فعال شدن دوباره کانال توکیو برای میانجیگری میان تهران و واشنگتن
محبوبه ولی:«- من قصد دارم پیام رئیسجمهور آمریکا را به جنابعالی برسانم.
- ما در حسن نیت و جدی بودن شما تردیدی نداریم اما در خصوص آنچه از رئیسجمهور آمریکا نقل کردید، من شخص ترامپ را شایسته مبادله هیچ پیامی نمیدانم و هیچ پاسخی هم به او ندارم و نخواهم داد.»
این بخش کوتاهی از گفتوگوی پنج سال پیش نخست وزیر فقید ژاپن و آیتالله خامنهای، رهبر ایران است. صبح پنجشنبه، 23 خرداد 1398، شینزو آبه در حالی که برگههایی در دست داشت، به رهبر ایران میگفت که حامل پیام دولت آمریکا برای مذاکره درباره موضوع هستهای است. او همچنین تاکید کرده بود که ترامپ به او گفته «آمریکا قصد تغییر رژیم در ایران را ندارد.»
آیتالله خامنهای به او پاسخ داد: «اینکه ترامپ میگوید قصد تغییر رژیم را ندارد یک دروغ است زیرا اگر میتوانست این کار را انجام دهد، انجام میداد اما نمیتواند.» درباره درخواست مذاکره نیز عالیترین مقام ایران خروج آمریکا از برجام را یادآوری کرده و با این سوال که «کدام فرد عاقلی است که دوباره با کشوری که زیر تمام توافقها زده، مذاکره کند؟» موضوع را خاتمه داد.
در تصاویری که از آن دیدار منتشر شد، کاغذی که گفته میشد حاوی پیام دونالد ترامپ بوده، از روی میز به زیر پای شینزو آبه روی مبلی که نشسته بود، جا به جا شده بود.
آن کاغذ و جابهجاییاش، دستمایه تفاسیر و واکنشهای بسیار در فضای مجازی شد. برای عدهای اسباب آه و افسوس بود از اینکه فرصت توافق از دست رفت و برای برخی دیگر مایه افتخار و اقتدار جمهوری اسلامی.
آن پنجشنبه، دونالد ترامپ بیش از یک سال بود که از برجام خارج شده بود. دلار 13 هزار و 680 تومان بود. هر سکه تمام بهار آزادی به بهای چهار میلیون و 625 هزار تومان معامله میشد و هر گرم طلای 18 عیار هم به 421 هزار و 500 تومان رسیده بود.
طرح ژاپن و دلاری که هنوز 50 هزار تومان نشده بود
چهار سال بعد، اوایل مهر 1402 برای دومین بار کانال ژاپن فعال شد. مرحوم حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه وقت دولت ابراهیم رئیسی در گفتوگویی با خبرگزاری کیودو ژاپن گفت که توکیو طرحی را برای ازسرگیری و احیای مذاکرات هستهای ایران و گروه 1+5 (انگلیس، فرانسه، روسیه، چین، آمریکا بعلاوه آلمان) پیشنهاد داده است.
او تاکید کرد که هرگونه طرحی از سوی ژاپن که همراستا با «منافع ایران» باشد، از سوی جمهوری اسلامی مثبت تلقی خواهد شد و ما از نقش سازنده ژاپن در احیای توافق هستهای حمایت میکنیم.
امیرعبداللهیان گفت که در سفر به توکیو با فومیو کیشیدا، نخست وزیر وقت ژاپن و یوشیماسا هایاشی وزیر امور خارجه دیدار و این پیشنهاد را از دولت ژاپن دریافت کرده است.
مشخص نشد که طرح ژاپن دقیقا چه بوده، اما مسکوت ماندن آن نشان داد هر چه که بود آن طرح ظاهرا به زعم تهران متضمن منافع ایران نبود و از این رو مورد قبول واقع نشد و به تبع توافقی هم ذیل آن شکل نگرفت.
در حالی که برای سومین بار موضوع میانجیگری ژاپن مطرح میشود، نرخ دلار بیش از شش برابر زمانی است که شینزو آبه به تهران آمده بود. هر قطعه سکه بهار آزادی نیز به بیش از 55 میلیون تومان رسیده؛ یعنی بیش از 12 برابر قیمتی که پنج سال پیش داشت
آن زمان، قیمت طلا به بیش از دو میلیون و 300 هزار تومان و هر قطعه سکه بهار آزادی به بیش از 27 میلیون و 500 هزار تومان رسیده بود. دلار نیز با عدد 49 هزار و 500 تومان میرفت که به زودی خود را به پله 50 هزار تومان برساند.
خیز سوم؛ این بار در میانه دلار 81 هزار تومانی
اکنون در حالی که دولت در ایران عوض شده و در آمریکا نیز دونالد ترامپ به زودی برای دومین بار راهی کاخ سفید میشود، خبرگزاری ژاپنی کیودو مدعی شده که دولت ایران در حال بررسی میانجیگری ژاپن در مذاکره پشت پرده با دولت بعدی دونالد ترامپ درباره موضوع هستهای است.
