شرایط بسیار پیچیده اقتصاد ایران پس از تحریم‌های نفتی ترامپ
روزنو :شقاقی شهری در نهایت خاطرنشان کرد: اگر این اصلاحات انجام نشود تحریم‌ها هم حل نمی‌شود؛ حتی ممکن است به پای میز مذاکره برویم اما طرف مقابل امتیازات زیادی می‌گیرد و مسئله هم حل نمی‌شود.
فشارهای ترامپ بر اقتصاد ایران تأثیر سختی خواهد داشت به‌ویژه‌آنکه در داخل کشور هم ناترازی‌های اقتصاد کلان آغاز شده و این ناترازی‌ها نوک قله کوهی است که نمایان شده است و چالش‌های بسیار فراوانی در داخل داریم.
روزنامه توسعه ایرانی نوشت: دونالد ترامپ شامگاه سه‌شنبه سند فشار حداکثری علیه ایران را امضا کرد اما از طرفی نوید داد که آماده مذاکره است و می‌خواهد به یک صلح پایدار با ایران در منطقه خاورمیانه برسد.
فشارهای حداکثری ترامپ برای اقتصاد ایران یادآور صفر شدن فروش نفت، رشد اقتصادی منفی، نوسانات بسیار نرخ ارز، تورم بالا و در مجموع بحران‌های بسیاری است. بحران‌های ناشی از فشار حداکثری در مقطع قبلی، آنقدر عمیق بود که هنوز هم آثار آن مشهود و ناترازی‌های اقتصاد ایران نشانه آن است.
در حالی که فشارهای ترامپ این‌چنین اقتصاد ایران را ویران کرد، دولتمردان وقت این تحریم‌ها را بی‌اثر می‌خواندند. با فرمان جدید ترامپ نیز وزیر نفت گفت که تحریم نفتی ایران بازار نفت جهانی را مختل می‌کند و رئیس‌جمهور هم بیان کرد که آمریکایی‌ها خیال می‌کنند تمام اقتصاد ایران به نفت وابسته است.
برای بررسی وضعیت موجود، گفت‌وگویی با یک اقتصاددان داشته است که از نظرتان می‌گذرد.
افق روشنی برای مذاکرات نیست
یک اقتصاددان درباره فشارهای حداکثری ترامپ اظهار کرد: این رفتار ترامپ در مجموع قابل پیش‌بینی بود و برآورد شخص بنده هم همین بود که ترامپ تجربه‌ای از تحریم‌های شدید علیه ایران دارد و اگر بر سرکار بیاید، دوباره همان سیاست‌ها را برمی‌گرداند.
وحید شقاقی شهری با عنوان اینکه ترامپ عملا از طرفی فشار حداکثری را وارد می‌کند اما از طرف دیگر پیشنهاد مذاکره می‌دهد، درباره متن فشارهای جدید ترامپ مطرح کرد: اگر یادداشتی را که برای اعمال فشار حداکثری درنظر دارند مطالعه کنیم، می‌بینیم که عملا امتیازات زیادی را از ایران می‌خواهند و صرفا بحث هسته‌ای مطرح نیست و در این یادداشت اجرایی بحث موشک‌های بالستیک، بحث منطقه، روابط ایران با برخی کشورهای منطقه و حامیانش نیز مطرح شده است.
به گفته او، متن جدید فشارها ابعاد زیادی دارد و آنچه در فضای رسانه این روزها مطرح شده است، درست نیست و بحث ترامپ صرفا بحث مسائل هسته‌ای نیست و در آن یادداشت محورهای متعددی، حتی بحث موشکی و توان نظامی کشور نیز مطرح شده است.
این استاد دانشگاه با اشاره به سخنان جدید رهبر درباره مذاکرات، تاکید کرد: به نظر من مذاکره با این اوصاف پیچیدگی‌های خودش را دارد. من افق روشنی برای بحث مذاکرات در شرایط کنونی نمی‌بینم؛ از طرف دیگر هم سال آینده بحث فعالسازی مکانیسم ماشه مطرح است و لذا شرایط بسیار بسیار پیچیده است.
مقایسه شرایط بین‌المللی دولت سیزدهم و چهاردهم شوخی است
شقاقی شهری با عنوان اینکه فضای بین‌المللی بسیار سخت‌تر خواهد شد، تصریح کرد که طبیعتا شرایط دولت کنونی با دولت سیزدهم کاملا متفاوت است و اصلا قابل قیاس نیست.
