دكتر هادي خانيكي: عينك جناحي به چشم استيضاح‌كنندگان
آنچه ديده مي‌شود اين است که مثل همیشه دانشگاه در چرخه منازعات سیاسی مخالفان دولت گرفتار آمده است. اين را دكتر هادي خانيكي مي‌گويد. روز چهارشنبه قرار است وزير علوم دولت يازدهم استيضاح شود. حال بحث‌هاي مختلفي در باب استيضاح مطرح مي‌شود...
روزنو :
آنچه ديده مي‌شود اين است که مثل همیشه دانشگاه در چرخه منازعات سیاسی مخالفان دولت گرفتار آمده است. اين را دكتر هادي خانيكي مي‌گويد. روز چهارشنبه قرار است وزير علوم دولت يازدهم استيضاح شود. حال بحث‌هاي مختلفي در باب استيضاح مطرح مي‌شود. بهتر ديديم نظر دانشگاهيان در اين باب را بپرسيم. بي‌ترديد در يك سال اخير آنها بهترين قضاوت‌كنندگان درخصوص عملكرد وزير علوم دكتر فرجي‌دانا هستند. دكتر هادی خانيكي يكي از اين پژوهشگران است. او معتقد است رئيس‌جمهور روز چهارشنبه به‌شدت از وزيرش دفاع مي‌كند. مشروح گفت‌وگوي دكتر هادي خانيكي، استاد دانشگاه علامه طباطبايي با آرمان در ذيل آمده است:
چهارشنبه قرار است وزير به استيضاح‌كنندگان پاسخ بدهد. موارد استيضاح را ديده‌ايد؟
مقدم بر سوال شما ذكر يك نكته را واجب مي‌دانم و آن اين است كه معمولا هر اظهارنظري از سوي هر شخصي درخصوص استيضاح وزير علوم معمولا با برداشت‌هاي سياسي و جناحي همراه مي‌شود، حال شخص تحليلگر و پرسش‌شونده موافق استيضاح باشد و يا مخالف آن عموما برداشت‌ها از اظهارنظر‌ها در رسانه‌ها به‌صورت يك اظهارنظر سياسي منتشر مي‌شود.
شما استاد دانشگاه هستيد، قطعا مي‌توانيد كارنامه وزير علوم را مورد بررسي قرار دهيد؟
از نظر من كه ديدگاه‌هاي روشن سياسي هم دارم ولي در كنار آن يك فرد علاقه‌مند و درگير مسائل دانشگاهي هم هستم. نفس استيضاح را جزو حقوق قانوني نمايندگان محترم مجلس مي‌دانم ولي اين استيضاح را در درجه اول يك استيضاح سياسي ارزیابی می‌کنم.
چرا معتقد هستيد كه اين استيضاح يك كار سياسي و جناحي است؟
استيضاح‌كنندگان سعي كرده‌اند از كلمات و واژگان دانشگاهي براي انجام استيضاح بهره بگيرند اما كاملا مشخص است كه مساله سياسي است. طبيعتا ارزيابي استيضاح‌كنندگان از مسائل دانشگاه و اتفاقاتي كه در اين يك سال روي داده است، سياسي مي‌باشد. به اين اعتبار مساله اول كه بايد بدان پرداخت اين است كه آيا وزارت علوم در اين كمتر از يك سال جناحي و سياسي عمل كرده است يا كساني كه به اصطلاح درخواست استيضاح را مطرح كردند همان‌طور كه گفتم معتقدم برخي از نمايندگان محترم مجلس دانشگاه را با عينك سياسي و جناحي خود مي‌بينند و طبيعتا انتظارشان در اين يك سال برآورده نشده است به همين دليل وزير را تحت فشار گذاشتند تا به نگاه و اهداف سياسي‌شان برآورده شود. با شناختي كه از دانشگاه دارم و نگاهي كه در دانشگاه مي‌بينيم، نگاه جامعه علمي به عملكرد يكساله وزير علوم مثبت است. برخلاف تصور برخي از نمايندگان محترم مجلس رويكرد دولت و وزارت علوم يك عملكرد مثبت و روبه جلو بوده است. به يک معنا بايد بيان كنم عملكرد وزارت علوم درجهت خواسته‌ها و نيات دانشگاهيان بوده است.
