دلیل عرضه بنزین ۵۰۰۰ تومانی چیست؟

تصویب‌نامه اخیر دولت با عنوان «نرخ سوم بنزین»، در ظاهر تنها به افزودن نرخ جدید ۵۰۰۰ تومانی برای مصرف خارج از سهمیه بنزین اشاره دارد ولی بند‌های مکمل آن حاوی نکات مهمتری است.

به گزارش روز نو مصوبه به طور خلاصه گفته گروه بزرگی از خودرو‌ها همین حالا سهمیه خود را از دست داده‌اند.

همچنین مشخص کرده خودرو‌های صفر کیلومتر بدون سهمیه به فروش می‌رسند و قرار است سهمیه خودرو‌های کارکرده نیز پس از تعویض پلاک (احتمالاً) قطع شود. متن در ادامه از نصف شدن سهمیه دوگانه‌سوز‌ها خبر می‌دهد و به طور مشخص می‌گوید نرخ سوم بنزین را باید فصلی و شناور در نظر بگیریم، چون یک کارگروه جدید اختیار پیدا کرده سهمیه‌ها و نرخ‌ها را بر اساس شرایط «امنیتی و سیاسی» تغییر دهد.

حالا بیایید با هم به بررسی جزئیات بند‌ها و تبصره‌ها بپردازیم و چند ابهام مهم را مرور کنیم.

حذف تدریجی سهمیه بنزین ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومانی؛ هدف دولت چیست؟

بند (۱) مصوبه به صراحت می‌گوید: «میزان سهمیه بنزین نرخ‌های اول و دوم خودروها... بدون تغییر باقی می‌ماند.»، اما حذف کامل سهمیه بنزین ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومانی برای ۴ گروه عمده (خودرو‌های نو شماره داخلی، وارداتی، مناطق آزاد و دولتی) در بند (۳)، این سوال جدی را ایجاد می‌کند که آیا حذف تدریجی یارانه برای سایر خودرو‌ها می‌تواند هدف بلندمدت دولت باشد؟

حذف سهمیه یارانه بنزین برای «ورودی‌های جدید» به بازار خودرو (نو شماره‌ها) و همچنین «خودرو‌های لوکس و خاص» (وارداتی و مناطق آزاد) را نمی‌توان چیزی جز کاهش تصدی‌گری دولت در توزیع یارانه و حرکت به سمت قیمت‌های واقعی تفسیر کرد.

دولت فعلا خودرو‌های کارکرده موجود در کوچه و خیابان را مشمول تعدیل نمی‌داند، اما حذف سهمیه خودرو‌های نو شماره، یک گام بلند در مسیری تلقی شود که دیر یا زود به تک نرخی شدن سهمیه سوخت بنزین با قیمت آزاد (۵۰۰۰ تومان و بیشتر) منجر خواهد شد.

حذف سهمیه بنزین خودرو‌های نو شماره؛ داخلی‌ها و وارداتی‌ها برابر شدند

بند (۳) مصوبه، خودرو‌های نو شماره داخلی را کنار خودرو‌های وارداتی و لوکس قرار داده و از حذف سهمیه ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومانی آنها خبر می‌دهد. برخی می‌گویند چنین اقدامی به منزله برابر دانستن تولیدات داخلی با خودرو‌های گران‌قیمت وارداتی است و باعث می‌شود از خودمان بپرسیم چرا خریداران خودروی نو تولید داخل، باید از یارانه محروم شوند؟

این تصمیم دو ابهام جدید به فهرست ما اضافه می‌کند؛ آیا دولت دولت قصد دارد یارانه‌ها را صرفاً به ناوگان موجود (کارکرده) اختصاص دهد و ورودی‌های جدید را مشمول یارانه نکند تا بار مالی یارانه سوخت به مرور کاهش پیدا کند؟

ابهام دوم وقتی به وجود می‌آید که دولت از تصمیم خود مبنی بر حذف سهمیه خودرو‌های کارکرده که تعویض پلاک می‌شوند عقب‌نشینی کند. آیا چنین اقدامی باعث تمایل مردم به خرید خودروی دوم نمی‌شود؟ حفظ سهمیه خودرو‌های کارکرده به طور حتم سرعت جایگزینی خودرو‌های فعلی با خودروی صفر پرمصرف را کاهش می‌دهد. آیا دولت می‌تواند در چنین شرایطی نهایتا مصرف بالای بنزین را کنترل کند؟

قطع سهمیه بنزین پس از تعویض پلاک خودرو

یکی از جدی‌ترین ابهامات مصوبه، تعیین تکلیف سهمیه سوخت بنزین خودرو‌های کارکرده پس از تعویض پلاک است. سخنگوی دولت در ابتدا موضوع را تایید کرد، اما بعداً گفت سهمیه خودرو‌های کارکرده نیز با تعویض پلاک قطع خواهد شد و تنها بنزین ۵۰۰۰ تومانی به آنها تعلق می‌گیرد.

