چشم طمع اردوغان به كوباني؟

سرنوشت سوريه همچنان بيش از پيش نامطمئن و نامعلوم است؛ چرا كه همسايگانش از شتاب تاريخ به نفع خود بهره‌برداري مي‌كنند؛ تركيه از شمال حريم اين كشور را نقض مي‌كند و اسراييل از جنوب. تركيه به دنبال عقب راندن نيروهاي كرد در شمال شرق سوريه است و اسراييل نيز قصد دارد ارتش سوريه را كه در شرايط كنوني ضعيف شده، به مراتب ضعيف‌تر كند.

دارين خليفه عضو يك گروه غيرانتفاعي بحران‌هاي بين‌الملل در گفت‌وگو با نشريه گاردين بازديد كالين رييس سازمان اطلاعات ملي تركيه از پايتخت سوريه را يك پيروزي توصيف مي‌كند و مدعي است كه آنكارا به عنوان يكي از بهره‌برداران اصلي از دولت جديد دمشق ظاهر شده است. به اعتقاد دارين خليفه، سقوط بشار اسد رويكرد رجب طيب اردوغان در قبال سوريه را در داخل تركيه تاييد كرده است و همچنين به آنكارا فرصت‌هاي جديدي در منازعه قدرت در مناطق كردي شمال شرق داده و نفوذ تازه‌اي در روند بازسازي سوريه به آن اعطا كرده است. اين در حالي است كه آنكارا براي ماه‌ها از آغاز حملات تحرير‌الشام جلوگيري كرده و تلاش كرد تا به جاي آن، در اوايل نوامبر با مقامات روسي و ايراني ديدار كند، به اميد اينكه نهايتا بشار اسد را به ميز مذاكرات بياورد. اما سرانجام زماني كه ابومحمد الجولاني در اواخر نوامبر به آنكارا نزديك شد و به آنها اطلاع داد كه نيروهايش آماده شروع حمله هستند، تركيه به‌ خاطر ناتواني مسكو در متوقف كردن بشار اسد، سرانجام تسليم شد. خليفه در ادامه مي‌گويد: «در نهايت تركيه رضايت داد و مدعي شده است كه يك درس به آنها (بشار‌اسد) بدهيد، اما آنكارا نمي‌دانست كه تحرير‌الشام تمام سوريه را تصرف خواهد كرد.»

گونول تول عضو انديشكده موسسه خاورميانه مي‌گويد پيروزي شورشيان همچنان تركيه را شگفت‌‌زده كرده است به گونه‌اي كه آنكارا آن را «يك موفقيت فاجعه‌بار» مي‌‌نامد. چرا كه علاوه بر فرصت‌هايي كه براي سياست خارجي تركيه و شخص اردوغان در داخل كشور ايجاد مي‌كند، اما به وضوح خطراتي را نيز به دنبال خواهد داشت. در ادامه يادداشت گاردين در اين رابطه آمده در حالي كه آنكارا به تازگي شروع به برقراري ارتباط محتاطانه با گروه‌هاي مسلح كرد كه مدت‌ها آنها را سازمان‌هاي تروريستي مي‌‌دانست تغييرات ناگهاني در داخل سوريه در بازه زماني كوتاهي به وجود آمده است. به گونه‌اي كه گروه‌هاي شورشي تحت حمايت تركيه اكنون در حال عقب راندن نيروهاي كرد مورد حمايت ايالات متحده از شهرهاي مختلف در شمال سوريه هستند و به سرعت منطقه تحت كنترل خود را گسترش مي‌دهند. به ادعاي ديگر نشريات خارجي در حالي كه همه نگاه‌ها به دمشق است، در شمال‌ شرق اما هرج ‌و مرج غالب است و آنكارا همه‌چيز را به دست مي‌‌آورد. شهر منبج بدون سر و صدا به نيروهاي تحت حمايت تركيه افتاد، بنابراين آنها در شمال‌ شرق پيشروي مي‌كنند و اين كار را به روشي انجام مي‌دهند كه هيچگاه قبل از اين امكان‌پذير نبوده است.

اين ادعاها در شرايطي مطرح شده است كه همزمان وال استريت ژورنال با انتشار گزارشي آورده است كه مقام‌هاي ارشد ايالات متحده مدعي‌اند تركيه و متحدان شبه ‌نظامي‌اش در حال تقويت نيروهاي خود در امتداد مرز با سوريه هستند و اين نگراني را ايجاد كرده‌اند كه آنكارا در حال آماده شدن براي يك تهاجم گسترده به مناطقي است كه تحت كنترل كردهاي سوريه مورد حمايت امريكا قرار دارد. به ادعاي اين مقام‌ها، اين نيروها شامل مبارزان شبه‌نظامي، كماندوهاي يونيفرم‌‌پوش تركيه و تعداد زيادي واحد توپخانه هستند كه در نزديكي كوباني، شهري با اكثريت كرد در سوريه واقع در مرز شمالي با تركيه، متمركز شده‌اند. يكي از مقامات امريكايي در اين رابطه اظهار داشت كه ممكن است عمليات تركيه براي عبور از مرز قريب‌‌الوقوع باشد. اين تجمع نيرو كه پس از سقوط دولت مركزي سوريه در اوايل دسامبر آغاز شد، مشابه تحركات نظامي تركيه پيش از تهاجم اين كشور به شمال شرق سوريه در سال ۲۰۱۹ به نظر مي‌‌رسد.