اما منتقدان دولت نظر شما را ندارند. معتقدند عملكرد فرجي‌دانا و عزل و نصب‌ها به طور خاص سياسي بوده است؟
البته قبول دارم كه مخالفان دولت به‌طور عام و استيضاح‌كنندگان وزير علوم به‌طور خاص نظري متفاوت از من دارند. آنها معتقدند عملكرد وزارت علوم و وزير، عملكردي جناحي و باندي بوده است. من به شما مي‌گويم كه آنها با عينك سياسي در تمام اين سال‌ها به دانشگاه نگاه كرده‌اند امروزهم با اين عينك به دانشگاه و تحولات آن مي‌نگرند و همين تفاوت ديدگاه، باعث استيضاح شد.
خوب هر كاري كه در جامعه ما صورت مي‌گيرد. سياسي است. قبول داريد؟
فهم من از سياسي بودن اين نيست كه هر كاري كه در جامعه صورت مي‌گيرد چه در حوزه اقتصاد، فرهنگ و ... اثر سياسي ندارد. حرف من اين است كه منازعات جناحي است كه طبيعتا دانشگاه را هم در برمي‌گيرد. اما نكته‌اي كه مشخصا بر آن تاكيد دارم اين است كه برنامه‌ها، شخصيت و سلوك دكتر فرجي‌دانا و همكارانش با جهت‌گيري‌هاي جناحي و باندي نسبتي ندارد. وقتي مي‌دانم هدف دكتر فرجي‌دانا و همراهانش دفاع از كيفيت و بازگرداندن كيفيت به محيط‌هاي علمي و پژوهشي است، نمي‌توانم و نبايد به اين مسائل با عينك سياسي نگاه كنم. آنچه من مي‌بينيم تلاش براي استقلال دانشگاه به مفهوم آكادميك است اينها همه الزامات توسعه علمي است. اگر برنامه‌اي متكي به اين موارد بود نبايد اين نتيجه را گرفت كه افراد ارائه‌دهنده اين برنامه به دنبال سياسي‌كاري در محيط‌هاي علمي و پژوهشي هستند. كمااينكه شما وقتي شخصیت دكتر فرجي‌دانا را مي‌بينيد به وضوح درمي‌یابيد كه ايشان يك فعال سياسي و جناحي نيست، وزير علوم فعلي بيش از هر چيز يك انسان دانشگاهي شناخته شده است.
نوع مديريت دكتر فرجي‌دانا مورد سوال قرار گرفته است؟
بله، من هم معتقدم نوع مديريت‌شان را طی چندين سال گذشته ببينيد. شما نبايد 9 ماه اخير را به‌تنهايي مورد سنجش قرار دهيد. دكتر فرجي‌دانا زماني رئيس دانشگاه تهران بوده است و مدتي هم مسئوليت‌هاي ديگر داشته است.