بند (۷) مصوبه که پلیس را موظف به ایجاد سامانه برخط شناسایی مالکیت برای وزارت نفت کرده، نشان می‌دهد دولت قصد دارد به‌طور دقیق مالکیت را با سهمیه پیوند دهد. با توجه به لزوم اجرای آن، گزینه قطع سهمیه پس از تعویض پلاک محتمل به نظر می‌رسد.

اگر این رویه نهایی شود، عملاً خریدار خودروی کارکرده که به نام خودش پلاک جدیدی نصب می‌کند، از سهمیه محروم خواهد شد. اقدامی که نمی‌تواند بدون پیامد باشد.

در بهترین حالت، با این کار مردم را به خودداری از تعویض پلاک تشویق می‌کنیم. پس باید برای دردسر‌های افزایش تخلفات و وکالت‌نامه‌های فروش که به منظور حفظ سهمیه توسط مالک قبلی صادر می‌شوند آماده باشیم. از نظر اقتصادی هم جذابیت خرید خودروی کارکرده به‌ویژه برای اقشار کم‌درآمد که متکی به سهمیه یارانه‌ای هستند، پایین می‌آید.

کاهش سهمیه بنزین دوگانه‌سوزها؛ تشویق به مصرف CNG برای کنترل یارانه

بند (۵) بر حمایت از CNG و مکلف کردن وزارت نفت به تبدیل خودرو‌ها به دوگانه‌سوز تأکید دارد، اما از سوی دیگر خبر می‌دهد سهمیه ۳۰۰۰ تومانی خودرو‌های دوگانه‌سوز از ابتدای بهمن ۱۴۰۴ نصف (از ۱۰۰ به ۵۰ لیتر) خواهد شد.

این اقدام به ظاهر متناقض، در واقع تلاش برای متوازن‌سازی یارانه است. دولت با کاهش سهمیه بنزین یارانه‌ای، رانندگان را مجبور می‌کند تا از سوخت CNG (که ارزان‌تر است) استفاده کنند. دولت در حقیقت قصد دارد برای مصرف بنزین، تنبیه و برای مصرف CNG تشویق در نظر بگیرد تا پرداخت یارانه‌های سنگین برای هر دو سوخت متوقف شود.

آیا نرخ بنزین ۵۰۰۰ تومانی شناور و فصلی بالا می‌رود؟

مهم‌ترین قسمت سایه روشن تصویب‌نامه جدید، به نوسان قیمت بنزین مربوط می‌شود. بند (۲) نرخ سوم را «معادل حداقل دو درصد (۱۰%) قیمت خرید بنزین از پالایشگاه» تعیین کرده است. استفاده از واژه «حداقل»، نشان می‌دهد نرخ ۵۰۰۰ تومانی می‌تواند سقف نباشد و در آینده باز هم شاهد افزایش آن باشیم.

بند (۹) نیز وزارت نفت را مکلف دانسته قیمت نهایی سوخت‌گیری با کارت اضطراری جایگاه را به‌صورت فصلی و بر اساس میانگین فصل قبل محاسبه و ابلاغ کند.

حالا بند ۲ و بند ۹ را کنار هم بگذارید تا به یک پیام روشن برسیم؛ نرخ ۵۰۰۰ تومانی ثابت نیست و شناور است. با توجه به قیمت‌های جهانی بنزین و هدف‌گذاری دولت برای کاهش یارانه، می‌توان نتیجه گرفت که نرخ سوم سهمیه بنزین با روندی آرام و فصلی، در جهت واقعی شدن قیمت‌ها و با فرمول مشخص (۱۰% میانگین فصلی قیمت خرید از پالایشگاه) افزایش پیدا می‌کند. این موضوع را می‌تواند به معنای افزایش مستمر قیمت بنزین آزاد هر ۳ ماه یک‌بار در نظر گرفت که در نوع خود تغییری بنیادین در نظام فروش سوخت به حساب می‌آید.