الهام احمد، يكي از مقامات اداره مدني كردهاي سوريه، روز دوشنبه به دونالد ترامپ، رييس‌جمهور منتخب امريكا، گفت كه به نظر مي‌‌رسد عمليات نظامي تركيه محتمل است و از او خواست به رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه، فشار بياورد تا نيروهايش را از عبور از مرز بازدارد.

احمد همچنين در نامه‌اي به رييس‌جمهور منتخب امريكا نوشت: «هدف تركيه اين است كه پيش از آغاز به كار رسمي دولت دوم ترامپ كنترل عملي سرزمين ما را به دست بگيرد و شما را مجبور كند كه به عنوان حاكمان سرزمين ما با آنها تعامل كنيد. اگر تركيه به تهاجم خود ادامه دهد، پيامدها فاجعه‌بار خواهد بود...» اين در حالي است كه سخنگوي سفارت تركيه در واشنگتن در اين زمينه اظهارنظري نكرده است.

تهديدات تركيه، نيروهاي دموكراتيك سوريه به رهبري كردها را همراه با نيروهاي امريكايي در شمال شرق سوريه هفته‌ها پيش از پايان كار دولت بايدن در موقعيتي آسيب‌‌پذير قرار داده است. آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه امريكا، هفته گذشته به تركيه سفر كرد تا درباره آينده سوريه با اردوغان گفت‌وگو كند و اطمينان بگيرد كه آنكارا عمليات خود عليه مبارزان كرد را محدود خواهد كرد. اما به ادعاي وال استريت ژورنال و به گفته يكي از سخنگويان نيروهاي دموكراتيك سوريه، مذاكرات آتش‌‌بس كه با ميانجي‌‌گري امريكا بين كردهاي سوريه و شورشيان مورد حمايت تركيه در كوباني برگزار شد، روز دوشنبه بدون دستيابي به توافقي فروپاشيد. اين سخنگو همچنين در ادامه گفت كه نيروهاي دموكراتيك سوريه اكنون شاهد تجمعات قابل ‌توجه نظامي در شرق و غرب اين شهر هستند. در ادامه نامه احمد به ترامپ آمده است كه او آن سوي مرز، به ‌وضوح شاهد انباشت نيروهاي تركيه است و غيرنظاميان در ترس دايمي از مرگ و ويراني قريب‌الوقوع زندگي مي‌كنند.»

سقوط بشار اسد توسط گروه‌هاي شورشي آينده اين كشور را در وضعيتي از عدم قطعيت قرار داد و باعث ازسرگيري درگيري‌ها بين كردهاي سوريه و گروه‌هاي شورشي مورد حمايت تركيه شد.چرا كه سقوط دولت مركزي سوريه به تشديد عمليات‌هاي تركيه عليه نيروهاي دموكراتيك سوريه منجر شده است؛ نيروهايي كه آنكارا آنها را امتداد حزب كارگران كردستان (پ.ك.ك) ممنوعه مي‌‌داند. همزمان با انتشار اين ادعاها ترامپ روز دوشنبه اشاره كرد كه تركيه در تسلط هيات تحرير‌الشام بر سوريه نقش داشته است.

الهام احمد به ترامپ هشدار داد كه يك تهاجم تركيه بيش از ۲۰۰,۰۰۰ غيرنظامي كرد در كوباني را همراه با بسياري از جوامع مسيحي جابه‌جا خواهد كرد. اين در حالي است كه در دولت اول ترامپ او بخشي از نيروهاي امريكايي را از شمال شرق سوريه خارج كرد كه راه را براي يك تهاجم گسترده تركيه هموار ساخت؛ تهاجمي كه صدها هزار سوري را كشت و آواره كرد. دولت ترامپ در نهايت به كمك ميانجي‌گري براي برقراري آتش‌‌بس پرداخت، مشروط بر اينكه كردها كيلومترها از اراضي مرزي خود را به تركيه واگذار كنند. اگرچه ترامپ رسما ۲۰ ژانويه كار دولت خود را آغاز خواهد كرد اما احمد از او خواست تا از رويكرد منحصر به فرد ديپلماتيك خود براي متقاعد كردن اردوغان به توقف هرگونه عمليات برنامه‌ريزي شده استفاده كند. او به يك ملاقات قبلي با ترامپ اشاره كرد و به او يادآوري كرد كه در آن زمان رييس‌جمهور وقت وعده داده بود كه «ايالات متحده كردها را ترك نخواهد كرد.» احمد در ادامه اين نامه نوشت: «ما معتقديم كه شما قدرت جلوگيري از اين فاجعه را داريد. اردوغان پيش از اين به حرف شما گوش داده است و ما اعتماد داريم كه دوباره به درخواست شما پاسخ خواهد داد.»

