نصف مهندسان کشور بیکارند!

«فرهیختگان» در این گزارش برای اینکه بتواند به آمار دقیق‌تری از میزان نرخ اشتغال برسد، تلاش کرده با اعلام میانگین اشتغال گروه‌ها، رشته‌ها، مقاطع از فارغ‌التحصیلان سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰، بتواند تصویر دقیق‌تری را ارائه دهد. تصویری که نشان می‌دهد به نیمی از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در سال ۱۴۰۰ باز هم در زمره بیکاران تعریف می‌شوند.

 دایره اشتغال فارغ‌التحصیلان بازهم تنگ‌تر شد
 بررسی وضعیت نرخ اشتغال در میان دانش‌آموختگان آموزش عالی کشور فارغ از رشته مقطع و زیر نظام آموزشی نشان می‌دهد جمعیت فارغ‌التحصیلانی که توانستند راهی بازار کار شوند در سال ۱۴۰۰ - ۱۳۹۹ به نسبت سال ۱۳۹۹ - ۱۳۹۸ با ریزش ۶ درصدی همراه بوده و در مجموع آن سال ۱۸۴ هزار و ۷۴۵ نفر که معادل ۴۹ درصد از کل دانش‌آموختگان می‌شد بعد از گرفتن مدرک تحصیلی‌شان، شانس پیدا کردن شغل را داشتند پیام چنین آماری آن است که عملاً مدرک تحصیلی برای نیمی از فارغ‌التحصیلان نتوانست هموارکننده مسیر برای رسیدن به درآمد باشد.

موضوع بیکاری فارغ‌التحصیلان زمانی بیشتر به چشم می‌آید که بدانیم در سال ۱۳۹۹ - ۱۳۹۸ نرخ اشتغال در بین فارغ‌التحصیلان ۵۵ درصد بوده است؛ یعنی از بین ۳۷۰ هزار و ۸۰۷ نفری که آن سال مدرک دانشگاهی داشتند، ۲۰۳ هزار و ۵۴۹ نفر شاغل شدند. با وجود اینکه میانگین نرخ اشتغال در طول ۵ سال پایانی دهه ۹۰، ۴۹ درصد بوده، اما باید به این مسئله هم توجه داشت که بهترین سال از حیث اشتغال را در این بازه زمانی مربوط به سال ۱۳۹۹- ۱۳۹۸ بوده که سهم اشتغال در بین این قشر به ۵۵ درصد رسید؛ بدترین سال را هم باید مربوط به سال ۱۳۹۷ - ۱۳۹۶ دانست که فقط ۴۳ از کل جمعیت فارغ‌التحصیلی راهی بازار کار شدند. یعنی از بین ۶۸۸ هزار و ۶۷۸ نفر در مجموع ۲۹۳ هزار و ۲۰۸ نفرشان در رده‌های مختلف شغلی مشغول به کار شدند بررسی ۵ساله نشان می‌دهد باوجوداینکه روند اشتغال در بین قشر فارغ‌التحصیلی کشور، با فراز و فرود همراه بوده اما در هیچ کدام از برهه‌های زمانی از ۵۵ درصد فراتر نرفته است.

موضوعی که نشان می‌دهد در اشتغال بر همان پاشنه قبلی می‌گردد و اقداماتی مانند برگزاری دوره‌های مهارت افزایی و یا دوره‌های ارتباط با صنعت از سوی دانشگاه‌ها نتوانسته تفاوت چندانی برای صعودی شدن آن ایجاد کند؛ یا حداقل نمی‌توان عنوان کرد که چنین دوره‌هایی تا الان نتیجه محسوسی داشته است.

 مدار اشتغال علوم‌انسانی‌ها تغییرناپذیر است!
 بررسی وضعیت علوم‌انسانی‌ها هم که طی سال‌های اخیر جمعیت دانشجویی و میزان اشتغالشان در بین فارغ‌التحصیلانشان اهمیت یافته نشان می‌دهد سهم آنها هم از بازار کار کشور ۴ درصد آب‌رفته است؛ به‌طوری‌که در سال ۱۳۹۹-۱۳۹۸ در مجموع ۱۰۱ هزار و ۲۱۹ نفر از فارغ‌التحصیلانی که در رشته‌های مختلف مرتبط با علوم‌انسانی تحصیل‌کرده بودند، شاغل شدند؛ اما این میزان در سال ۱۴۰۰- ۱۳۹۹ به ۹۴ هزار و ۳۹۴ نفر رسید، کاهشی که باعث شد تا نرخ اشتغال آنها از ۵۴ درصد به ۵۰ درصد برسد. البته اگر بخواهیم نگاه کلان‌تر به این حوزه داشته باشیم باید عنوان کرد نرخ اشتغال آن در طول ۵ سال گذشته تفاوت چندانی نکرده و عملاً حول‌وحوش مدار ۵۰ درصدی چرخیده است با این حال بهترین سال برای فارغ‌التحصیلان این گروه را باید مربوط به سال ۱۳۹۹-۱۳۹۸ دانست که ۵۴ درصد از آنها راهی بازار کار شدند؛ سالی که حتی یک سال هم دوام نیاورد.