بالاخره بحث عزل و نصب‌ها و رويكرد ايشان در 9 ماه اخير مورد سوال است؟
بيش از هر چيز شما بايد مدير فعلي را بشناسيد. سابقه انقلابي و حضور اين فرد در جبهه سابقه كمي نيست. اين را بايد در نظر بگيريد و حتي بايد برون‌داد آن را هم ببينيد. شما بحث عزل و نصب‌ها را مطرح كرديد. نبايد انتظار داشت روند 8 سال گذشته وزارت علوم در همين دولت هم ادامه پيدا كند. چگونه انتظار داريد با تغيير دولت، همان رويكرد سابق ادامه پيدا كند درحالي كه بخش اعظمي از راي دهندگان به روحاني همين قشر دانشگاهي بودند. حال آنها از وضعيت گذشته ناراضي هستند، اين وظيفه مطابق انتظارات از وزير علوم دولت يازدهم است كه در جهت خواسته‌هاي دانشگاهيان حركت كند. شما اين را از من نپرسيد، از دانشگاهيان ديگر هم بپرسيد. اقدامات وزير علوم چيزي جز خواسته‌هاي دولت و دانشگاهيان بيش نيست. ضرورت منافع و مصالح ايجاب مي‌كند به خواسته‌هاي دانشگاهيان احترام بگذاريم. متناسب به اين خواسته اگر كسي پاسخ بدهد چرا تفسير سياسي مي‌شود؟ اصلا به چه دليل افراط گرايي تفسير مي‌شود و آنچه استيضاح‌كنندگان مي‌گويند مقابله با افراط‌گرايي؟ من مي‌گويم عملكرد وزير سياسي نبوده است. حال كه شما مي‌پرسيد نمي‌توانم كتمان حقيقت كنم. عملكرد وزير مناسب بوده است.
با چه ابزار و سنجشي مي‌گوييد كه عملكرد وزيرعلوم مناسب است؟
با مقايسه برنامه‌هاي وزير با عملكردش و مقايسه فضاي عمومي دانشگاه نسبت به يك سال گذشته؛ ولواينكه منتقدان معتقد باشند من در جناح وزير هستم و يا با ايشان دوستم ولي نمي‌توانم كتمان حقيقت كنم. آنچه در اين هشت سال بر دانشگاه گذشت يك رويه افراطي بود و آنچه امروز شاهدش هستيم حركت به سمت اعتدال و عدالت آموزشي است. بازگشت از افراط به اعتدال وجه افتراق نظر من با استيضاح‌كنندگان است.
البته استيضاح‌كنندگان معتقدند رويه وزارت علوم در شرايط فعلي افراط گرايانه است؟
بهترين قضاوت‌كنندگان جامعه دانشگاهي هستند. من نظر خودم را گفتم. در دانشگاه‌ها آكادميسين‌ها بايد نظر دهند، در دانشگاه‌ها كارمندان، دانشجويان و آنهايي كه از اين جامعه هستند بايد نظر دهند. متاسفانه روندي كه در گذشته در پيش گرفته شد هنوز هم ادامه دارد، مطرح كردن يك ادعا بدون توجه به پشتوانه آماري درست آن.
برخي برنامه دولت را افراط گرايانه مي‌دانند. تغييرات وزارت علوم مهم‌ترين اشكال آنها به وزير است؟
دانشگاهيان قضاوت مي‌كنند كه آيا اين دولت يا اين وزير علوم به دنبال ايجاد فضاي ملتهب در دانشگاه‌ها هستند يا جريان مقابل آنها. تجربه يكساله نشان داده است كه چنين چيزي نبوده است دانشگاه در يك سال گذشته آرام‌ترين زمان خودش را سپري كرد. چرا با رويكرد علمي از دانشگاهيان نمی‌پرسند كه آنها چه مي‌خواهند؟ شما در كمتر دانشگاهي شاهد هستيد كه همگان خواستار تغيير در وضعيت گذشته نباشند. جزو الزامات هر مديريتي است كه متناسب با شعارها و برنامه‌ها مديران مياني چينش شوند. مطابق برنامه وزير كه در مجلس به تصويب رسيده است، لازم است مديران هر وزارتخانه‌اي انتخاب شوند. به اين اعتبار مي‌شود گفت اين حق متعلق به وزير علوم وي با هر وزير ديگري است كه مطابق آن مديران اجرايي و پژوهشي خود را بچيند. به‌نظرم مهم‌ترين انتظار از نمايندگان محترم و مجلس اين است كه به برنامه وزير توجه كنند و اين برنامه را مورد رصد قرار دهند نه‌اينكه با وزير بر سر اختياراتش بجنگند. اگر وزير مطابق برنامه مصوب و قانوني عمل نكرد او را مورد خطاب قرار داده و از او سوال كنند. در اين صورت است كه كسي به اظهارات نمايندگان محترم خرده نمي‌گيرد. درنظر هم بگيريد ارزيابي علمي و توجه به دانشگاه ارزيابي علمي مي‌طلبد. دانشگاه توليد علم و كانون توليد پژوهش است و البته بر سر اين تعريف هم توافق وجود دارد بنابراين لازم است نمايندگان مجلس معيارهاي خود را براي ارزيابي وزير تغيير دهند. براي توسعه علمي بايد محيط را هم فراهم كرد. نمي‌توان با محيط منفعل، بي‌تحرك و بدون نشاط دانشگاه به توسعه علمي دست يافت. آنچه در هشت سال گذشته شاهدش بوديم، همين عدم نشاط و تحرك در دانشگاه‌ها بود با ارائه آمار و گفتن حرف نمي‌توان به توسعه علمي دست يافت. توسعه علمي ابزار و راهكار عملي را مي‌طلبد بنابراين تغييرات در وزارت علوم براي بازگشت تحرك و شادابي علمي لازم بود. نمي‌توان با يك دانشگاه منفعل به توسعه دست يافت. نمي‌توان به آزادي علمي و شادابي دانشگاه دست يافت وقتي كه دانشگاهيان با عينك بدبيني جناحي و سياسي محدود شوند. انتظار تحرك علمي را آن كسي مي‌كشد كه ابزار آن را فراهم كند.
استيضاح‌كنندگان مدعی‌اند، تحرك علمي سابقا وجود داشته است و الان وجودندارد؟
اين تغيير صورت‌مساله است، واقعيت امروز دانشگاه به‌خوبي نشان مي‌دهد كه 8 سال پيش چگونه بود. نمايندگان درنظر داشته باشند كه نمي‌توان با آمارسازي و عددسازي به پيشرفت علمي دست يافت. نمايندگان صورت‌مساله را اشتباه مي‌بينند. دو نوع نگاه وجود دارد و آن اين است كه عده‌اي به‌دنبال بازگردان دانشگاه به دوراني هستند كه برخي از امتيازات خاص بهره‌مند شوند و كسي از آنها بازخواست نكند. عده‌اي فكر مي‌كنند با بسته‌كردن فضاي دانشگاه، پيشرفت علمي رخ مي‌دهد، سپس با انتشار آماري اين قضيه را پيشرفت معني كنند. بسته‌بودن فضاي دانشگاه نامش آرامش فضاي علمي نيست. هيچ‌كس نمي‌تواند خواسته‌هاي خودش را ارزش نام گذارد متاسفانه عده‌اي خواسته‌هاي خود را ارزش نام گذاشتند و انتظار دارند بقيه هم از آنها تبعيت كنند هر كسي هم مطابق ميل آنها رفتار نكرد به ايشان انگ عدم پايبندي به ارزش‌ها را بزنند. با انگ و برچسب نمي‌توان قضاوت درستي داشت. اگر صورت‌مساله را درست تعريف كنيم، به‌درستي مي‌بينيم دو نوع دانشگاه مقابل هم قرار گرفته‌اند، نوع اول دانشگاهي است كه در آن توسعه علمي مدنظر قرار گرفته است و نوع دوم دانشگاهي است كه بر اساس رانت بنا شده است.
