در بامداد آشفته دیپلماتیک تهران- بیروت چه گذشت؟

اقدامات امنیتی بی‌سابقه و شدید علیه مسافران یک پرواز ماهان ایر از تهران به بیروت در فرودگاه بین‌المللی بیروت در شامگاه پنج‌شنبه با انتقادات گسترده مسافران روبرو شد و از سوی دیگر نیروهای امنیتی بازرسی دقیقی از هواپیما انجام دادند که منجر به اختلال در پرواز، تاخیر چند ساعته هواپیما و معطلی مسافران شد.

بی‌اعتنایی لبنان به قراردادهای جهانی 

درحالی‌که اساسا ورود این دو چمدان مطابق کنوانسیون روابط دیپلماتیک وین در سال1961 مجاز بوده، چرا ناگهان دستگاه امنیتی لبنان تصمیم گرفته به این شیوه دربرابر دیپلمات‌های ایرانی عمل کند؟ 

و البته در ادامه این روند گویا مقامات امنیتی فرودگاه بیروت در تلاش برای بازرسی چمدان‌های هیأت دیپلماتیک ایران بودند که با ممانعت دیپلمات‌ها و بروز تنش همراه شد.

البته در این بین گفته می‌شود که این بازرسی‌ها از چند هفته پیش و تحت نظارت افسران آمریکایی آغاز شده است.

بازرسی هیات دیپلماتیک ایرانی که ازجمله مسافرین این هواپیما بودند در حالی رقم خورد که طبق کنوانسیون 1961 وین در خصوص روابط دیپلماتیک، دیپلمات‌های همه کشورها از مصونیت کامل برخوردارند و نباید در کشور مقصد مورد بازرسی یا نظارت شخصی قرار گیرند. این مصونیت شامل حقوق و امتیازات بسیاری می‌شود که به دیپلمات‌ها اجازه می‌دهد ماموریت خود را با آزادی و امنیت انجام دهند، از جمله عدم بازرسی در فرودگاه‌ها و هم چنین بر اساس این کنوانسیون، کشور میزبان حق بازرسی شخصی دیپلمات‌ها یا بررسی اموال و بار آن‌ها را ندارد. 

به این ترتیب باید اذعان داشت که آن چه در فرودگاه رفیق حریری بیروت رخ داد، نقض آشکار مصونیت نمایندگان دیپلماتیک محسوب می‌شود و هرگونه تعرض به مصونیت دیپلماتیک می‌تواند موجب تنش در روابط بین کشورها شود.

ریشه‌های یک جستجو  و   واکنش‌ها 

اما مساله این بازرسی ریشه در خبر یک شبکه تلویزیونی خاص در عربستان سعودی دارد چراکه کانال تلویزیونی سعودی «الحدث» ظهر پنجشنبه به نقل از منابع غربی مدعی شده بود که «ایران قصد دارد میلیون‌ها دلار را از طریق یک پرواز ماهان ایر از تهران به بیروت به حزب‌الله منتقل کند.»

البته در همین روزهای اخیر رسانه‌ها نیز گزارش‌هایی درباره تغییر و تحولات در فرودگاه بیروت را منتشر کردند از جمله این که در سال۲۰۲۱ جوزف عون، فرمانده ارتش لبنان در اقدامی یک‌طرفه و موازی با وزارت کشور لبنان اقدام به تغییر مدیرکل امنیت فرودگاه بیروت کرد و فواد کفوری را به‌عنوان مدیر جهازالامن مطار بیروت، یعنی همان مدیر امنیت معرفی کرد. بنا بر گفته‌ها و شنیده‌ها فؤاد کفوری یک نظامی ضدایرانی است و رابطه خوبی با آمریکایی‌ها و فرانسوی‌ها دارد. همچنین باید توجه داشت که درخواست تفتیش در زمانی صورت گرفت که ژنرال جفرز، رئیس هیأت نظارت بر ارتش لبنان و اسرائیل وارد بیروت شد و دیداری هم بین او و جوزف عون 

انجام گرفت.

