس در حال ارزيابي نهايي آنهاست و در مورد دو مساله باقيمانده، مذاكراتي بين طرفين آغاز شده و هنوز اقدامات در اين زمينهها به اتمام نرسيده است.
ايران علت اين تاخير را پيچيدگي فني اين دو مساله عنوان و آمادگي خود را براي تسريع در اتمام تبادلنظر در اين رابطه اعلام كرده است. در اين گزارش نيز آمانو، همانندقبل، سيري تاريخي از ادعاهاي غرب با عنوان «ابعاد نظامي احتمالي» را بيان كرده است اما تنها آگاهان به سوابق بحث ميدانند كه ايران و آژانس در توافق مشترك تهران تصميم خود را براي بررسي يكايك آنها به صورت گام به گام اتخاذ كردهاند. از همينرو عملا اين ادعاها چيز جديدي نيستند.
آمانو تلاش كرده است تا اهميت اجراي توافق مشترك ايران و آژانس مهمتر از ديگر مفاد اين گزارش جلوه كند تا زمينه اثرگذاري هم در مذاكرات سياسي و هم تسهيل تداوم فعاليت آژانس در ايران فراهم شود. به نظر ميرسد، آژانس در اين زمينه كمي هم محتاط بوده تا بنبستي در ادامه مسير ايجاد نشود. از همينرو است كه تاخير ايران در اتمام فاز سوم همكاريها را به عنوان پديدهيي منفي نشمرده و حتي همكاريهاي ايران بعد از اتمام مهلت 25 آگوست را نيز در اين گزارش منعكس كرده است. در مورد دو اقدام باقيمانده هم تاكيدي بر قصور ايران نكرده بلكه با ذكر عبارت «آغاز مذاكرات و مباحثات ايران با آژانس» در اين خصوص، روندي را در پيش گرفته كه تصور نشود ايران از همكاري موردنظر با آژانس خودداري كرده يا چنين قصدي دارد. هرگز آمانو در اين گزارش، ايران را به كم كاري متهم نكرده و هرگز از «پيشرفت اندك» نام نبرده است.
در همين گزارش، آژانس تاييد ميكند كه ايران 16 سوال كليدي را پاسخ داده است. اين يك بخش مهمي از گزارش است كه مغفول مانده چون براي دستيابي به همين پاسخگويي ايران درمورد 16 سوال آژانس سالها منتظر بوده و از جمله موضوعات مهم گزارشهاي قبلي بوده است. شايان توجه است در خصوص موضوعات گذشته، ايران با ارايه اسناد و اطلاعات در خصوص چاشنيهاي ايمن انفجاري ثابت كرده كه كاربرد اين چاشنيها در ايران براي صنايع نفت و گاز است و آژانس بر اين امر صحه گذاشته و آن را ناهمخوان با رويه صنايع تخصصي ندانسته است.
از ديد ايران اين موضوع كه يكي از پايههاي اتهامات بياساس عليه ايران است بسته شده است. نبايد فراموش كرد كه اين همكاري با آژانس براي پاسخ دادن به سوالاتي است كه از گذشته وجود دارد و اين سوالات تاكنون پاسخ داده نشده است. مثلا سوالاتي مبني بر ادعاهايي كه ايران در گذشته به دنبال استفاده از انرژي هستهيي در برنامههاي نظامي خود بوده است.