واضح‌تر توضيح مي‌دهيد؟
در هشت سال گذشته دانشگاهي بيشتر ديده شده كه بر اساس معيارهاي جناحي و كاركردن با عينك سياسي فعاليت كرده است. بسته بودن فضاي دانشگاه را يك نوع آرامش تلقي كرده‌اند. دادن امتياز به يكسري افراد خاص و شناخته‌شده را عدالت معني كرده‌اند. به تعبير من اين مي‌شود دانشگاه رانتي كه اتفاقا در جهت توسعه كشور نيست بلكه فقط مدرك‌ساز است. در مقابل آن دانشگاهي قرار دارد كه اساسش شايسته‌سالاري علمي است. اتفاقا عده‌اي امروز از بدنه علمي كشور آمده‌اند دانشگاه علمي را مي‌خواهند بازسازي كنند، نه با ارائه آمار و عددسازي. در واقع رويارويي دانشگاه رانتي و علمي را نبايد تفسير سياسي كرد. اين دو خط يا جريان سياسي است. اتفاقا همين دو خط يا جريان سياسي است كه اكنون هر كدام حامي يك شيوه اداره جوامع عملي كشور شده است. نمايندگان مجلس بايد كمي هم به خواسته جامعه علمي كشور نگاه كنند؛ نمي‌توان به جامعه علمي كشور بي‌توجهي كرد و بدون توجه به خواسته آنان شعار حمايت از آنان را سر داد. نمايندگان مجلس مي‌توانند در روزهاي آينده از فعالان دانشگاهي پرس‌وجو كنند. چگونه امكان دارد جامعه دانشگاهي خواستار بازگشت به شرایط 8 سال پيش شوند كه هنوز درست نشده است. به‌نظرم هر دانشگاهي مي‌تواند فرق اين دو گونه دانشگاه و اين نوع تفكر را متوجه شود و ظهور و بروز گونه خطرناك و آسيب‌زا را تذكر بدهد. آنچه نمايندگان مجلس را از اين سوءتفاهم بزرگ رها مي‌كند خواسته‌هاي دانشگاهيان است. فرق نمي‌كند كه اين شخص اصولگرا باشد يا اصلاح‌طلب. برنامه‌هاي وزير و جهت‌گيري همكاران وزير در ستاد وزارتخانه و دانشگاه‌ها به‌خوبي نشان‌دهنده دغدغه علمي ايشان است. دانشگاه بايد به الزامات دانشگاهي خودش برگردد. عده‌اي به‌دنبال بازگشت دانشگاه به دوران رانتي هستند، به‌معناي ديگر مي‌خواهند دانشگاه به محل يارگيري‌هاي سياسي تبديل شود. آقاي دكتر فرجي‌دانا برنامه وزارت علوم را به مجلس ارائه داده است. بنابراين اشتباه است اگر تقابل با دكتر فرجي‌دانا را در مجموع مخالفت با دولت ندانيم. به نظر من روند جديدي از آغاز برخورد با دولت آغاز شده است. روند دولت در يك سال گذشته فرقي نكرده است، برنامه جناب آقاي ميلي‌منفرد، توفيقي و فرجي‌دانا درواقع يكي است. آنها خواسته‌ها و برنامه‌هاي دولت را اجرا مي‌كنند. قبل از اين، برنامه انتخاباتي دكتر روحاني در زمينه دانشگاه را مطالعه كنيد. همگان به‌خوبي مي‌دانند كه تغيير وضعيت وزارت علوم شعار دكتر روحاني بوده است كه دولت به‌دنبال عملي كردن آن است. جهت‌گيري‌ها و وعده‌هاي دولت در برنامه وزير متبلور شده و اين روزها اعلام شده كه دولت مصمم است راه گذشته را ادامه دهد. مطابق با وعده‌هاي دولت قرار است اين روند ادامه پيدا كند. برنامه اين نيست كه دولت جهت‌گيري خود را فراموش كند.