نامه وزارت خارجه رسید و دیپلمات‌ها بدون بازرسی رد شدند

در این میان اتفاق عجیب این بود که «بسام مولوی»، وزیر کشور و شهرداری لبنان، در بیانیه‌ای اعلام کرد: «هواپیمای ایرانی در حال بازرسی در فرودگاه بیروت است و دستگاه امنیتی فرودگاه در حال اجرای دستورالعمل‌هاست» او اشاره‌ای نکرد که این روند خلاف روابط دیپلماتیک و کنوانسیون 1961 است.

در ادامه این روند نیز وزارت امور خارجه و اتباع خارجی لبنان اعلام کرد که روز جمعه، یادداشت کتبی و توضیحی از سفارت ایران درخصوص محتویات دو چمدان کوچک دیپلماتیک در پرواز ماهان در تاریخ 2 ژانویه2025 دریافت کرد که حاوی اسناد، اوراق و اسکناس برای پرداخت داخلی سفارت است و اجاره ورود این کیف‌ها نیز به لبنان صادر شد.

همچنین روز جمعه و بعد از ارسال نامه وزارت خارجه ایران، «مجتبی امانی» سفیر جمهوری اسلامی ایران در لبنان در ارتباط با مسائل پیش آمده برای مسافران هواپیمای ایرانی ماهان خبر داد که «به علت عدم آگاهی مقامات فرودگاه از موضوع پِیک سیاسی و دستوری که به آن‌ها داده شده بود، آن‌ها تلاش داشتند که پیک سیاسی را باز کنند که با دخالت وزارت خارجه و با ابلاغ وزارت خارجه لبنان موضوع حل و بدون بازرسی خارج شد.  در اثر بازرسی‌ها، تراکم مسافر و معطلی ایجاد شده و موجب نارضایتی خیلی افراد و مسافران شده بود .این حرکت علیه هواپیمایی خاص ایرانی غیر قابل قبول است و ما به آن اعتراض داریم و اگر چنین چیزی هست باید در مورد دیگران نیز اعمال شود.»

اظهارات وزیر کشور لبنان ضد ایرانی شده؟

در واقع امانی به نوعی اطلاع داده که بدون بازرسی چمدان، این دو دیپلمات از فرودگاه خارج شده اند و این روند جستجوی چمدان‌ها تنها منجر به آزار و اذیت سایر مسافران شده است.

هر چند اکنون مساله حل شده و پیک‌های دیپلماتیک ایران بدون بازرسی وارد لبنان شده‌اند اما باید در این بین چند نکته به طور جدی مورد توجه قرار بگیرد. مساله آغاز بازرسی‌ها که به نظر می‌رسد چند هفته است که روند تازه یافته و المنار به نقل از فعالان لبنانی گزارش داد که این بازرسی‌ها تحت نظر افسران آمریکایی انجام می‌شود.

مساله دیگر اظهارنظر صریح و تند وزیر کشور لبنان است چرا که بر اساس این گزارش، «بسام مولوی» در اظهاراتی گفته که هواپیمای ایرانی در فرودگاه بیروت بازرسی می‌شود و سرویس امنیتی فرودگاه دستورالعمل‌ها را اجرا می‌کند. بنابر همین اظهارات می‌توان این طور ارزیابی کرد که آنچه در فرودگاه رفیق حریری بیروت رخ داد عملی خودسرانه نبوده و تحت نظر و با دستور مقامات دولت لبنان انجام شده است.

ریشه‌های رفتار دولت لبنان و واکنش طرف ایرانی

در این بین باید به یاد بیاوریم که نخست‌وزیر لبنان در آخرین روز مهرماه سال جاری در گفت‌وگو با «العربیه» گفته بود: «از مقامات ایرانی خواستم عواطف خود را نسبت به لبنان کم کنند!»

