دولتی‌ها مانع بارورسازی ابرها
روزنو :طبق مطالعات علمی که تاکنون در سراسر دنیا انجام شده و نتایج آن در نشریات بین‌المللی منتشر شده است، اجرای صحیح عملیات باروری ابرها می‌تواند به‌طور مؤثر بارندگی‌های فصلی را افزایش دهد.
خیلی از افراد نیمه دوم سال را با تصور بارش برف و باران شروع می‌کنند؛ اما چند سالی می‌شود که دیگر خبری از آن باران و برف‌هایی که کشور را سفید‌پوش می‌کرد نیست و برف و باران خیلی کم مهمان شهر‌های کشورمان می‌شود. نگرانی از خشکسالی و کم شدن آب سد‌ها باعث شده راهکار‌های زیادی برای خروج از این بحران توسط کارشناسان مطرح شود.
بارورسازی ابرها، یکی از همین راه‌هاست. بارورسازی ابرها و بارندگی مصنوعی یکی از راه‌های تقریباً جدید برای مقابله با خشکسالی است که مورد توجه بسیاری از کشور‌های جهان از جمله ایالات متحده قرار گرفته و مراکز علمی و دانشگاه‌های این کشور‌ها برای باروی ابرها راهکار‌هایی ارائه داده‌اند. در ایران هم شروع فعالیت‌های باروری ابرها در کشور به مرکز ملی مطالعات و تحقیقات باروری ابرها در یزد برمی‌گردد.
تا سال 1396 مواد ویژه بارورسازی ابرها از روسیه وارد می‌شد اما از سال 1397 تمام مواد مورد نیاز در عملیات بارورسازی ابرها در داخل کشور تولید می‌شود و آن طور که مجید علی‌آبادی، عضو هیئت‌علمی گروه مهندسی شیمی دانشگاه آزاد و مؤسس و مدیر تحقیق و توسعه شرکت دانش‌بنیان نوین تجهیز دانش فضای فجر (گروه تحقیقاتی شهید مهاجر) به «فرهیختگان» گفته است بیش از 90 درصد مواد مورد استفاده در باروری هوایی ابرها توسط شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان دانشگاه آزاد تأمین می‌شود. علی‌آبادی در این گفت‌و‌گو ضمن تشریح، دلایل کاهش بارندگی، هزینه این فناوری، میزان موفقیت کشور‌های دیگر در استفاده از این فناوری و... به کنار گذاشتن شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این رابطه و دلایلی که باعث شده ایران بیش از پیش دچار خشکسالی شود، پرداخته است که در ادامه از نظر می‌گذرانید.
زمستان تقریباً به نیمه رسیده اما خبری از آن بارش‌های سنگین برف و باران نیست. شما مطالعه‌ای درخصوص مهم‌ترین دلایل کاهش بارندگی‌ها داشته‌اید؟
کاهش بارندگی‌ها در سال‌های اخیر یک واقعیت انکارناپذیر است که طبق شواهد موجود دلایل بسیار متنوع و متعددی دارد که یکی از مهم‌ترین آنها بحث تغییر اقلیم و گرمایش جهانی به دلیل انتشار گاز‌های گلخانه‌ای است. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت گرمایش جهانی باعث شده تعادل در روی کره‌زمین به‌هم خورده و در بعضی نقاط شاهد بارش‌های شدید و سیل‌آسا و در برخی نقاط دیگر شاهد خشکسالی‌های شدید باشیم. باید بپذیریم که یکی از منابع اصلی تغییرات آب و هوایی در سراسر جهان، فعالیت‌های انسانی و دخالت انسان در طبیعت است. به عنوان مثال یکی از پژوهش‌های جدید که توسط مؤسسه کالسروهه آلمان انجام شده، نشان داده است که آلودگی‌ها و ذرات معلق نانومتری حاصل از فعالیت‌های صنعتی می‌توانند باعث کاهش بارندگی در برخی مناطق شده و از طرف دیگر بارش‌های سیل‌آسا را در نقاط دیگر کره زمین به دنبال داشته باشد. همچنین طبق نظریه‌های علمی موجود، ایجاد جزیره‌های حرارتی در اطراف شهر‌ها و مناطق صنعتی می‌تواند باعث تبخیر آب موجود در ابر شده و متعاقب آن، ابرها ناپدید شوند. به همین دلیل در سال‌های اخیر گا‌هی شاهد کاهش بارش باران یا عدم بارش برف در برخی مناطق صنعتی بوده‌ایم.
