مصر و اردن امکان پذیرش فلسطینیان را دارند؟
روزنو :پیشنهاد ترامپ موجی از واکنش‌ها را در سراسر خاورمیانه برانگیخت و کارشناسان و کاربران مجازی پیش‌بینی کردند که طرح کوچ اجباری فلسطینیان، به‌طور حتم محور گفت‌وگوی او با پادشاه اردن در دیدار پیش رو خواهد بود. حدس همه مردم خاورمیانه و کشورهای عربی درست بود، در شامگاه روز سه‌شنبه، ملک عبد الله پادشاه اردن با ترامپ دیدار کرد.
وقتی از ترامپ درباره مقصد کوچ اجباری فلسطینی‌ها پرسیدند او گفت: «فکر می‌کنم می‌توانم با اردن توافق کنم. فکر می‌کنم می‌توانم با مصر توافق کنم.» و ادامه داد: «من معتقدم ما قطعه‌ای زمین در اردن خواهیم داشت. معتقدم قطعه‌ای زمین در مصر خواهیم داشت. ممکن است جای دیگری هم داشته باشیم، اما فکر می‌کنم وقتی مذاکرات را به پایان برسانیم، مکانی خواهیم داشت که آنها [فلسطینیان] در آن بسیار خوشحال و ایمن زندگی خواهند کرد.»
پیشنهاد ترامپ موجی از واکنش‌ها را در سراسر خاورمیانه برانگیخت و کارشناسان و کاربران مجازی پیش‌بینی کردند که طرح کوچ اجباری فلسطینیان، به‌طور حتم محور گفت‌وگوی او با پادشاه اردن در دیدار پیش رو خواهد بود. حدس همه مردم خاورمیانه و کشورهای عربی درست بود، در شامگاه روز سه‌شنبه، ملک عبد الله پادشاه اردن با ترامپ دیدار کرد.
ملک عبدالله دوم پس از دیدار با ترامپ تأکید کرد موضع اردن و کشورهای عربی، جلوگیری از جابه‌جایی فلسطینیان و تمرکز بر بازسازی غزه است. با این‌حال لحن و سخنان پادشاه اردن آنقدر دو پهلو و منفعلانه بود که نشان از امکان‌های محدود این کشور در برابر ایستادن مقابل طرح غیر واقعی ترامپ بود. او در بخشی از اظهاراتش گفت: «باید راهی اتخاذ شود که منافع همه در این تصمیم در نظر گرفته شود.» تلاطم دو کشور عربی مصر و اردن در برابر اظهارات اخیر ترامپ، بیش از آنکه به علت حمایت از حق مردم فلسطین باشد، نشان از بحران‌های عمیق و ریشه‌دار انسانی و اجتماعی در این دو کشور دارد. از تنش‌های آبی گرفته تا بدهی‌ها و رکورد‌های تورمی، شرایط اردن و مصر نشان می‌دهد که تحمل پذیرش اجباری یک موج جمعیتی دیگر را ندارند.
سویه دیگر غیرواقعی بودن طرح ترامپ برای اشغال غزه، ناتوانی این دو کشور همسایه برای پذیرش مهاجرت اجباری فلسطینیان است. کشور‌هایی که از نکبت سال 1948 تاکنون چندین کوچ اجباری از فلسطینی‌ها را به اجبار اشغالگران تجربه کرده‌اند و حالا حافظه تاریخی ملت‌هایشان و تجربه‌شان از زندگی روزمره، تمام‌قد در برابر اشغالگر می‌ایستد.
وضعیت وخیم اقتصادی و اقلیمی
ترامپ به متحدان منطقه‌ای‌اش در حالی برای پذیرش موج شدید جمعیت مردم فلسطین فشار می‌آ‌ورد که مصر و اردن از جمله کشورهایی‌اند که از نظر اقتصادی و توسعه بیشترین فشار را در منطقه متحمل می‌شوند. مصر پرجمعیت‌ترین کشور عربی و منطقه‌ای است که با تورم سرسام‌آور، کاهش ارزش پول ملی و بحران فزاینده بدهی مواجه است. مصر یکی از بالاترین تورم‌ها در حوزه غذا و خوراک را در سال 2022 ثبت کرده است و طبق گزارش‌های بانک مرکزی این کشور، بدهی‌های خارجی مصر در سال 2024 از 165 میلیارد دلار فراتر رفته است.
براساس گزارش‌های صندوق بین‌المللی پول IMF، این کشور یکی از بزرگ‌ترین بدهکاران این نهاد بین‌المللی است و به‌شدت به وام‌های خارجی از ایالات‌متحده و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس وابسته است. اقتصاد مصر در وضعیتی است که فضای کمی برای پذیرش فشار‌های مالی بیشتر از طریق موج‌های جدید جمعیتی دارد.