هرچند اين موضوع هرگز صحت نداشته و تمامي اينها شبهاتي است كه ايجاد شده. اما همواره ايران تلاش كرده در اين حوزه با آژانس همكاري كند تا به اين سوالات پاسخ داده شود و روشنگري در زمينه اينكه برنامه هستهيي ايران كاملا صلح آميز است صورت بگيرد. ايران در اين زمينه همكاري كرده اما به جاي قدرداني از اين همكاري، از اين همكاري سوءاستفاده شده است و با افشاي اطلاعات ايران پنج تن از دانشمندان اين كشور مورد هدف تروريستي قرار گرفتهاند يا با پاسخگويي به يك سوال، بيش از 10 سوال جديد مطرح كردهاند كه نشانگر تحميل روندي غيرعادي، غيرقانوني و غيرعملي بر ايران از سوي آژانس است. با وجود اين ايران به امضاي يك چارچوب همكاري با آژانس تن داده و در آن متعهد شده به سوالات گذشته و حال پاسخ دهد و اين روند پاسخگويي را آغاز كرده است. از آژانس به عنوان يك نهاد بينالمللي انتظار ميرود كه كار حرفهيي خود را به صورت بيطرفانه انجام دهد. به اعتقاد ايران همكاريهاي مثبتي كه در يكي، دو ماه گذشته با آژانس صورت داده است به ويژه در مورد مسائل مربوط به گذشته كه يك موضوع آن حل و فصل بحث چاشنيهاي انفجاري بوده است.) اين حركت مثبت در گزارش «آمانو» آنطوري كه شايسته آن بود منعكس نشده است و از آژانس انتظار برخورد منصفانهتري ميرود. در بخش چهارم در مورد نظارت بر اجراي اقدامات و الزامات ايران در ارتباط با برنامه اقدام مشترك، آژانس همانند گزارش قبلي خود دوباره تاييد كرده كه طي همين مدت نيز ايران پايبند به الزامات خود بوده است. اين بخش از گزارش، تنها بخشي است كه هيچ شك و شبههيي در ارتباط با عملكرد ايران وجود ندارد و نقطه قوت ايران در اين بخش بسيار زيادتر از ديگر قسمتهاي گزارش است. عليالاصول اين بخش بيش از ساير بخشها با موضوع مذاكرات با 1+5 مرتبط است و با توجه به اينكه كاملا وضعيت در اينجا به نفع ايران است بنابراين پيشبيني ميشود اثر مثبتي اين گزارش بر فرآيند مذاكرات داشته باشد. در نهايت بايد گفت گزارش همواره روي مذاكرات سياسي بياثر نبوده است اما سوال اينجاست كه چرا نكتههاي مثبت گزارش نبايد اينبار بر روند مذاكرات تاثير مثبت بگذارد و مذاكرات سياسي ايران و 1+5 را تسهيل و تسريع كند.
استاد دانشگاه و پژوهشگر ارشد موضوعات خلع سلاح و امنيت بينالملل
اين موضوع كليديترين نكته در اجراي پادمان جامع و گزارش دهي در اين مورد است كه در خصوص ايران كاملا مثبت است. در مورد بخش دوم كه اجراي قطعنامههاي شوراي امنيت است مطلب جديدي بيان نشده و تكرار همان مطالب قبلي است و اختلافنظر بين ايران و آژانس كماكان پابرجاست. اجراي قطعنامههاي شوراي امنيت چون از نظر ايران، غيرقانوني محسوب ميشوند، ميسر نيست. از طرف ديگر به دليل توافقي كه بين ايران و 1+5 در مورد ايجاد سازوكاري ثانويه در ژنو ايجاد شده اين موضوع به عنوان سازوكاري خارج از اين قطعنامهها در قالب مذاكرات در حال پيگيري است و تكرار آن در گزارش كمكي به حل موضوع نميكند و تاثيري هم براي صاحبنظران آگاه در مورد ايجاد فضاي مثبت يا منفي ايجاد نميكند.
تنها كاركرد درج آن درگزارش ايجاد شبهه در ميان مردم عادي با هدف استفاده سياسي است. در بخش سوم در مورد پيشرفتهاي مربوط به همكاريهاي داوطلبانه و دوجانبه ايران و آژانس در اجراي توافق موسوم به «چارچوب همكاري»، ايران عملكرد نسبتا خوبي داشته است بهطوري كه سه مورد از پنج اقدام را خواه در زمانبندي تعيين شده يا خارج از آن انجام داده و آژانس در حال ارزيابي نهايي آنهاست و در مورد دو مساله باقيمانده، مذاكراتي بين طرفين آغاز شده و هنوز اقدامات در اين زمينهها به اتمام نرسيده است.
ايران علت اين تاخير را پيچيدگي فني اين دو مساله عنوان و آمادگي خود را براي تسريع در اتمام تبادلنظر در اين رابطه اعلام كرده است. در اين گزارش نيز آمانو، همانندقبل، سيري تاريخي از ادعاهاي غرب با عنوان «ابعاد نظامي احتمالي» را بيان كرده است اما تنها آگاهان به سوابق بحث ميدانند كه ايران و آژانس در توافق مشترك تهران تصميم خود را براي بررسي يكايك آنها به صورت گام به گام اتخاذ كردهاند. از همينرو عملا اين ادعاها چيز جديدي نيستند.
آمانو تلاش كرده است تا اهميت اجراي توافق مشترك ايران و آژانس مهمتر از ديگر مفاد اين گزارش جلوه كند تا زمينه اثرگذاري هم در مذاكرات سياسي و هم تسهيل تداوم فعاليت آژانس در ايران فراهم شود. به نظر ميرسد، آژانس در اين زمينه كمي هم محتاط بوده تا بنبستي در ادامه مسير ايجاد نشود. از همينرو است كه تاخير ايران در اتمام فاز سوم همكاريها را به عنوان پديدهيي منفي نشمرده و حتي همكاريهاي ايران بعد از اتمام مهلت 25 آگوست را نيز در اين گزارش منعكس كرده است. در مورد دو اقدام باقيمانده هم تاكيدي بر قصور ايران نكرده بلكه با ذكر عبارت «آغاز مذاكرات و مباحثات ايران با آژانس» در اين خصوص، روندي را در پيش گرفته كه تصور نشود ايران از همكاري موردنظر با آژانس خودداري كرده يا چنين قصدي دارد. هرگز آمانو در اين گزارش، ايران را به كم كاري متهم نكرده و هرگز از «پيشرفت اندك» نام نبرده است.