او با اشتباه خواندن قیاس دولت‌ها با هم، توضیح داد: شرایط فعالیت دولت‌ها بسیار متفاوت است؛ شرایط دولت اول روحانی با دولت دومش متفاوت بود، شرایط دولت رئیسی هم با دولت پزشکیان کاملا متفاوت است. در دولت سیزدهم آمریکایی را داشتیم که درگیر جنگ اوکراین و روسیه و خواستار ایجاد آرامش در فضای منطقه و بین‌المللی بود و امتیازات زیاد هم به ایران از حیث عدم تشدید تحریم‌ها، داد. اما دیوانه‌بازی‌ها و حماقت خود ترامپ و تیم افراطش کاملا مشخص است. این دیوانه‌بازی نه فقط برای ایران بلکه برای کل دنیا روشن است. وقتی او آمد با کانادا و مکزیک چه کرد؟ با چین و روس‌ها چه می‌خواهد بکند؟ تازه با متحد خودش اروپا ببینید چطور برخورد می‌کند. با این شرایط ببینید حسابش با ایران چگونه خواهد بود؟
این تحلیلگر مسائل اقتصادی افزود: برخی که در مقایسه دولت قبل و دولت فعلی آمار و ارقام می‌دهند، قصد شوخی و ساده‌سازی بحث‌ها را دارند؛ حتی خود را به کوچه علی‌چپ زده‌اند. اصلا شرایط دولت چهاردهم با آمدن جمهوری‌خواهان و ترامپ کاملا با گذشته متفاوت است.
در داخل اقتصاد گرفتاری‌های عدیده‌ای داریم
شقاقی شهری گفت: فشارهای ترامپ بر اقتصاد ایران تاثیرات سختی خواهد داشت به‌ویژه‌آنکه در داخل کشور هم ناترازی‌های اقتصاد کلان آغاز شده است و این ناترازی‌ها نوک قله کوهی است که نمایان شده است و چالش‌های بسیار فراوانی در داخل داریم.
به اعتقاد او، حل این مسائل نیازمند اصلاحات ساختاری و نهادی است و تا زمانی هم که اصلاحات داخلی را آغاز نکنیم مسائل بین‌المللی قابل حل نیست و یا حداقل توافقات بین‌المللی پایدار نخواهد ماند.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه مسئله ما از داخل اقتصاد است و در داخل اقتصاد ایران گرفتاری‌های عدیده داریم، خاطرنشان کرد: با این اقتصاد پنهان، شبه‌دولتی و انحصاری نمی‌توان اصلا اقتصاد را اداره کرد. این بازی باید به‌هم بخورد و به‌هم خوردن این بازی نیاز به حمایت‌های بی‌دریغ دارد که بتوان صحنه بازی اقتصاد را به هم زد. از همه مهمتر اینکه بدون حضور بخش خصوصی اصلا امکان اداره اقتصاد ایران وجود ندارد.
گذر از اقتصاد نفتی بسیار سخت است
شقاقی شهری درباره اظهارات برخی مقامات درباره وابسته نبودن اقتصاد ایران به نفت، اذعان کرد: من معتقدم که اقتصاد ایران 50 سال است که به نفت، حال به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، وابسته است.
او ادامه داد: نشانی این وابستگی اینست که وقتی وضعیت نفت بهبود پیدا می‌کند، سرریز آثار نفت بر بخش صنعت و غیره هم خود را نشان می‌دهد. اقتصاد ایران کاملا وابسته به نفت بوده و به همین دلیل می‌گویم برگرداندن این صحنه کار بسیار سختی است و از این نظر معتقدم که نفت تاکنون بازیگر کلیدی در اقتصاد ایران بوده ولی با تغییر شرایط بین‌المللی و با مطرح شدن تکنولوژی‌های انرژی‌های پاک، نفت دیگر بازیگر مهم و کلیدی در دنیا و خاورمیانه نخواهد بود و ما ناچار باید نفت را از متغیر بازیگر کلیدی کنار بگذاریم و چاره‌ای هم نداریم.
این اقتصاددان با اشاره به اینکه 50 سال است که نهادهای اقتصاد ایران به نفت عادت کرده‌اند اما این بازی باید تغییر کند، تصریح کرد: این کار بدون بخش خصوصی امکان‌ناپذیر است و آوردن بخش خصوصی هم به عرصه اقتصاد، در شرایطی که می‌خواهیم از این اقتصاد ذی‌نفعانه کنار برویم، واقعا کار سختی است.
الزام اصلاحات داخلی حمایت کامل رهبر از دولت است
شقاقی شهری در ادامه، به سخنان رهبری مبنی بر ضرورت اصلاحات داخلی اشاره کرد و گفت: اصلاحات داخلی با این نهادهای متعدد و متناقض و شرایط کنونی بسیار مشکل ات مگر اینکه ایشان حمایت‌های کاملی از دولت به عمل آورند که اصلاحات انجام شود.
