تغییر نام ۳۳۲ خیابان در سه سال / بررسی آمارهای تغییر نام معابر در تهران در ادوار مختلف شورای شهر

ماجراهای تغییر نام‌های پرسروصدای خیابان‌های تهران این‌بار به خیابان بیستون یوسف‌آباد رسید؛ چالشی پربحث که در سال‌های قبل با نام‌گذاری‌ خیابان‌هایی به‌نام نویسندگان، چهره‌های فرهنگی و حتی سیاسی رخ می‌داد و این‌بار با پیشنهاد تغییر نام یک خیابان به‌نام یحیی سنوار ادامه پیدا کرد و پس از واکنش افکار عمومی و مخالفت فرمانداری تهران خاتمه یافت.

روزنو :

بررسی مصوبه‌‏های شورای شهر ششم تهران در سه سال گذشته نشان می‌‏دهد نام ۳۳۲ معبر عمومی در این مدت تغییر یافته است.

علیرضا نادعلی، سخنگوی شورای شهر ششم، آخرین موضع درباره این تغییر نام را که هفته گذشته مطرح شده بود، اینطور در توئیتر اعلام کرده است: «قرار بود یک‌چهارم خیابان بیستون تغییر نام یابد و سه‌چهارم باقی‌مانده در کنار هفت معبر دیگر با نام بیستون، «بیستون» بماند اما به‌منظور توجه به نظرات همشهریان عزیز، قرار شد کمیسیون نام‌گذاری مجدد بررسی کند تا معبر مناسب‌تری با نام شهید بزرگ مقاومت، یحیی سنوار، نام‌گذاری شود.» این موضع در شرایطی اعلام شده که نام خیابان بیستون در برنامه مسیریابی نشان، به‌نام یحیی سنوار تغییر پیدا کرده است.

در همین یک‌سال گذشته و به‌دلیل اتفاقاتی مانند شهادت سیدابراهیم رئیسی، سیدحسن نصرالله و یحیی سنوار، شورای شهر تهران مصوبه‌هایی درباره تغییر نام برخی از خیابان‌ها به اسامی آنها برگزار و به تصویب رساند و درنهایت چند محدوده برای نام‌گذاری به‌نام آنها انتخاب شد. هفته گذشته کمیسیون نام‌گذاری اعلام کرد که خیابان بیستون واقع در منطقه 6، حدفاصل میدان جهاد و خیابان فتحی‌شقاقی، به‌نام شهید یحیی سنوار نام‌گذاری می‌شود.

تغییر نام خیابان بیستون در تهران به‌غیر از خود اهالی شهر، مخالفان دیگری هم در کرمانشاه داشت که در نامه‌ای به فرماندار تهران، درخواست کردند که جلوی تغییر نام این خیابان در محله یوسف‌آباد تهران گرفته شود.

حسین خوش‌اقبال در پاسخ به این مطالبه نوشته بود: «در روزهای اخیر انتشار خبر تغییر نام خیابان بیستون به‌نام شهید والامقامی، در دویست‌ونودمین جلسه شورای اسلامی شهر تهران منتشر شد که این موضوع به‌رغم حرمت و احترام بسیار زیادی که عموم مردم برای مقام آن شهید قائل هستند، موجب تکدر شما فرهیختگان عزیز استان و بسیاری از هم‌وطنان سایر نقاط کشور شد. اینجانب پیام شما را دریافت کرده و با دستور و هماهنگی استاندار محترم تهران جناب دکتر معتمدیان از طرق مقتضی موضوع را پیگیری می‌نماییم که ان‌شاءالله خیابان مناسب‌تر و در شأن آن شهید انتخاب و متعاقباً نتایج آن را به استحضار شما و هموطنان عزیز خواهیم رسانید.»

