سناریوهای احتمالی ایران مقابل «ترامپ دوم»

عرفان بیوک‌نژاد: اظهارات رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه ایران درباره امکان مذاکره مشروط با آمریکا، در بحبوحه ادامه مذاکرات هسته‌ای ایران با اروپا، نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری ایران برای یافتن راه‌حلی دیپلماتیک است. این موضع‌گیری‌ها، با تأکید بر حفظ منافع ملی و عدم تمایل به جنگ، می‌تواند پیامی روشن به جامعه بین‌المللی باشد که ایران آماده تعامل سازنده است، البته با شروطی که استقلال و امنیت کشور را تضمین کند.

پزشکیان تأکید کرد که ایران همواره به دنبال صلح بوده و قصد جنگ‌افروزی ندارد. او خاطرنشان کرد که هرگونه تهدید علیه ایران با واکنشی قاطع مواجه خواهد شد، اما ابراز امیدواری کرد که حتی با بازگشت احتمالی ترامپ به قدرت، منطقه به سوی صلح و ثبات حرکت کند و از هرگونه خونریزی و تنش دوری شود.

با این حال، گروه‌های تندرو در داخل کشور همچنان بر مواضع سرسختانه خود پافشاری می‌کنند. این گروه‌ها، که پیشتر نیز با هرگونه تعامل یا مذاکره مخالفت کرده‌اند، این بار نیز ضمن اعلام مخالفت شدید، خواهان عدم پیوستن ایران به نهادهای بین‌المللی نظیر FATF شده‌اند. این رویکرد می‌تواند پیامدهای منفی برای ایران داشته باشد، زیرا خودداری از همکاری با چنین نهادهایی تنها به انزوای بیشتر کشور و محدود شدن فرصت‌های اقتصادی و دیپلماتیک منجر خواهد شد.

در این شرایط، ضروری است که ایران با کنار گذاشتن نگاه‌های جناحی و تمرکز بر منافع ملی، سیاستی هوشمندانه و واقع‌بینانه در قبال آمریکا و جامعه بین‌المللی اتخاذ کند. مذاکره و تعامل سازنده، اگر با برنامه‌ریزی دقیق، شفافیت و رعایت اصول دیپلماسی پیش رود، می‌تواند راه‌گشای کاهش تنش‌ها و بهبود شرایط اقتصادی کشور باشد.

ایران باید به‌جای پیروی از سیاست‌های مبتنی بر تقابل و انزوا، با استفاده از فرصت‌های دیپلماتیک، نه‌تنها روابط خود با جهان را بهبود بخشد، بلکه جایگاه خود را در نظام بین‌المللی تقویت کند. این امر مستلزم همکاری بین‌المللی، ایجاد اعتماد متقابل و پرهیز از اقدامات تفرقه‌انگیز در داخل کشور است. اگر ایران بتواند از این مرحله حساس عبور کند و سیاست‌های کارآمدی را در پیش گیرد، احتمالاً شاهد نتایج مثبتی در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی خواهیم بود.

محسن آرمین، عضو جبهه اصلاحات ایران اظهار کرد: در شرایط فعلی دو فرض وجود دارد یکی اینکه نظام بر مسیر قبلی اصرار کرده و همان مسیر قبلی را دنبال کند و فرض دوم اینکه نظام واقعیات منطقه‌ای را پذیرفته و به دنبال راهبردهایی برای تامین منافع ملی باشد.

تغییرات اساسی در راه است؟
آرمین با اشاره به مصاحبه اخیر رییس جمهور با یک رسانه آمریکایی و اظهارات آقای پزشکیان در خصوص مذاکره با غرب ادامه داد: شواهد متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد تغییرات اساسی در سیاست خارجه در راه است و از طرفی شواهد مخالفی وجود دارد که نشان می‌دهد تغییرات چندانی در سیاست خارجه رخ نخواهد داد.

وی ابراز کرد: با توجه به وضعیت روحی و روانی جامعه انتظار است حاکمیت این وضعیت را التیام دهد تا در جامعه احساس شکست بروز نکند اما در کنار آن به دنبال تصمیم واقع بینانه باشد.

فعال سیاسی اصلاح طلب افزود: اصلاح‌طلبان باید فرض را بر فرضیه امیدوارانه گذاشته و تلاش کنند تا تصمیم نظام به یک اراده ملی تبدیل شود.
عضو جبهه اصلاحات افزود: اصلاح‌طلبان باید تلاش کنند برای نظام ظرفیت ایجاد کنند تا به تصمیم درست دست بزند و نگران بخش افراطی و تندرو جامعه هم نباشند.
وی تاکید کرد: اصلاح طلبان نباید اجازه دهند بخش افراطی جامعه با رسانه‌های گسترده‌ای که در اختیار دارد، فضای تبلیغاتی نظام را تسخیر کند و اراده نظام را تحت تاثیر خود قرار دهد.