این رسانه ژاپنی با اعلام این خبر، نوشته: «دولت قبلی ترامپ رویکرد سختگیرانهای نسبت به موضوع برنامه هستهای ایران داشت که موجب افزایش تنشها در روابط ایران و آمریکا شد. ژاپن کشور دوست ایران محسوب میشود و در صورت میانجیگری، انتظار میرود در کاهش تنشها میان آمریکا و ایران درباره برنامه هستهای آن و موضوع تحریمها ایفای نقش کند.»
گذشته از آن برخی منابع نیز اواخر هفته گذشته اعلام کردهاند که شیگرو ایشیبا، نخست وزیر فعلی ژاپن هفته آینده به تهران سفر خواهد کرد. این منابع همچنین از تلاش ژاپن برای ایفای نقش میانجیگرانه میان ایران و آمریکا خبر میدهند.
چنین اخباری به منزله فعال شدن دوباره کانال ژاپن است. گفته میشود که موضوع میانجیگری ژاپن درخصوص پرونده هستهای ایران، با سفر اخیر «تاکههیرو فوناکوشی» معاون ارشد وزیر امور خارجه ژاپن به ایران و دیدارش با عباس عراقچی مطرح شده بود.
اما سوال این است که آیا این تلاش دوباره نیز به سرنوشت دو نوبت پیشین خواهد انجامید و بینتیجه خواهد ماند؟
همزمان با خبر تلاش دوباره ژاپن برای ایفای نقش میانجیگرانه میان ایران و دولت جدید آمریکا، تحلیلگران تاکید میکنند که ژاپن انگیزه کافی برای این ماموریت را دارد. سوال اما اینجاست که تلاش توکیو آیا این بار هم مانند دو دفعه قبلی شکست خواهد خورد؟
این بار، در حالی که برای سومین بار موضوع میانجیگری ژاپن مطرح میشود، نرخ دلار بیش از شش برابر زمانی است که شینزو آبه حامل پیام ترامپ برای ایران بود. دلار با 81 هزار تومان و هر قطعه سکه بهار آزادی به بیش از 55 میلیون تومان رسیده است؛ یعنی بیش از 12 برابر قیمتی که پنج سال پیش داشت!
شرایط اقتصادی در ایران به مراتب سختتر شده و تحلیلگران معتقدند این تنگنای اقتصادی به علاوه تحولاتی که در منطقه رخ داده ممکن است این بار به استقبال عملی از میانجیگری ژاپن منجر شود.
چقدر میتوان امیدوار بود؟
در عین حال برخی دیگر نسبت به غیرقابل پیشبینی بودن دونالد ترامپ هشدار میدهند. یک سال پس از سفر شینزو آبه به تهران روزنامه ژاپنی ماینیچی نوشت که جان بولتون، مشاور امنیت ملی کاخ سفید در کتاب خاطرات خود نوشته که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا سال گذشته میلادی از «آبه شینزو» نخستوزیر ژاپن خواسته بود بین آمریکا و ایران میانجیگری کند.
به نوشته این روزنامه ژاپنی، آنطور که بولتون در کتابش توضیح داده، هدف ترامپ صرفا تحت فشار قرار دادن آبه بوده است تا نقش عمومی وی شکست خورده نشان داده شود و «واقعا برای او مهمتر این بود که بتواند محصولات کشاورزی بیشتری از آمریکا به ژاپن صادر کند.»
از نوشته بولتون چنین برمیآید که در واقع ترامپ از دادن آن ماموریت به نخستوزیر ژاپن، بیش از آنکه به دنبال توافق با ایران باشد، اهداف تجاری داشته است.
با این وجود مفسران تاکید میکنند که ژاپن نیز برای موفقیت در میانجیگری میان تهران و واشنگتن اهداف و چشماندازهای اقتصادی و امنیتی دارد.
برای نمونه پل پیلار، استاد دانشگاه جورج تاون آمریکا به «تابناک» گفته: «ژاپن امیدوار است که هر نقش سازندهای که در به سرانجام رساندن توافق ایفا میکند و ترامپ برای آن ادعای اعتبار میکند، منجر به برخی از لطفهای ترامپ به ژاپن، به ویژه در مورد مسائل اقتصادی مانند تعرفهها شود.»
بدین ترتیب توکیو انگیزه کافی برای میانجیگری میان دو طرف را دارد. اما باید دید دونالد ترامپ این بار چقدر در توافق با تهران جدی است و تهران نیز تا چه حد حاضر به انعطاف برای نشستن پشت میز مذاکره است. قطعا اگر در بر همان پاشنه سابق بچرخد، توکیو این بار هم در میانجیگری میان تهران و واشنگتن شکست خواهد خورد.