او تاکید کرد: برهم زدن بازی اقتصاد رانتیِ نفتیِ ذی‌نفعانه‌ی چهل پنجاه سال گذشته کار راحتی نیست زیرا هر قدمی که وزارت اقتصاد بخواهد برای سالم‌سازی محیط کسب‌وکار و ایجاد محیط رقابتی بردارد، دادها در خواهد آمد.
این استاد دانشگاه درباره سخت بودن این روند توضیح داد: هزاران هزاران میلیارد تومان پشت هرکدام از این نهادهای اقتصادی دولتی و شبه‌دولتی پنهان است و طبیعتاً کنار زدن این رانت‌ها، منافع، پنهان‌کاری‌ها و عدم شفافیت‌ها جز با حمایت نهادهای امنیتی، قضایی و به ویژه حمایت کامل رهبری امکان‌پذیر نخواهد بود زیرا پشت هرکدام از این اصلاحات ساختاری منافع کلانی وجود دارد و رانت‌ها و اقتصاد ذی‌نفعانه‌ای حاکم است.
به گفته شقاقی شهری، اصلاحات داخلی شرط مهمی است اما الزامش اینست که رهبری حمایت کامل را از دولت به عمل آورند و نهادهای امنیتی و قضایی هم حمایت کنند تا این اصلاحات انجام شود.
او تاکید کرد که در غیر اینصورت و بدون اصلاحات داخلی و با این شرایط بین‌المللی، کار هر روز سخت‌تر خواهد شد.
مسیر گذشتن اصلاحات خارجی از داخلی
این کارشناس مسائل اقتصادی عنوان کرد: اصلاحات داخلی حتی مقدمه‌ی اصلاحات خارجی است. اگر مسیر اصلاحات بین‌المللی و خارجی را هم بخواهیم طی کنیم باید از اصلاحات داخلی شروع شود.
شقاقی شهری افزود: این به شرطی است که نهادهای مختلف داخلی کشور اجازه این اصلاحات را بدهند. اکنون 2 ماه است که صبح و شب تلاش می‌کنند تا وزیر اقتصاد استیضاح شود. اصلا با این وضعیت کاری انجام می‌شود؟ فرض کنید یک نفر مدیر نهادی باشد اما هرروز احتمال عزل او مطرح شود؛ آیا این آدم اصلا جرات و جسارت دارد تا کار کند؟ اصلا کسی حاضر می‌شود با همین آدم همکاری کند زیرا معلوم نیست که فردا در راس کار باشد!
او تصریح کرد: اینگونه نمی‌توان اقتصاد کشور را اداره کرد و به این شیوه اصلاحات انجام نمی‌شود. اصلاحات هزینه دارد و هزینه آن هم باید پرداخت شود. همه جای دنیا هم وقتی اصلاحات ساختاری و نهادی درون اقتصادی یا جراحی‌های اقتصادی شروع شده هزینه داشته است.
این استاد دانشگاه با اشاره مجدد به هزاران هزار میلیارد تومان رانت در اقتصاد ایران، بیان کرد: اقتصاد ایران 50 سال است که بر پایه رانت و منابع رانتی یا ذی‌نفعانه اداره شده و درگیر انحصارات و شبه‌انحصارات و شبه‌دولتی‌های بسیار است. پشت این نهادها منافع کلانی وجود دارد لذا اصلاحات این نهادها هم کار بسیار سختی است و باید حمایت بسیار ویژه‌ای، هم رهبری و هم نهادهای امنیتی-قضایی، از دولت و به‌ویژه وزارت اقتصاد انجام دهند تا بتوان اصلاحات انجام داد.
به اعتقاد او، در غیر اینصورت با این هجمه‌های شدید و این پرونده‌سازی‌ها و دخالت‌های مختلف، اصلاحات پیش نمی‌رود.
مذاکرات بین‌المللی برای رفع تحریم‌ها از اصلاحات داخلی شروع می‌شود
شقاقی شهری همچنین مطرح کرد: اما با این حال معتقدم مسیر اصلاحات بین‌المللی و خارجی از اصلاحات داخلی عبور می‌کند و تا زمانی که اصلاحات داخلی شروع نشود، حتی مذاکره هم بی‌نتیجه می‌ماند.
او با عنوان اینکه مذاکرات بین‌المللی برای رفع تحریم‌ها از اصلاحات داخلی شروع می‌شود، یادآور شد که این تجربه‌ی چین هم در ۵۰ سال گذشته بوده یعنی از اصلاحات داخلی شروع کردند و بعد به سراغ بهبود فضای بین‌المللی رفتند.
شقاقی شهری در نهایت خاطرنشان کرد: اگر این اصلاحات انجام نشود تحریم‌ها هم حل نمی‌شود؛ حتی ممکن است به پای میز مذاکره برویم اما طرف مقابل امتیازات زیادی می‌گیرد و مسئله هم حل نمی‌شود.