یکی از راهکار‌ها برای مقابله با این چالش بارور کردن ابر‌هاست. میزان موفقیت باروری ابرها را چقدر می‌دانید؟
طبق مطالعات علمی که تاکنون در سراسر دنیا انجام شده و نتایج آن در نشریات بین‌المللی منتشر شده است، اجرای صحیح عملیات باروری ابرها می‌تواند به‌طور مؤثر بارندگی‌های فصلی را افزایش دهد. ارزیابی پروژه‌های باروری ابرها در کشور‌های مختلف نشان داده است باروری ابرها می‌تواند میزان بارندگی در مناطق غیرساحلی را بین 5 تا 25 درصد و میزان بارندگی در مناطق ساحلی را بین 5 تا 30 درصد افزایش دهد.
این میزان به چه عواملی بستگی دارد؟
میزان تأثیر عملیات بارورسازی، تا حد زیادی به شرایط منطقه شامل مشخصات جغرافیایی، کوهساری، منشأ و نوع ابر، جهت باد و طبیعت ریزگرد‌های طبیعی موجود در هوا، تعداد عملیات‌ها و مساحت تحت پوشش آن و... بستگی دارد. البته گزارش‌های معدودی هم وجود دارند که بعضا افزایش 70 درصد یا حتی 100 درصد بارندگی را گزارش کرده‌اند که موارد استثنایی بوده یا تردید‌هایی در ارزیابی آنها وجود دارد. به طور میانگین در اغلب ارزیابی‌های انجام‌شده در کشور‌های مختلف جهان، افزایش بارندگی حدود 5 تا 15 درصد گزارش شده است، ارزیابی‌های انجام‌شده در داخل کشور نیز که در سال‌های گذشته صورت گرفته است، میزان افزایش بارندگی‌ها را در همین حدود گزارش کرده‌اند.
صحبت‌های مختلفی درخصوص رقم بالای هزینه بارورسازی مطرح می‌شود. چه میزان از این نکته درست است؟
علی‌رغم اطلاعات نادرستی که توسط برخی افراد درخصوص هزینه‌های زیاد باروری ابرها در رسانه‌ها بیان می‌شود، باروری ابرها در مقایسه با سایر روش‌های استحصال آب نظیر شیرین‌سازی آب دریا، انتقال بین حوضه‌ای آب، تصفیه فاضلاب یا استحصال آب‌های ژرف، دارای کمترین هزینه و بیشترین نسبت سود به هزینه است. خوشبختانه در کشور ما به دلیل بهره‌گیری از پهپاد‌ها، هزینه‌های عملیات باروری کاهش چشمگیری داشته و از نظر اقتصادی کاملاً به‌صرفه است. مطالعات بین‌المللی نشان داده است حتی افزایش یک درصد در بارندگی، تمام هزینه‌های عملیات بارورسازی ابرها را پوشش می‌دهد.
اوضاع در کشور‌های دیگر چگونه است؟ کدام کشور‌ها پیشتازند؟
طبق اطلاعات منتشرشده بیش از 56 کشور دنیا از پروژه‌های تعدیل آب و هوا بهره برده‌اند. این پروژه‌ها عمدتاً با هدف افزایش بارندگی، مقابله با تگرگ و یا مه‌زدایی انجام می‌شوند. کشور‌های آمریکا، چین و روسیه در این کار از لحاظ فناوری پیشتازند. کشور چین در سال‌های اخیر فعالیت‌های بلندپروازانه و بسیار گسترده‌ای در زمینه تعدیل آب و هوا داشته است. در حال حاضر نزدیک به 50 هزار پرسنل در برنامه‌های تعدیل آب و هوا در چین به طور تمام‌وقت یا نیمه‌وقت مشغول به فعالیت هستند. این کشور در حال کار روی پروژه‌ای تحت عنوان تیانهه با همکاری دانشگاه تسینگوآ است که قصد دارد هزاران ژنراتور زمینی باروری ابرها را در مناطق کوهستانی این کشور نصب کنند که تخمین‌زده می‌شود باعث افزایش 10 میلیارد مترمکعبی بارندگی در منطقه‌ای به وسعت 1.6 میلیون مترمربع شود. در میان کشور‌های منطقه نیز امارات متحده عربی در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری بسیار گسترده‌ای در زمینه باروری ابرها به کمک دانشمندان روسی، چینی، آلمانی، انگلیسی، آمریکایی و... انجام داده و به دستاورد‌هایی در این زمینه دست یافته است.