تعارف نخست‌وزیر لبنان به اردوغان برای دخالت ترکیه در امور داخلی‌ این کشور، درحالی است که نجیب میقاتی پس از مصاحبه قالیباف با روزنامه فرانسوی «فیگارو» که گفته بود ایران آماده است برای اجرای قطعنامه 1701، با فرانسه مذاکره کند، گفته بود: «هیچ‌کس نمی‌تواند به نیابت از دولت لبنان صحبت ‌کند.» و «از مقامات ایرانی خواستم عواطف خود را نسبت به لبنان کم کنند»!

نجیب میقاتی پس از مصاحبه رئیس مجلس ایران با روزنامه فرانسوی «فیگارو» که گفته بود ایران آماده است برای اجرای قطعنامه 1701، با فرانسه مذاکره کند، گفته بود: «مصاحبه قالیباف را خودم مرور و اعتراضم را به مقامات ایران ابلاغ کردم و پیامم رسید. درک می‌کنم که ایران از مذاکرات حمایت می‌کند، اما هیچ کس نمی‌تواند به نیابت از دولت لبنان صحبت ‌کند.» البته در همان زمان نیز هم منابع نزدیک به قالیباف این مصاحبه را تکذیب کردند و هم سخنگوی وزارت امورخارجه مداخله در امور لبنان را.

بعد از همه این ماجراها اما سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز روز جمعه به این روند واکنش نشان داد و گفت: «اطلاعاتی از رفتار پلیس فرودگاه رفیق حریری با مسافران و دیپلمات‌های ایرانی پرواز ماهان ایر به این کمیسیون رسیده است که با سرعت و دقت بررسی خواهد شد.» 

رضایی افزود: «حفظ حرمت و شأن هر ایرانی در همه کشورها خط قرمز نمایندگان مجلس است. از وزارت امور خارجه می‌خواهیم با سرعت این موضوع را پی‌گیری کنند و در صورت صحت اجازه تکرار آن را ندهند.»

این سخنان سخنگو البته در شرایطی بیان می‌شود که حسین پاک، خبرنگار مستقر در بیروت  و همکار با خبرگزاری دانشجو درباره ماجرای فرودگاه بیروت در اکانت ایکس خود نوشت: «تسامح بیش از حد دستگاه دیپلماسی ایران با دولت لبنان، گستاخی‌های پی در پی دستگاه‌های مختلف دولتی و انتظامی این کشور را در پی داشته است؛ این اتفاقات با بی‌احترامی و معطل کردن و دیپورت شهروندان ایرانی از فرودگاه رفیق حریری در زمان جنگ آغاز شد و حال با رفتار‌های سخت‌تر و تفتیش چند ساعته بار مسافران ایرانی ادامه دارد؛ دولت و ارتش لبنان که دوست و دشمن خود را تشخیص نمی‌دهند جرات چنین رفتاری را با شهروندان کدام کشور دارند؟» 

ایران و عربستان، بازیگرانی 

چند وجهی در بیروت پرماجرا

در این بین اما به مساله روابط ایران با دو کشور عربستان و ترکیه نیز باید توجه شود. روایت مجعولی که می‌گوید رسانه‌ای با سابقه ضدایرانی الحدث منتشر می‌کند و تکیه بیش از اندازه به آن می‌تواند برخلاف روابط راهبردی ایران و عربستان باشد.

در واقع از اساس می‌تواند این روایت درباره انتقال پول از ایران آن هم به صورت دستی و چمدانی از فرودگاه مشهوری چون رفیق حریری یک بازی رسانه‌ای باشد برای آنکه هم ایران و عربستان را در مقابل هم قرار دهد و هم منجر به تنش میان ایران و لبنان شود.

به نظر می‌رسد ایران، ترکیه، عربستان حالا در زمین لبنان وارد فصل تازه‌ای از روابط و بده بستان می‌شوند. روابطی که حتما آمریکایی‌ها نیز در آن دخیل هستند. اظهارات ماه‌های اخیر دولتمردان لبنان چنان است که گویا ایران باید در نوع رفتار خود با آنان نیز روند تازه‌ای را در پیش بگیرد

کما اینکه به نظر می‌رسد توجیه تبلیغی این اقدام، فشاری بود که منابع غربی و اسرائیلی با نشر خبر مجعول از طریق رسانه عربی دنبال کرده بودند تا مقام‌های لبنان را به اقدام غیرمتعارف دیپلماتیک علیه دیپلمات‌های ایرانی ناگزیر کنند. برخی از رسانه‌های لبنانی معترف شدند این تفتیش غیرعادی متأثر از حضور شماری از مأموران سفارت امریکا در فرودگاه لبنان بوده است.