آرمین با بیان اینکه اصلاح‌طلبان باید شرایطی ایجاد کنند تا نظام با خیال راحت دست به تصمیم عاقلانه بزند، به مذاکرات اخیر با اروپاییان اشاره کرد و گفت: در سیاستهای خارجی و مذاکره با غرب و به ویژه با آمریکا نباید دچار ساده اندیشی شویم بلکه تجربه ۵۰ سال اخیر نشان می‌دهد باید در روابط با آمریکا نگاه واقع بینانه داشته باشیم.
آرمین با بیان اینکه در جریان حوادث منطقه‌ای اخیر بخشی از برگ‌های برنده در مذاکرات را از دست داده‌ایم، ادامه داد: با تمام این مسائل دست جمهوری اسلامی برای مذاکره خالی نیست و مسائلی مثل توان هسته‌ای، قدرت دفاعی، توانمندی‌های نیروی انسانی، ظرفیت‌های تاریخی و طبیعی، اثرگذاری فرهنگی منطقه‌ای در حوزه نوروز و موقعیت استراتژیک همگی آمریکا و اروپا را قانع می‌کند که با موضوع ایران متفاوت از عراق و سوریه و افغانستان تعامل کنند.

هادی اعلمی فریمان، کارشناس سیاسی به روزنامه آرمان امروز گفت: دونالد ترامپ از تاریخ ۲۰ ژانویه (۱ بهمن) رسماً دور دوم ریاست جمهوری خود را آغاز خواهد کرد. این دوره، با توجه به تجربیات چهار سال اول و تغییراتی که در تیم اجرایی او رخ داده است، به احتمال زیاد شاهد سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تر و اعمال فشار حداکثری علیه برخی از کشورها، از جمله جمهوری اسلامی ایران، خواهد بود. تیم ترامپ، متشکل از وزیر دفاع، وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی، با دیدگاه‌های قاطع و سخت‌گیرانه خود شناخته می‌شود و انتظار می‌رود که در برخورد با کشورهایی نظیر چین، روسیه، کره شمالی و ایران سیاست‌هایی تهاجمی و چندجانبه‌نگر اتخاذ کند.

وی افزود: جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با این شرایط جدید با دو سناریوی اصلی روبه‌رو است. سناریوی اول ادامه مسیر فعلی و عدم پذیرش مذاکره با دولت ترامپ است. در این حالت، فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها تشدید خواهد شد. فروش نفت، که یکی از منابع اصلی درآمدی کشور است، با مشکلات بیشتری مواجه می‌شود و احتمالاً بازارهایی مانند چین نیز تحت فشارهای بین‌المللی، همکاری خود را محدود خواهند کرد. این وضعیت می‌تواند تأثیرات منفی عمیقی بر اقتصاد داخلی ایران بگذارد. واردات دارو و تجهیزات پزشکی، فناوری‌های پیشرفته و سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی دشوارتر خواهد شد و نرخ ارز و تورم به‌شدت افزایش می‌یابد. چنین شرایطی فشار اقتصادی سنگینی را بر مردم تحمیل خواهد کرد و احتمالاً به افزایش نارضایتی‌های عمومی و حتی تنش‌های اجتماعی منجر خواهد شد.

این کارشناس سیاسی اظهار کرد: سناریوی دوم پذیرش مذاکره است. اما این مذاکره نمی‌تواند مانند توافقات موقت و محدود گذشته باشد. تجربه برجام نشان داده است که چنین توافقاتی بدون تصویب کنگره آمریکا، پایدار نخواهند بود. مذاکرات باید جامع، فراگیر و با هدف حل‌وفصل تمامی مسائل بین ایران و آمریکا طراحی شوند. تنها در این صورت است که می‌توان به توافقی پایدار دست یافت و مسیر را برای رفع تحریم‌ها و بهبود روابط بین‌المللی هموار کرد.

باید تغییر کنیم!
وی افزود: با این حال، ورود به مذاکرات نیازمند تغییرات بنیادین در رویکردهای داخلی جمهوری اسلامی است. یکی از مهم‌ترین تغییرات، حرکت از رویکرد جنگ‌محور به رویکرد صلح‌محور است. این تغییر نباید صرفاً به‌عنوان یک تاکتیک موقت برای خرید زمان انجام شود، بلکه باید به‌عنوان یک استراتژی بلندمدت و جامع دنبال شود. کاهش تنش‌های تبلیغاتی نیز یکی دیگر از الزامات است. استفاده از ادبیات تهاجمی در رسانه‌های رسمی و بی‌احترامی به نمادهای ملی سایر کشورها، مانند آتش زدن پرچم، باید جای خود را به گفتمان سازنده و مبتنی بر احترام متقابل بدهد.

اعلمی فریمان بیان کرد: اصلاحات ساختاری نیز ضروری است. جمهوری اسلامی باید موازی‌کاری‌های اداری را کاهش دهد و بازنگری در برخی از اصول قانون اساسی را مدنظر قرار دهد. قوای سه‌گانه باید درک مشترکی از ضرورت مذاکره داشته باشند و به اصول و چارچوب‌های آن پایبند باشند. همچنین فرهنگ‌سازی برای تغییر رویکرد از ضدیت به تعامل باید در سطح جامعه انجام شود. این فرهنگ‌سازی می‌تواند از طریق رسانه‌ها و نهادهای آموزشی به کاهش تنش‌ها و تقویت اعتماد متقابل کمک کند.   وی در نهایت خاطر نشان کرد: ورود به مذاکره، اگر به درستی مدیریت شود، می‌تواند به حل‌وفصل پایدار اختلافات و بهبود شرایط داخلی و بین‌المللی منجر شود. اما در صورت عدم پذیرش مذاکره، فشارهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بر جمهوری اسلامی و مردم ایران افزایش خواهد یافت. هر یک از این سناریوها پیامدهای خاص خود را دارند و انتخاب مسیر مناسب نیازمند تصمیم‌گیری‌های دقیق و مدبرانه است.