در خود شورای شهر هم برخی از اعضاء موضع مخالفی نسبت به این تغییر داشتند؛ مانند سوده نجفی و نرجس سلیمانی که علت آن را حفظ فرهنگ و تاریخ ایران و واکنش‌های مردم اعلام کردند. نرجس سلیمانی در واکنش به این تصمیم در یادداشتی نوشته بود بازخورد‌های منفی نسبت به تغییر نام این خیابان ولو بخشی از این خیابان کاملاً قابل پیش‌بینی بود و به همین جهت در جلسه قبل شورا که از نتیجه جلسه کمیسیون نام‌گذاری در دستور جلسه جاری مطلع شدم، بلافاصله نسبت به تبعات این تغییر به اعضای کمیسیون هشدار دادم، اما به‌نظر بنده این مسائل خود یک مراجعه به دماسنج حرارت اجتماعی است.
رکورد در دست شورای سوم است

با وجود اینکه شورای شهر پنجم به طعنه، شورای نام‌گذاری خوانده می‌شد، ولی آمارهایی که سال قبل درباره میزان نام‌گذاری و تغییر معابر در دوره‌های مختلف شورا منتشر شد، نشان می‌دهد که این توصیف با شورای شهر سوم تناسب بیشتری دارد:

شورای شهر تهران سال گذشته خبر داده بود که ۷ هزار و ۷۰۱ معبر در شهر تهران بی‌نامند و در دوره اول مدیریت شهری ۲۶ مورد، در دور دوم مدیریت شهری ۴۹۵ مورد، در دوره سوم مدیریت شهری ۳۴۴۰ مورد، در دوره چهارم مدیریت شهری ۱۵۰۲ مورد، در دوره پنجم مدیریت شهری ۹۱۴ مورد نام‌گذاری به تصویب رسیده است. در طول شش دوره مدیریت شهری تا سال گذشته، بیش از 6500 مورد نام‌گذاری معابر و اماکن عمومی شهر تهران انجام شده بود و حالا این آمار افزایش کمی نسبت به سال گذشته داشته است.

از یکم آذرماه سال 1400 تا 27 آبان‌ماه امسال،‌ 30 مصوبه درباره تغییر نام معابر، بوستان‌ها، ‌پل‌ها و اماکن عمومی دیگر در دوره ششم شورای شهر تهران به تصویب رسیده است. در این مصوبات درمجموع نام 350 محل عمومی شامل معابر عمومی، پردیس، بوستان،‌ مجموعه ورزشی و ایستگاه مترو، تغییر نام یا نام‌گذاری داشته‌اند.

رئیس کمیسیون نام‌گذاری معابر شورای شهر تهران می‌گوید، نسبت به دوره‌های پیشین تعداد نام‌گذاری کمتری داشته‌اند و اولویت را روی کیفیت نام‌گذاری و پیشینه تاریخی گذاشته‌اند. نرگس معدنی‌پور توضیح می‌دهد که قرار است نام خیابان دیگری به‌غیر از بیستون در یوسف‌آباد به‌نام یحیی سنوار نام‌گذاری شود: «ما برای نام‌گذاری آیین‌نامه‌ای داریم که از دوره اول شورا تهیه و در دوره‌های بعدی تکمیل شده است.

در این دوره سعی کردیم کیفیت را درنظر بگیریم و به پیشینه تاریخی محلات توجه کنیم؛ با وجود اینکه معابر جدید زیادی نداریم و باید تغییر نام را در نظر داشته باشیم. در آیین‌نامه نام‌گذاری هم به تغییر نام اشاره و بیشتر به همین موضوع پرداخته شده اما برای ما پیشینه تاریخی مهم است. برای تغییر نام هم سراغ معابری می‌رویم که نام‌شان بیشتر تکرار شده است. سعی می‌کنیم معابری که یک مورد هستند را به هیچ عنوان تغییر نام ندهیم.»