يعني با استيضاح روند تغيير پيدا نمي‌كند؟
خير، دولت و شخص رئيس‌جمهور بارها اين مسائل را به‌گونه‌هاي مختلف بيان كرده‌اند. دولت يازدهم نمي‌تواند از برنامه خود عقب‌نشيني كند نمي‌تواند وعده‌هاي خود را فراموش كند. حتي اگر وزيرش هم استيضاح شود. خلاصه حرف من اين است كه دولت يازدهم بدون فرجي‌دانا هم اين روند را در سياست‌هاي دانشگاهي‌اش دنبال مي‌كند. اكثريت دانشگاهيان بر اساس تجربه و تحقيقات؛ همين را مي‌خواهد نمايندگان مجلس بايد كمي هم به نظر دانشگاهيان توجه كنند به عقيده دولت دانشگاه باید مؤثر در خلق ثروت و قدرت باشد. از نظر روحانی دانشگاه باید فضای امن باشد نه امنیتی و آرام باشد نه خاموش. متاسفانه برخي دانشگاه را اين‌گونه نمي‌خواهند. دانشگاهی که رئیس دولت خواستار نقش‌آفرینی آن است، دانشگاهی است برخوردار از «آزادی» و «استقلال آکادمیک» که قدرت تعامل و همراهی با جهان و نقد محیط سیاسی و اجتماعی پیرامون خویش را دارد. به این اعتبار روحانی در پی دانشگاه زنده و زبان‌آور است که توانایی فهم و حل مسأله را دارد. دانشگاه در چنین رویکردی برج عاج علم نیست، میدان فرمانبرداری از سیاست نیز نیست، نهادی است آزاد و پویا و همپیوند با پیرامون خویش. سلامت و بیماری این نهاد بیش از هر چیز وابسته به محیط و هوایی است که در آن می‌زید. تجربه نشان داده که نهاد دانشگاه در فضاهای گشوده و امن قادر به ایفای نقش‌های به‌هم پیوسته علمی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی می‌شود، اما در فضاهای تنگ و هراس‌آور گرفتار گسستگی و بدقوارگی نقش‌ها می‌گردد. اگر نهاد علم توسعه یابد؛ فرهنگ و سیاست هم توسعه پیدا می‌کند. توسعه علمی یعنی فراهم‌آوردن لوازم و شرایط توسعه همه شاخه‌ها و رشته‌های علوم از علوم پایه تا علوم انسانی و دانشگاه و پژوهشگاه یعنی مولد آنها. دانش در هر وضعیت اجتماعی نمی‌روید و نمی‌شکفد. در پیدایش، رویش و پیشرفت علوم، حرف اول و آخر را آزادی و امنیت می‌زند. رشد علم در محیط غیرآزاد ناممکن است و تصور اینکه از محیط‌های بسته و منفعل و در میانه نگرانی و تردید اصحاب دانش علم بجوشد و بروید، تصوری دور از واقعیت است .دانشگاه در مفهوم جامع آن محصول «بحث آزاد»، « فهم آزاد» و «نقد آزاد» است. تنگ‌کردن دایره فهم و بحث و نقد به‌معنای گشودن فضای یأس و دلمردگی و روزمرگی به روی استادان و محققان و دانشجویان است. در چنین فضایی نه قافله علم پیش می‌رود، نه چشمه فرهنگ می‌جوشد و نه چرخ سیاست می‌چرخد. بنابراين دولت وقتي اين جهت‌گيري را مي‌خواهد، وزير هم سعي مي‌كند در اين جهت‌گيري گام بردارد. برخي از اين استيضاح‌كنندگان معتقدند كه برنامه دكتر فرجي‌دانا با شرايط دولت همخواني ندارد اين نشان مي‌دهد كه برخي دايه مهربان‌تر از مادر شده‌اند. درحالي كه اين‌گونه نيست، دولت بارها از وزير علوم خود حمايت كرده است. آنچه ديده مي‌شود اين است که مثل همیشه دانشگاه در چرخه منازعات سیاسی مخالفان دولت گرفتار آمده است. روز چهارشنبه هم رئيس‌جمهور حمايت مي‌كند. نبايد منازعات سياسي را در روند كاري نهاد عملي كشور دخيل كنيم به‌نظر من نمايندگان محترم مجلس بايد از قضاوت زودهنگام دست بردارند و واقعيت را در دانشگاه‌ها ببينند.