مشکلات سد راه چیست؟ کدام نهاد و ارگان خاصی باید پای کار باشد؟
خوشبختانه در زمینه توسعه مواد و فناوری باروری ابرها مشکل خاصی وجود ندارد و محققان داخلی به‌خصوص دانشگاه آزاد از دانش و توان کافی برخوردارند ولی در زمینه تأمین برخی سنسور‌ها و تجهیزاتی که روی هواپیما‌ها و پهپاد‌های باروری نصب می‌شوند به‌دلیل برخی تحریم‌ها محدودیت‌هایی وجود دارد. همچنین در برخی نقاط کشور، کمبود‌هایی در زمینه رادار‌های هواشناسی مخصوص باروری ابرها وجود دارد که البته در صورت همت مسئولان مربوطه، همه این مشکلات و محدودیت‌ها در مدت زمان کوتاهی قابل‌رفع است. مشکل اصلی در زمینه باروری ابرها، عدم مدیریت صحیح منابع مالی و انسانی است. بدون تعارف باید گفت از حدود سه سال گذشته و با تأسیس سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آب‌های جوی، با اشتباهات مدیریتی که صورت گرفت، مرکز مطالعات و تحقیقات باروری ابرها که قلب تپنده بارورسازی ابرها در کشور بود عملاً تعطیل شد و نیرو‌های کارآزموده و متخصص این مرکز عملاً کنار گذاشته شدند.
متأسفانه سازمان جدیدالتأسیس نتوانست به هیچ یک از اهدافی که در اساسنامه آن ذکرشده دست پیدا کند یا حتی به آن نزدیک شود. به دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه باروری ابرها کم‌توجهی شد و شرکت‌های خصوصی فعال در زمینه تعدیل آب‌وهوا نیز عامدانه تضعیف شدند و اگر نیروی هوافضا به بحث بارورسازی ابرها ورود نمی‌کرد، شاهد همین تعداد عملیات‌های باروری ابرها در کشور نیز نبودیم. عملیات‌های زمینی باروری ابرها در کشور از سوی این سازمان ناموفق بوده و طبق اطلاعات موجود، از ژنراتور‌های زمینی فاقد کارایی و فاقد هرگونه تأییدیه علمی استفاده شده که به‌جز اتلاف منابع هیچ‌دستاوردی نداشته است. بعضاً این مشکلات در رسانه‌ها انعکاس یافته‌اند ولی سازمان مذکور قادر به پاسخگویی به این اشکالات نیست و از شفاف‌سازی در این زمینه خودداری کرده است. به‌نظر می‌رسد سازمان مربوطه در سال‌های اخیر به‌جای تکیه بر روش‌های علمی و شناخته‌شده در دنیا و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی، تمرکز خود را بر مباحث شبه‌علمی و فاقد کارایی قرار داده است.
در حال حاضر سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آب‌های جوی به‌دلیل نداشتن ساختمان مستقل، در محل پژوهشگاه نیرو مستقر است اما از لحاظ ساختار اداری زیرمجموعه پژوهشگاه نیرو قرار نمی‌گیرد. طبق اساسنامه این سازمان، موضوع فعالیتش استفاده از فناوری‌های نوین و مدیریت آنها، به‌کارگیری بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان، دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری و اعمال سیاست‌های مرتبط با تعدیل آب‌وهواست. خرید خدمات از بخش غیردولتی و واحد‌های فناور داخلی و خارجی ازجمله شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها برای انجام امور مطالعاتی و تحقیقاتی و همچنین صدور مجوز فعالیت به شرکت‌های مرتبط در زمینه تعدیل آب‌وهوا برعهده این سازمان گذاشته شده است.
علی‌رغم امکانات و اختیارات گسترده‌ای که این سازمان در اختیار دارد، در اکثر این زمینه‌ها به‌خصوص ارتباط با دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و شرکت‌های دانش‌بنیان، عملکرد بسیار ضعیف و غیرقابل‌قبولی از خود برجا گذاشته است. اساساً این سازمان هیچ‌گاه برای رفع نیاز‌های علمی و پژوهشی خود به دانشگاه‌ها رجوع نکرده است. به عنوان مثال تاکنون هیچ‌گونه فراخوان همکاری با دانشگاه‌ها از طرف این سازمان منتشر نشده است و حتی بسیاری از پژوهشگران دانشگاهی از وجود چنین سازمانی مطلع نیستند. به‌نظر می‌رسد این سازمان با جهت‌گیری فعلی قادر به انجام وظایف ذاتی خود نبوده که این امر، لزوم تحول در این سازمان را اجتناب‌ناپذیر می‌کند.