معدنی‌پور هم اضافه می‌کند، شاید نسبت به باقی دوره‌های شورای شهر، نام‌گذاری‌ها در این دوره عدد بالایی نداشته باشد؛ چون باید مستنداتی مانند صورتجلسه کمیته نام‌گذاری منطقه را داشته باشد: «سازمان‌ها هم باید کمیته نام‌گذاری داشته باشند. در این دوره فقط براساس پیشنهادات، موارد تغییر نام یا نام‌گذاری را بررسی کردیم و به هیچ عنوان خودمان نام‌گذاری نداشتیم. اگر پیشنهادی به‌صورت مکتوب از طریق دستگاه‌های اجرایی، اعضای شورا، مردم، درخواست والدین شهدا بوده به‌صورت مکتوب دریافت کردیم. کمیسیون نام‌گذاری بررسی را براساس آیین‌نامه انجام و آن را بررسی و بعد به صحن شورا می‌آورد و تصمیم‌گیری با اعضای شوراست.»

آنطور که معدنی‌پور توضیح می‌دهد، در این دوره کمیته‌های نام‌گذاری در مناطق فعال شدند و تغییرنام و نام‌گذاری معابر و اماکن عمومی پس از سه مرحله، تصویب می‌شود. در کمیته نام‌گذاری مناطق، سازمان‌ها و شرکت‌ها نیز اعضای مختلفی درباره این موضوع اعلام‌نظر می‌کنند: «پیشنهاد تغییر نام خیابان بیستون، باتوجه به حضور این خیابان در محدوده میدان جهاد، خیابان فلسطین و اسماعیل هنیه مطرح شده بود. در شهر تهران به‌غیر از این خیابان، چهار خیابان دیگر به‌نام بیستون وجود دارد. ضمن اینکه تصمیم داشتیم بخش کوچکی از این خیابان را تغییر نام دهیم؛ یعنی از 1600متر، فقط 400 متر و در محدوده میدان جهاد تا فتحی‌شقاقی مدنظر قرار داشت. الان موضوع منتفی شد تا این تغییر نام را روی معابر دیگری بررسی کنیم.»
نام خیابان‌ها را تغییر ندهید

شورای شهر پنجم، یکی از پرماجراترین دوره‌ها برای نام‌گذاری معابر شهر تهران بود که بسیاری از آنها با مخالفت فرمانداری روبه‌رو می‌شد یا بعدتر از سوی شورای ششم تغییر پیدا کرد. تغییر نام خیابان فلامک به‌نام محمدرضا شجریان یا نام‌گذاری معبری به‌نام فروغ فرخزاد، منوچهر آتشی و محمدعلی سپانلو.

بررسی مصوبه‌های شورای شهر دوره پنجم نشان می‌دهد که 56 مصوبه در بازه زمانی مردادماه 1397 تا مردادماه 1400 درباره تغییر نام و نام‌گذاری در این دوره از شورای شهر به تصویب رسیده بود و نام 872 محل عمومی شامل معابر، بوستان‌ها، میدان‌های میوه و تره‌بار، بلوارها و... تغییر داده شده است.

زهرا نژادبهرام، عضو دوره پنجم شورای شهر تهران و از اعضای کمیسیون نام‌گذاری معابر تهران، یکی از مخالفان تغییر نام‌ خیابان‌ها در تهران است و اعتقاد دارد به‌واسطه پیوند مردم با خیابان‌های این شهر، باید روش دیگری را برای بزرگداشت شخصیت‌های ملی، میهنی و بین‌المللی در پیش گرفت.

او در گفت‌وگو با هم‌میهن می‌گوید، شهری که سابقه‌ای حدود 200 سال دارد، به‌واسطه نام‌هایی که برای خیابان‌هایش انتخاب شده، نوعی پیوند عاطفی و خاطره‌انگیز با شهروندانش برقرار کرده است: «پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تغییراتی در اسامی شهرها ایجاد شده که همه ارزشمندند اما با وجود این تغییرات، هنوز هم ظرفیت‌های متعددی برای نام‌گذاری روی خیابان‌ها وجود دارد که می‌تواند برگرفته از شخصیت‌های مذهبی، ملی و جنسیتی باشد. در سطح شهر کمتر از 10 درصد از معابر به‌نام زنان است و در معابر بزرگ هم بسیار نادر است و تعادل جنسیتی در نام‌گذاری‌ها رعایت نشده است.»

