هند درباره تأثیر تحریم‌های امریکا بر پروژه اقتصادی‌اش در کریدور جنوبی ایران نگران است
وزن‌کشی مودی و ترامپ برسر چابهار
روزنو :بنابراین لغو معافیت تحریمی برای چابهار نه تنها نقل و انتقالات مالی و عملیات لجستیکی مرتبط با آن بندر را محدود و فرصت هند در مسیر سرمایه‌گذاری در آن را با محدودیت مواجه می‌سازد که مانع مهمی هم در مسیر شرکت‌های بیمه، کشتیرانی و حملونقل برای مشارکت در پروژههای چابهار خواهد شد؛ امری که می‌تواند مسیر‌های تجارت را برای صادرکنندگان هندی پیچیده ساخته و هزینه‌های آنان را افزایش دهد.
دیگر گفتن از اینکه تحریم‌های اقتصادی آمریکا و تبعات نامطلوب آن یک پدیده جهان شمول است و میان دوست و دشمن تمایزی نمی‌گذارد یک گزاره بدیهی است. این امر بدیهی اما به تناسب راهبردهای مقابله‌ای اتخاذ شده و درس‌آموزی جوامع و حاکمان از واقعیت‌های رخ داده نتایج متفاوتی پیش رو گذاشته است. این چنین است که تحریم‌های دونالد ترامپ علیه ایران که اندک معافیت‌های لحاظ شده را هم لغو کرده با خود موجی از نگرانی را برای بازیگران بزرگ آسیا همچون هند به همراه آورده و در انباشته‌اش متأثر شدن اهداف و سیاست‌گذاری‌های اقتصادی آن را پدیدار کرده است. در جنگ اقتصادی ترامپ تحریم مسأله‌ای نیست که هیچ یک از کشورها بتوانند دامن خود را برای آلوده نشدن به تبعات آن بالا بگیرند و عبور کنند. بحرانی نیست که آسیب‌هایش تنها متوجه یک کشور باشد و یک سوی این رابطه بتواند با راحتی خیال از زیر بار مسئولیت خود در مواجهه با آن شانه خالی کند و آن را مسأله دیگری بداند. وقتی قلم ترامپ پای دستور کار جدید دولتمردانش برای اجرای سفت و سخت تحریم‌های ایران چرخید، یکی از پیامدهایش یعنی خارج شدن بندر چابهار از مشمولیت معافیت‌های تحریمی، به مذاق هند به عنوان طرف سرمایه‌گذار ایران در این کریدور استراتژیک خوش نیامد. «دهلی نو» ناگهان خود را با بحرانی مواجه دید که از سویی جایی برای پررنگ کردن انتقادات و شکاف‌ها باقی نمی‌گذارد و از سوی دیگر مجالی به بی‌تفاوتی نمی‌دهد؛ زیرا مشخص نیست که کدام کشور در میان متحدان آمریکا در تصمیم بعدی ترامپ مبتلا و قربانی بعدی باشد.