از سوی دیگر اقتصاد بسیار کوچک اردن هم با مشکلات عدیده‌ای روبه‌روست. بدهی ملی این کشور از 110 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور بیشتر شده و وضعیت نرخ بیکاری آنقدر وخیم است که در سال گذشته میلادی نرخ بیکاری این کشور 22 درصد گزارش شده است. دولت اردن بخش قابل‌توجهی از بودجه خود را صرف یارانه مواد غذایی، آب و انرژی می‌کند و در نتیجه ظرفیت مالی برای تأمین هزینه‌های موج جدیدی از پناهجویان را ندارد.
علاوه بر آن، اقلیم مصر و اردن توان و پایایی برای تحمل موج جمعیتی ناگهانی ندارند. هر دو کشور از نظر منابع آبی از کم‌آب‌ترین کشورهای جهان هستند و نسبت جمعیت به منابع آبی‌شان در نقطه بحرانی قرار دارد. سرانه دسترسی به آب در اردن کمتر از 100 متر مکعب در سال است که وخامت تنش آبی در این کشور را نشان می‌دهد. مصر نیز با وجود داشتن رود نیل، با بحران آب دست‌وپنجه نرم می‌کند که ناشی از افزایش تقاضا، مدیریت ناکارآمد و تنش‌های بالادستی با اتیوپی بر سر سد النهضه (GERD) است. دولت مصر تخمین می‌زند این کشور سالانه با کسری ۲۰ میلیارد متر مکعب آب مواجه است.
برآیند دو عامل اقتصادی و اقلیمی و نابسامانی مولفه‌های توسعه انسانی در این دو کشور، بافتار اجتماعی این دو کشور را به‌شدت نحیف و آسیب‌پذیر کرده است. هنوز زمان زیادی از انقلاب مردم مصر و کودتای ژنرال السیسی دو سال پس از انقلاب نگذشته است و جامعه‌شناسان مصری نظیر ادهم صولی فضای کلی مصر را آماده برای یک شورش جدید ارزیابی می‌کنند. شورش‌هایی که عمدتا دلایل اقتصادی و معیشتی دارند. ساختار اجتماعی قبیله‌ای و عشیره‌ای اردن نیز به دلایل مشابه از جمله جدال‌های آبی میان شهر‌ها و روستا‌های این کشور، در وضعیت شکننده‌ای قرار دارد. دستگاه‌های سیاسی و بروکراتیک این دو کشور بیم آن را دارند که ورود موج جدید جمعیتی با این مشکلات اقتصادی و اقلیمی علاوه شوند و مقدمه یک بحران و شورش اجتماعی جدید شود.
امکان‌های محدود برای مقابله
اطمینان ترامپ وقتی که در پاسخ به سوالی درباره عدم موافقت کشور‌ها با این طرح گفت: «اگر آنها موافقت نکنند، من احتمالاً کمک را قطع خواهم کرد.» واقعیتی را آشکار می‌کند که پیش از این نیز برای اهالی خاورمیانه روشن بود.
مصر و اردن یکی از بزرگ‌ترین دریافت‌کنندگان کمک‌های ملی، وام‌ها و حمایت‌های نظامی از ایالات متحده‌اند؛ این وابستگی به حدی است که بدون این حمایت‌های مالی اداره این دو کشور با مشکلات جدی مواجه خواهد شد. مصر و اردن از بزرگ‌ترین دریافت‌کنندگان کمک‌های آمریکا محسوب می‌شوند. طبق آمار مصر سالانه حدود 1.3 میلیارد دلار کمک نظامی و 200 تا 300 میلیون دلار کمک اقتصادی از آمریکا دریافت می‌کند. این کمک‌ها پس از توافق کمپ دیوید در سال 1978 تثبیت شد و تا امروز بخش قابل‌توجهی از بودجه نظامی و اقتصادی قاهره را تأمین می‌کند. اردن نیز سالانه حدود 1.2 میلیارد دلار از آمریکا دریافت می‌کند که بخش عمده‌ای از آن صرف هزینه‌های دفاعی و امنیتی می‌شود.
آمار‌ها نشان می‌دهند که قطع حمایت‌های آمریکا و تحریم‌های احتمالی برای اقتصاد کشوری چون اردن که به‌شدت به تجارت با رژیم اشغالگر وابسته است می‌تواند دولت این کشور را تا مرز ورشکستگی پیش برد. آنچه مسلم است موضع‌های شدیداللحن، مخالفت‌های جدی و نشست‌ها و طرح‌های جامع برای بازسازی غزه برای ایستادن در برابر این طرح کافی نیستند. با توجه به آنچه روی زمین رخ می‌دهد امکانات مصر و اردن در برابر ایستادن در برابر این طرح متوهمانه ترامپ محدود است و مخالفت با اجبار این پاک‌سازی قومی بزرگ نیازمند حمایت همه کشورهای عربی و منطقه‌ای است.