نژادبهرام می‌گوید که تغییر نام‌ها در تهران چندان مطلوب نیست؛ چون با این کار پیوند عاطفی افراد با این شهر از بین می‌رود: «اگر می‌خواهیم بزرگداشتی نسبت به افراد ملی و مذهبی داشته باشیم، ضرورتی ندارد که با تغییر نام‌ها این کار را انجام دهیم. می‌توان با نمادهایی مانند مجسمه یاد آنها را زنده نگه داریم. ایجاد تغییر در نام‌گذاری‌های معابر، ممکن است از سوی اهالی شهر پذیرفته نشود.

نمونه آن تغییر نام بزرگراه نیایش به‌نام آیت‌الله رفسنجانی بود که هنوز بیشتر مردم آن را به‌نام نیایش می‌شناسند. یا نمونه دیگر تغییر نام بلوار 24 متری به‌نام محمدعلی کشاورز به‌عنوان یک شخصیت برجسته در فرهنگ این کشور بود که مردم هنوز آن را به‌نام قدیم‌اش می‌شناسند. درنتیجه باید ارتباطی بین شهروندان و نام‌گذاری‌ها ایجاد کنیم.

همه معابر شهر نام‌گذاری شده است و به همین دلیل تغییر نام آنها معنای مطلوبی ندارد و به این واسطه نمی‌توان پیوندی با شهروندان برقرار کند. باید نقاط مشترک بین شهروندان و شهر را تقویت کنیم. باتوجه به علایق شورای شهر برای بزرگداشت شخصیت‌های ملی، مذهبی و بین‌المللی و حتی پاسداشت برخی مفاهیم، بهتر است از قالب نمادها استفاده شود. تغییر اسامی نوعی تغییر هویت خیابان است و مدت‌ها زمان می‌برد که این خیابان به نام تازه‌اش شناخته شود.»
پیشنهاد از شورا، مخالفت از فرمانداری

فرمانداری تهران پیش از این هم مخالفت‌های معروفی درباره نام‌گذاری خیابان‌های تهران داشته است؛ نمونه آن زمانی بود که شورای شهر وقت تهران تصمیم به نام‌گذاری چند خیابان به نام‌های مرتضی ممیز، ‌اکبر رادی، احمد اقتداری و محمدعلی مجتهدی گرفته بود. نام‌گذاری خیابانی به محمدرضا شجریان، سیمین بهبهانی و فروغ فرخزاد هم با مخالفت فرمانداری روبه‌رو شده بود و البته سال 1400 هم اتفاق مشابهی رخ داد: هیئت تطبیق فرمانداری تهران با نام‌گذاری چند خیابان به نام‌های جبارباغچه‌بان، مهدی آذریزدی، صمد بهرنگی و هوشنگ مرادی‌کرمانی مخالفت کرد.

آن هم در شرایطی که شورای شهر تصویب کرده بود که خیابان‌هایی در تهران به‌نام برخی از مشاهیر مانند صمد بهرنگی، مهدی آذریزدی، نجف دریابندری، فهیمه راستکار، مدیا کاشیگر، رضا سیدحسینی، هوشنگ مرادی‌کرمانی و محمد زهرایی نام‌گذاری شود. شورای وقت شهر تهران در سال 1399، تغییر نام خیابان محل سکونت اعظم طالقانی به‌نام این فعال سیاسی تاریخ معاصر ایران را به تصویب رسانده بود و خیابان سازمان آب نیز به‌دلیل ۱۳ بار تکرار نام، در محدوده صادقیه و در مناطق ۲ و ۵ شهرداری تهران به‌ نام پیشنهادی مهندس مهدی بازرگان تغییر یافته بود.

در کنار آن با تصویب شورای شهر یک کوچه نیز به نام سهیل گوهری نام‌گذاری شده و مصوبه شورای شهر درخصوص نام‌گذاری‌ها برای تأیید نهایی به فرمانداری تهران فرستاده شدند که فرمانداری به این سه نام‌گذاری شورای شهر تهران براساس بند یک آیین‌نامه نام‌گذاری معابر اعتراض کرد.