شمشیر داموکلس بر سرچابهار
برای ایران که در اوایل دهه هفتاد می‌کوشید سیاست تنش‌زدایی و عادی‌سازی روابط را درپیش گیرد و درهای اقتصاد خود را به روی جهان باز کند، چابهار به عنوان یکی از اولین مناطق آزاد تجاری شکل گرفت. اما تحریم‌های بین‌المللی دلیلی شد تا سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه این بندر هرگز کافی نباشد و «دهلی نو» نیز به شکل مقطعی و محدود تنها بخشی از پروژه را تا میانه دهه ۹۰ پیش ببرد. اما چرا پای هند در چابهار باز شد؟ برای این کشور چابهار نقطه کلیدی پروژه بلندپروازانه گذرگاه بین‌المللی حملونقل شمال - جنوب بود؛ پروژه‌ای که از سال ۲۰۰۰ در انتظار رویداد خارق العاده‌ای بود برای شکل دادن به یک راه ارتباطی - تجاری جدید که هند را از گذرگاه چابهار به شمال وصل کند تا در کشاکش رقابت داغ این کشور با پاکستان بدیل استراتژیکی برای گذرگاه اقتصادی چین - پاکستان باشد. توافق سه جانبه سال ۲۰۱۶ میان ایران، هند و افغانستان به نوعی تعیین تکلیفی برای این پروژه بود که مسیر تجاری جایگزینی را ارائه می‌داد و دسترسی هند به افغانستان و بازار‌های آسیای مرکزی را از طریق دور زدن پاکستان امکان‌پذیر می‌کرد. اهمیت این پروژه برای دهلی نو که از افزایش مناسبات بازرگانی با ایران و صادرات به ایران فراتر بود، چنان می‌نمود که در سال ۲۰۱۸ همه ظرفیت خود را به کار گرفت تا در زنجیره تحریم‌های ضد ایرانی واشنگتن مستثنی باشد. هرچند چراغ سبزی که کاخ سفید در دولت اول ترامپ برای اجابت خواسته دهلی نشان داد، فارغ از منافعی نبود که خود از قبال ایجاد یک دالان ترانزیتی برای کمک به افغانستان به دست می‌آورد اما حالا ترامپِ‌جدید کسی نیست که برای اجرای سیاست فشار و تحریمش علیه ایران به این موقعیت‌ها وقعی نهد. بنابراین قابل انتظار بود فرمان بازگشت فشار حداکثری او علیه ایران زیر سایه تحریم‌هایی که بار دیگر با شدت و حدت بیشتری اجرا می‌شوند، سرنوشت پروژههای سرمایه‌گذاری هند با ایران همچون بندر چابهار را با معماهای بزرگ روبه رو کند. از این رو درحالی که معمای چابهار پیشتر از سوی واشنگتن تا اندازه‌ای حل و فصل شده بود اما شمشیر داموکلس تحریم‌ها بار دیگر از سوی ترامپ بالای سر پروژه توسعه چابهار قرار گرفته است آن‌هم درحالی که هند را در رابطه با این پروژه به عنوان سوءاستفاده‌کننده از تعرفه‌ها نواخته است.
تهدید پروژه بلندپروازانه دهلی نو
تردیدی وجود ندارد که برداشتن مرزهای معافیت تحریمی در رابطه با چابهار برای هند که سال‌ها امکان‌ها و ظرفیت مالی خود را به سمت این پروژه سرازیر کرده است و آن را حربه‌ای مقابل نفوذ چین در منطقه بویژه در پاکستان می‌بیند، چندان خوشایند نیست. «تایمز اسرائیل در گزارشی برای اشاره به اهمیت این پروژه برای دهلی، بندر «گوادر» را مورد توجه قرار می‌دهد و با اشاره به اینکه این بندر به عنوان سنگ بنای طرح کمربند و جاده چین، تنها ۷۲ کیلومتر با چابهار فاصله دارد، یادآور می‌شود: «قرار گرفتن هند در ایران برای ایجاد یک موازنه، بسیار مورد نیاز بود، اما موضع تند جدید واشنگتن اکنون یکی از بلندپروازانه‌ترین پروژههای ارتباطی منطقه یعنی کریدور حملونقل بین‌المللی شمال - جنوب را که یک عنصر حیاتی در استراتژی تجاری هند به شمار می‌رود، به خطر می‌اندازد. چه چابهار دروازه ورود به این کریدور است و بدون آن، چشم‌انداز بزرگ ارتباط کارآمد این کریدور با آسیای مرکزی و فراتر از آن ممکن است دچار تزلزل شود و هند را مجبور به تجدید نظر در نقش خود در این پروژه و بلندپروازی‌های گسترده‌تر خود در منطقه کند.»
بنابراین لغو معافیت تحریمی برای چابهار نه تنها نقل و انتقالات مالی و عملیات لجستیکی مرتبط با آن بندر را محدود و فرصت هند در مسیر سرمایه‌گذاری در آن را با محدودیت مواجه می‌سازد که مانع مهمی هم در مسیر شرکت‌های بیمه، کشتیرانی و حملونقل برای مشارکت در پروژههای چابهار خواهد شد؛ امری که می‌تواند مسیر‌های تجارت را برای صادرکنندگان هندی پیچیده ساخته و هزینه‌های آنان را افزایش دهد.