در همين گزارش، آژانس تاييد ميكند كه ايران 16 سوال كليدي را پاسخ داده است. اين يك بخش مهمي از گزارش است كه مغفول مانده چون براي دستيابي به همين پاسخگويي ايران درمورد 16 سوال آژانس سالها منتظر بوده و از جمله موضوعات مهم گزارشهاي قبلي بوده است. شايان توجه است در خصوص موضوعات گذشته، ايران با ارايه اسناد و اطلاعات در خصوص چاشنيهاي ايمن انفجاري ثابت كرده كه كاربرد اين چاشنيها در ايران براي صنايع نفت و گاز است و آژانس بر اين امر صحه گذاشته و آن را ناهمخوان با رويه صنايع تخصصي ندانسته است.
از ديد ايران اين موضوع كه يكي از پايههاي اتهامات بياساس عليه ايران است بسته شده است. نبايد فراموش كرد كه اين همكاري با آژانس براي پاسخ دادن به سوالاتي است كه از گذشته وجود دارد و اين سوالات تاكنون پاسخ داده نشده است. مثلا سوالاتي مبني بر ادعاهايي كه ايران در گذشته به دنبال استفاده از انرژي هستهيي در برنامههاي نظامي خود بوده است.
هرچند اين موضوع هرگز صحت نداشته و تمامي اينها شبهاتي است كه ايجاد شده. اما همواره ايران تلاش كرده در اين حوزه با آژانس همكاري كند تا به اين سوالات پاسخ داده شود و روشنگري در زمينه اينكه برنامه هستهيي ايران كاملا صلح آميز است صورت بگيرد. ايران در اين زمينه همكاري كرده اما به جاي قدرداني از اين همكاري، از اين همكاري سوءاستفاده شده است و با افشاي اطلاعات ايران پنج تن از دانشمندان اين كشور مورد هدف تروريستي قرار گرفتهاند يا با پاسخگويي به يك سوال، بيش از 10 سوال جديد مطرح كردهاند كه نشانگر تحميل روندي غيرعادي، غيرقانوني و غيرعملي بر ايران از سوي آژانس است. با وجود اين ايران به امضاي يك چارچوب همكاري با آژانس تن داده و در آن متعهد شده به سوالات گذشته و حال پاسخ دهد و اين روند پاسخگويي را آغاز كرده است. از آژانس به عنوان يك نهاد بينالمللي انتظار ميرود كه كار حرفهيي خود را به صورت بيطرفانه انجام دهد. به اعتقاد ايران همكاريهاي مثبتي كه در يكي، دو ماه گذشته با آژانس صورت داده است به ويژه در مورد مسائل مربوط به گذشته كه يك موضوع آن حل و فصل بحث چاشنيهاي انفجاري بوده است.) اين حركت مثبت در گزارش «آمانو» آنطوري كه شايسته آن بود منعكس نشده است و از آژانس انتظار برخورد منصفانهتري ميرود. در بخش چهارم در مورد نظارت بر اجراي اقدامات و الزامات ايران در ارتباط با برنامه اقدام مشترك، آژانس همانند گزارش قبلي خود دوباره تاييد كرده كه طي همين مدت نيز ايران پايبند به الزامات خود بوده است. اين بخش از گزارش، تنها بخشي است كه هيچ شك و شبههيي در ارتباط با عملكرد ايران وجود ندارد و نقطه قوت ايران در اين بخش بسيار زيادتر از ديگر قسمتهاي گزارش است. عليالاصول اين بخش بيش از ساير بخشها با موضوع مذاكرات با 1+5 مرتبط است و با توجه به اينكه كاملا وضعيت در اينجا به نفع ايران است بنابراين پيشبيني ميشود اثر مثبتي اين گزارش بر فرآيند مذاكرات داشته باشد. در نهايت بايد گفت گزارش همواره روي مذاكرات سياسي بياثر نبوده است اما سوال اينجاست كه چرا نكتههاي مثبت گزارش نبايد اينبار بر روند مذاكرات تاثير مثبت بگذارد و مذاكرات سياسي ايران و 1+5 را تسهيل و تسريع كند.
استاد دانشگاه و پژوهشگر ارشد موضوعات خلع سلاح و امنيت بينالملل
منبع: اعتماد