علت عمده این مخالفت‌ها هم به ماده یک ضوابط و معیار‌های نام‌گذاری برمی‌گردد که طبق آن نام شخصیت‌های مهم تاریخ صدر اسلام و انقلاب اسلامی و شهدا و حوادث مهم تاریخ مبارزات اسلامی مردم ایران در درجه اول نام‌گذاری‌ها قرار دارند و نام شخصیت‌های فرهنگی، ادبی، علمی، سیاسی و تاریخی ایران و اسامی راجع به اندیشه، فکر و هنر و نیز مظاهر طبیعت زیبای ایران در مرتبه‌های بعدی می‌توانند برای نام معابر انتخاب شوند. در موارد مخالفت با این نام‌گذاری‌ها، فرمانداری نام‌های انتخاب‌شده را مصداق این ماده نمی‌دانست.

آغاز تغییر و تحول در نام‌گذاری معابر تهران پس از انقلاب به دوره انتقالی یعنـی به اردیبهشت‌ماه 1358 و مصادف با تشکیل شورای نام‌گذاری شهرداری در دولـت موقـت بـاز می‌گردد که تا اواخر سال 1359 ادامه پیدا کرد و طی آن 500 نام از میان اسامی خیابان‌هـای تهران تغییر پیدا کردند و در این میان تنها تعداد معدودی خیابان از معابر اصلی مانند کـریمخان زند، دماوند، بهارستان، راه‌آهن بر همان نام‌های سابق باقی ماندنـد.

پـس از پایان جنـگ هـم بخشی از خیابان‌های شهر تهران به‌نام شهدا ثبت شـد و بـه ایـن ترتیـب تحول بزرگ دیگری رقم خورد که نام خیابان‌های شهر را بیش از پیش یکسان می‌کرد. تا پیش از بـه‌رسـمیت شـناختن شـوراهای شـهر، تغییر و نام‌گذاری خیابان‌ها از هیچ مصوبه و آیین‌نامه‌ای پیروی نمی‌کرد اما بعدها بـا تثبیـت موقعیت شورای شهر، کمیسیون‌های مختلف این شورا اقـدام بـه شناسـایی معابر تهران کردند تا پی ببرند که اسامی آنها براساس چـه هـویتی انتخـاب شـده‌اند.

در پژوهشی که سال 1388 درباره گفتمان نام‌گذاری خیابان‌های تهران پس از انقلاب اسلامی توسط مرجان بدیعی، استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران انجام شده بود، اطلاعاتی از این موضوع به دست آمد که طبق آن پس از وقوع انقلاب اسلامی، تلاش زیادی برای ایجاد جلوه‌ها و نمادهای نظام سیاسی تازه در تهران صورت گرفت تا تغییـر شـکل ساختار قدرت سیاسی جدید، در مکان‌های عمومی مانند خیابان‌ها به نمـایش گذاشته شود.

طبق این پژوهش 43/18 درصد از خیابان‌ها به‌نام شهدای ناشی از جنگ تحمیلی و در مواردی ناشی از ترورهای داخلی نام‌گذاری شدند که بیانگر همسویی نام‌گذاری‌ها با تغییرات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بوده است و از سوی دیگر تغییرات آن‌دسته از اسامی که به زبان،‌ تاریخ، فرهنگ، ‌ارزش‌ها و مفاهیم ملی بازمی‌گشت، باعث نوعی گسست هویتی در تهران شده بود؛ چون ساختار ذهنی شهروندان را با برخی از ارزش‌ها و معانی قطع می‌کرد.

طبق این پژوهش،‌ عواملی مانند ایدئولوژی‌های دینی و مذهبی،‌ جنگ و ترور، تغییرات در فرهنگ و تاریخ، رقابت‌ها و کشمکش‌های سیاسی و تفکرات انقلابی و حمایت از گروه‌های مبارز غیر ایرانی و قطع روابط سیاسی با کشورها منجر به تغییر اسامی برخی از خیابان‌های پایتخت شده بود.