هند ایستادگی می‌کند؟
آیا تهدید منافع ملی هند به‌واسطه تحریم‌های ترامپ با خود فرصتی برای ایستادگی همراه دارد؟ هنوز معلوم نیست اما بعضی ناظران معتقدند اگر آمریکا تلاش کند در مورد چابهار سخت‌گیری کند، ممکن است دهلی‌نو این بار واکنش تندتری نشان دهد. «کبیر تانجا»، پژوهشگر بنیاد پژوهشی آبزرور به الجزیره می‌گوید: «چابهار مسأله مهم‌تری محسوب می‌شود و دهلی‌نو آمادگی دارد تا آن را برای بلندمدت زنده نگه دارد». «سارنگ شیدوره»، مدیر گروه جنوب جهانی در اندیشکده مؤسسه کوئینسی هم معتقد است: «اگر هند در برابر تهدید جدی آمریکا برای تحریم، به کار در چابهار ادامه دهد، این موضوع پیامی برای آمریکا در پی دارد؛ اینکه کشورهای جنوب جهانی به‌‌رغم ترجیح آمریکا به مجبور کردن آنها برای همراهی با اهداف استراتژیکش، به دنبال کردن اهداف خودشان ادامه خواهند داد.»
همه اینها درحالی است که «نارندا مودی» نخست‌وزیر هند قرار است امروز در کاخ سفید با ترامپ دیدار کند؛ دیداری که احتمالاً مقام بلندپایه دهلی در آن دغدغه‌های خود پیرامون سرنوشت پروژه 370 میلیون دلاری سرمایه‌گذاری کشورش در چابهار را با رئیس‌جمهوری آمریکا درمیان می‌گذارد. برای هند پذیرش قواعد سختگیرانه ترامپ درباره چابهار فراتر از یک شکست اقتصادی ملموس به عنوان چالشی دیپلماتیک معنا می‌شود؛ جایی که سایه سنگین ممنوعه‌های دولت جدید آمریکا می‌تواند روند اتحادها و رقابت‌های بازیگران مدعی آسیا همچون هند را از خود متأثر سازد و توازن ارتباطی این کشور با بازیگران قرارگرفته در شبکه ارتباطی‌اش مانند ایران را برهم بزند. به نظر می‌رسد ماجراجویی جدید ترامپ درباره ایران و مشخصاً پروژه چابهار چیزی است که دست کم می‌تواند دهلی را بابت تصمیم به محافظت از تصمیمات راهبردی‌اش در مسیر تحقق منافع ملی یا دور شدن از رابطه نزدیکش با واشنگتن به تردید بیندازد. باید منتظر ماند و دید.
در آستانه سفر به ایالات متحده صورت گرفت
حمایت نخست‌وزیر هند از سرمایه‌گذاری در بندر چابهار
ناندرا مودی، نخست‌وزیر هند، در آستانه سفر به ایالات متحده و دیدار با رئیس جمهوری آمریکا، از سرمایه‌گذاری این کشور در بندر چابهار حمایت کرده و آن را ابزاری برای تسهیل ارتباطات تجاری با آسیای مرکزی خواند. روزنامه تایمز آو ایندیا، در گزارشی با عنوان «پیش از دیدار مودی و ترامپ، هند از توسعه بندر چابهار حمایت کرد» نوشت: در حالی که دولت ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده تهدید می‌کند که معافیت تحریمی را که به هند امکان توسعه بندر استراتژیک چابهار در ایران را می‌دهد، لغو می‌کند، دولت هند روز دوشنبه ۲۲ بهمن ۱۴۰۳، از توسعه این بندر حمایت کرد و گفت که این مسیر جایگزین راه مورد نیاز افغانستان را برای بازسازی و توسعه اقتصادی آن فراهم و همزمان ارتباطات تجاری با آسیای مرکزی را تقویت می‌کند.