ایران و درخواست رسمی کمک به دولت لبنان 

موارد یادشده در شرایطی است که در همین روزهای اخیر گفته شد نجیب میقاتی، نخست وزیر لبنان،  قبل از عزیمت لیزا جونز سفیر آمریکا به واشنگتن، به او اطلاع داده که تنها طرفی که پیشنهاد رسمی به دولت برای بازسازی لبنان را داده ایران است.

دلیل اطلاع‌رسانی نخست‌وزیر لبنان به سفیر آمریکا نیز گویا این بوده که او خواسته آمریکایی‌ها مانع کمک رسمی ایران نشوند زیرا اگر این روند از طریق دولت تصویب نشود پول از راه‌های دیگر وارد و توسط حزب الله توزیع خواهد شد. بنابر گزارش روزنامه الدیار سفیر آمریکا قول داد موضوع را به مقامات آمریکایی ارائه کند. در واقع وقتی دولت ایران در پی کمک رسمی است و درخواست خود را با دولت لبنان طرح کرده و منتظر واکنش دولت لبنان است اکنون چرا باید به این سرعت و بی‌دلیل پول را به صورت چمدانی ارسال کند؟ کل این خبرسازی نیز می‌تواند تلاشی برای اختلال در روابط دولت ایران و دولت رسمی و قانونی لبنان باشد که باید به دست‌های پس پرده و بازی‌هایی که شاید در جریان است توجه شود.

از سوی دیگر در شرایطی که ایران هنوز تاحدودی پایگاه در افکار عمومی لبنان دارد که شهروندانش بعد از انتشار خبر بازرسی دیپلمات‌هایش راهی فرودگاه می‌شوند تا از آنان دفاع کنند تلاش‌های تازه ترکیه برای نفوذ در این کشور نباید نادیده گرفته شود.

ایران و ترکیه در فصل رقابت 

ایران و ترکیه همسایه یکدیگر هستند اما اکنون به نظر می‌رسد فصل تازه‌ای از رقابت‌های منطقه‌ای میان آنان در جریان است.

حدود دو هفته پیش نجیب میقاتی، نخست‌وزیر لبنان در دیدار با اردوغان گفته بود که «یاد گرفتیم همیشه اتکا به خدا و دوستان لبنان و ترکیه و شما شخصا (اردوغان) در مقدمه هستید. سپاس از شما و زنده باد دوستی لبنان و ترکیه. لبنان بر نقش مهم ترکیه در عبور از بحران‌های منطقه به ویژه سوریه حساب می‌کند.»

این تعارف عجیب نخست‌وزیر لبنان برای دخالت ترکیه در امور داخلی‌اش نیز از جمله مواردی است که باید به آن توجه کرد. نخست وزیر لبنان از یک سو امکان کمک رسمی ایران به طرف‌های آمریکایی را اطلاع می‌دهد و همین شاید به تنش بیشتر منجر می‌شود و از سوی دیگر به دولت ترکیه تعارف می‌زند که لبنان آماده حضور آنان است.

در واقع به نظر می‌رسد ایران، ترکیه، عربستان حالا در زمین لبنان وارد فصل تازه‌ای از روابط و بده بستان می‌شوند. روابطی که حتما آمریکایی‌ها نیز در آن دخیل هستند. اظهارات ماه‌های اخیر دولتمردان لبنان چنان است که گویا ایران باید در نوع رفتار خود با آنان نیز روند تازه‌ای را در پیش بگیرد. ایران آماده بازسازی لبنان است اما به نظر می‌رسد مقامات بیروت حالا باید تجدیدنظری در رفتار تهران ببینند تا دوست و دشمن و همراه را بهتر بشناسند.