پنج سناریوی خیلی محتمل در انتظار مردم ایران

برترین‌ها: طی ماه‌های اخیر و پس از مستقر شدن دولت دونالد ترامپ در آمریکا، سیگنال‌هایی از سوی دولت او برای مذاکره با ایران ارسال شد اما خب ظاهرا پیام تهران مخالفت با گفتگو با آمریکاست. روزنامه هم‌میهن در شماره امروز خود به پنج سناریوی پیش روی جامعه ایرانی برگرفته از سخنرانی سجاد فتاحی در نشست حزب مهستان پرداخته است. در این یادداشت از لکنت پرهیز شده و تا حد امکان، بی‌پرده و بدون تعارف از گزینه‌های پیش روی جامعه ایران و چالش‌های هر کدام از آنها پرداخته شده که در ادامه آن را مرور خواهیم کرد:

تمام سناریوهای پیش روی ایران

سجاد فتاحی تمام پنج سناریوی مدنظرش را طی یک پاراگراف عنوان کرده. در واقع او به تمام احتمالاتی که در شرایط کوجودف ورد زبان تحلیلگران شده نقبی زده: شرایط کنونی، به نظر می‌رسد پنج سناریو و گزینه پیش روی جامعه ایران است و برخی از این‌ها را می‌توان حذف کرد که در نهایت به دو الی سه گزینه می‌رسیم. گزینه اول، ادامه مسیر موجود است. گزینه دوم، تغییرات رادیکال درونی‌سیستمی است که این تغییرات یکسری چالش‌های اساسی وجود دارد. سومین گزینه، تغییر نظام سیاسی از طریق انقلاب، حمله خارجی یا گزینه‌هایی مانند کودتاست. گزینه چهارم، گذار یا اصلاحات است که از دوم خرداد 76 به بعد جامعه ایران سعی کرد به آن روی بیاورد که می‌توان همچنان به آن به‌عنوان گزینه محتمل نگاه کرد. پنجمین گزینه، فروپاشی خودبه‌خودی و تغییر بدون برنامه‌ریزی است. 

گزینه نخست؛ طرفدار زیادی ندارد!

فتاحی معتقد است که گزینه ادامه مسیر موجود حتی در بین اغلب نیروهای اصولگرا هم طرفداری ندارد و کمتر کسی معتقد است که ادامه این مسیر با این شرایط گزینه مناسبی باشد. ادامه مسیر موجود هم احتمال حالت پنجم را تقویت می‌کند. تغییرات رادیکال درونی‌سیستمی هم ساده نیست. طبیعتاً نظام سیاسی کنونی یکسری حامیانی دارد که آن تغییرات رادیکال که قرار است منجر به حل مسائل شود، با حمایت آنها همراه نباشد.

گزینه دوم؛ یک شمشیر دولبه!

اما فتاحی پیامدهای گزینه اصلاحات ریشه‌ای را نیز با قطعیت عنوان نکرده: اصلاحات عمیق و رادیکالی که از آن حرف می‌زنیم، یعنی فقط یک پوسته‌‍‌ای از نظام سیاسی می‌ماند و تمام خط قرمزهایی که نظام جمهوری اسلامی برای خودش ترسیم کرده و محدودیت‌هایی از نظر ساختاری و سیستمی با آن مواجه است، باید فردی که می‌خواهد این تغییرات رادیکال را انجام دهد، آماده باشد که هزینه‌های سنگینی را بپردازد. اما اگر به آن شکل تغییرات رادیکال صورت نگیرد، این گزینه هم به سمت گزینه پنجم کشیده می‌شود. 

سناریوی سوم؛ تغییر نظام سیاسی

مثل دو سناریوی قبلی، آقای جامعه‌شناس درباره این سناریو هم با تردید صحبت کرده و البته که تحلیلگران نظرات متفاوتی دارند: شاید اصلا این تحلیل درباره تغییر نظام سیاسی از طریق انقلاب هم چالش‌هایی وجود دارد. انقلاب یش‌بینی‌ناپذیر است، ممکن است به سمت خشونت برود، نتیجه هر چه که باشد، احتمال مداخله هم وجود دارد. 

سناریوی چهارم و پنجم؛ تغییر نظام سیاسی

گذار تدریجی و اصلاحات هم که به نظرم همه به این نتیجه رسیده‌ایم که امکان‌پذیر نیست. حتی اگر ساختار باز شده و شرایط اصلاحات تدریجی فراهم شود، اما متاسفانه زمانش گذشته است. عمق و شدت بحران‎‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی فرصت اصلاحات تدریجی را از بین برده است. فروپاشی خود به خود هم نیازمند توضیح نیست که درون آن چه اتفاقاتی خواهد افتاد. 

نتیجه‌گیری نهایی آقای جامعه‌شناس

آنچه که فضای ذهنی جامعه ایران را باز می‌کند و ما به آن نیاز داریم، این است که یکی از این گزینه‌ها توسط فعالین سیاسی، انتخاب شده و سعی می‌کنند چالش‌های آن گزینه را کم کنند. پرداختن به سایر گزینه‌ها و نقد کردن، اتفاقی است که در چند دهه اخیر افتاده است و فقط زمان را از بین می‌برد. 

برای پیش‌بینی اینکه کدام گزینه محتمل‌تر است، باید روندها و متغیرهای موجود را تجزیه و تحلیل کنیم که این خودش یک بحث جدی است و من نتیجه‌گیری آن را می‌گویم. ادامه مسیر موجود با فرسایش تدریجی محتمل است اما در بلندمدت امکان‌پذیر نیست. فروپاشی تدریجی نیز احتمال وقوع خیلی زیادی دارد. تغییرات تدریجی و اصلاحات از پایین هم به نظرم احتمال وقوع ندارد.