روايت اكونوميست از رايزني محرمانه پوتين با مخالفان اسد؛ تقلا براي حفظ آخرين سنگر در شام

در ورودي پايگاه هوايي حميميم در غرب سوريه، پرتره‌اي از ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه وجود دارد. يك سرباز روسي به كارواني كه از حمص مي‌‌آيد، به اين پرتره اداي احترام مي‌كند. در روزهاي اخير، كرملين صدها سرباز و وسيله نقليه نظامي را از ديگر مناطق سوريه خارج كرده است تا نيروهاي خود را در حميميم متمركز كند. به ادعاي ناظران از زمان سقوط بشار اسد حضور روسيه در سوريه وارد دوراني از عدم قطعيت شده است. بسياري فرض مي‌كردند كه تحرير‌الشام قدرتمندترين گروه شورشي ميان كساني كه سوريه را در دست گرفتند نيروهاي روسي را از كشور اخراج خواهند كرد. با اين حال اما به ادعاي اكونوميست دو طرف اكنون وارد مذاكراتي شده‌اند. يك منبع آشنا با مذاكرات در تحرير‌الشام مدعي شد كه اين گروه نسبت به روابط آينده سوريه با روسيه رويكردي واقع‌‌بينانه اتخاذ كرده است. تحريرالشام پذيرفته است كه احتمالا به روسيه اجازه خواهد داد برخي يا تمامي پايگاه‌هاي خود را حفظ كند. همچنين احتمالا اجاره روسيه در بندر طرطوس، حدود ۸۰ كيلومتر جنوب حميميم، را به رسميت خواهد شناخت. اين بدان معني است كه روسيه دسترسي به تنها تأسيسات دريايي عميق خود در مديترانه را حفظ كرده است.

روسيه تحت رهبري ولاديمير پوتين در سال ۲۰۱۵ وارد جنگ داخلي سوريه شد تا از بشار اسد حمايت كند آن هم در زماني كه دولت سوريه به رياست بشار اسد در آستانه سقوط قرار داشت. در ادامه گزارش ادعايي اكونوميست آمده است كه پوتين در ازاي اين حمايت تعدادي از پايگاه‌هاي نظامي كليدي را به دست آورد. مهم‌ترين اين پايگاه‌ها پايگاه‌ تي‌4 در بيابان حمص و پايگاه هوايي حميميم بودند. مهم‌تر اينكه در سال ۲۰۱۷، روس‌ها يك اجاره‌نامه ۴۹‌ساله براي بندر طرطوس امضا كردند، جايي كه آنها حضور ديرينه‌اي از دهه ۱۹۷۰ دارند. به ادعاي ديگر نشرياتي كه تحركات روس‌ها در روزهاي سقوط دولت در سوريه را رصد مي‌كنند در هفته‌اي كه از سقوط دولت مي‌گذرد، هواپيماهاي حمل و نقل روسي همچنان مقامات سابق دولت از جمله وزراي سابق، اعضاي خانواده اسد را با هزينه‌هاي سنگين از سوريه خارج مي‌كنند.

به گزارش اكونوميست در روزهاي اخير، نيروهاي روسيه در سوريه مجبور به هماهنگي با تحرير‌الشام شده‌اند، همان گروهي كه تا مدت‌ها دولت روسيه آن را تروريستي مي‌‌دانست. اما اكنون پايگاه‌هاي كرملين توسط نيروهاي مخالف محاصره شده‌اند. اين در حالي است كه تحرير‌الشام براي كاروان‌هاي روسي كه پايگاه هوايي تي۴ را به مقصد حميميم تخليه مي‌كنند، امنيت فراهم مي‌كند. همزمان روسيه اعلام كرده است كه به ازاي ادامه دسترسي به بندر طرطوس و پايگاه هوايي حميميم، حمايت انساني به سوريه را ارايه خواهد داد. اما رهبران جديد سوريه مي‌گويند كه اين حمايت كافي نخواهد بود. آنها خواهان روابط ديپلماتيك و اقتصادي با روسيه هستند تا حداقل ارتباطي با دنياي خارج داشته باشند. اين در حالي است كه رهبران جديد سوريه با تصميمات دشواري روبه‌‌رو هستند. يك مقام تحرير‌الشام در اين رابطه مي‌گويد كه اين گروه تمايل دارد تعادلي بين خارجي‌‌هايي كه براي نفوذ رقابت مي‌كنند، برقرار كند. آنها نمي‌خواهند به‌طور قطعي به سمت هيچ قدرت خاصي تمايل پيدا كنند، اما در عين حال خواهان به رسميت شناخته شدن بين‌المللي هستند. در ادامه يادداشت اكونوميست ادعا شده است كه تاكنون، علي‌رغم تنفر ادعايي گسترده‌اي كه بسياري از سوري‌ها از روسيه دارند، اما به نظر نمي‌‌رسد تحرير‌الشام قصد انتقام از مسكو را داشته باشد. بنابراين خروج كامل روسيه بعيد به نظر مي‌‌رسد. در حال حاضر شورشيان حاكم از هر كسي كه كمك كند، بهره خواهند برد. همانطور كه يكي از مقامات توضيح مي‌دهد: ما در حال حاضر در نخستين مرحله مذاكرات هستيم.