 خیال تخت پزشکی‌ها برای رسیدن به بازار کار 
 همیشه فارغ‌التحصیلی از کلاس‌های درسی اغلب رشته‌های، پزشکی، به مثابه داشتن چک سفید امضا برای داشتن درآمد ثابت محسوب می‌شد به طوری که بر اساس گزارش‌های مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی طی سال‌های ۱۳۹۹-۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰- ۱۳۹۹ این میزان علی‌رغم کاهش ۲ درصدی؛ اما باز هم‌بالاترین میزان اشتغال‌پذیری را از آن خود کرده‌اند به عبارت دیگر باوجوداینکه نرخ اشتغال پزشکی‌ها در همین دو سال از ۸۳ درصد به ۸۱ درصد رسیده؛ اما نمی‌توان این مسئله را هم کتمان کرد که این دو سال را باید بهترین سال‌های اشتغال برای این گروه دانست؛ چراکه در آن برای اولین‌بار نرخ اشتغال رشته‌های مختلف گروه پزشکی از ۸۰ درصد فراتر رفته است. شاید برای درک بهتر این مسئله بد نباشد نگاهی به ۳ سال قبل‌تر داشته باشیم. از سال ۱۳۹۶-۱۳۹۵ تا سال ۱۳۹۹ - ۱۳۹۸ به ترتیب نرخ اشتغال ۶۳ ۶۷ و ۷۷ درصد بوده است. البته میانگین اشتغال بین این گروه برای این ۵ سال ۷۴ درصد بوده که فاصله معناداری با دیگر گروه‌های تحصیلی دارد.

 نصف مهندسان کشور بیکارند
 فنی و مهندسی‌ها را باید جزء گروهی قلمداد کرد که تقریباً هر جا بحث آبادی و آبادانی مطرح باشد، پای آنها هم در میان است و به همین دلیل جزء گروه‌هایی هستند که بازار کار نسبتاً بزرگ‌تری را بعد از پزشکی‌ها در اختیار خواهند داشت. با این حال میانگین اشتغال آنها در ۵ سال گذشته ۴۹ درصد بوده که نشان می‌دهد بیش از نیمی از آن‌ها بیکار ماندند. از طرف دیگر طی دو سال ۱۳۹۹ - ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ - ۱۳۹۹ میزان اشتغال آنها از ۵۷ درصد به ۴۶ درصد رسیده که نشان می‌دهد شانس آن‌ها برای شاغل شدن ۹ درصد کمتر شده است.

جالب اینجاست که بهترین سال برای این گروه را هم باید همان ۱۳۹۹ - ۱۳۹۸ دانست که در آن ۵۳ هزار و ۱۰۴ نفر از فارغ‌التحصیلان رشته‌های مختلف این گروه از مجموع ۹۴ هزار و ۷۰۸ نفر، توانسته بودند عنوان شغلی برای خود پیدا کنند. شاید بد نباشد در این جا به این مسئله هم اشاره کرد که کمترین میزان اشتغال برای این گروه هم در سال ۱۳۹۷-۱۳۹۶ رقم خورده بود که در آن تنها ۸۱ هزار و ۳۴۱ نفر از دانش‌آموختگان شاغل شده بودند، سهمی که نشان می‌داد نرخ اشتغال در آن سال به ۴۲ درصد رسیده؛ هر چند اگر همین مسیر نزولی ادامه داشته باشد بعید نیست بار دیگر شاهد تکرار چنین نرخی باشیم.پ

امید فارغ‌التحصیلان روزانه به داشتن شغل 4 درصد کمتر شد
تنوع دوره های آموزش در نظام آموزش عالی کشور باعث شده تا دانشجویان بتوانند دست بازتری برای رسیدن به مدرک دانشگاهی داشته باشند. با این حال قطعاً تحصیل در دوره های روزانه و شبانه و بعد از آن فراگیر در اولویت اصلی قرار دارد. با این حال بر اساس آمارها باید عنوان کرد شانس دانش آموختگان روزانه برای داشتن شغل طی سال های ۱۳۹۹-۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ - ۱۳۹۹ با کاهش ۵ درصدی همراه و از ۵۴ به ۴۹ درصد رسیده است. به طوری که جمعیت شاغل آنها از ۱۸۴ هزار و ۲۰۷ نفر به ۱۶۶ هزار و ۷۲۰ نفر رسیده است. همچنین با وجود میانگین نرخ اشتغال ۴۹ درصدی در بین آنها، باید این مسئله را هم یا دور شد که عمدتاً نرخ اشتغال در این ۵ سال، بیشتر از ۵۰ درصد بوده است. موضوع زمانی جالب می شود که بدانیم در سال ۱۳۹۷ - ۱۳۹۶ با وجود اینکه ۲۷۲ هزار و ۳۷۲ نفر از جمعیت دانش آموختگان این دوره توانستند راهی بازار کار شوند؛ اما این جمعیت تنها ۴۳ درصد از کل دانش آموختگان آن سال را شامل می شد.

۶۶ درصد دانش آموختگان شبانه بیکارند؟
وضعیت برای فارغ التحصیلان شبانه به مراتب بدتر هم شده است؛ به طوری که نرخ اشتغال آن ها از ۴۵ درصد در سال ۱۳۹۹- ۱۳۹۸ به ۳۴ درصد در سال ۱۴۰۰ - ۱۳۹۹ رسیده است. یعنی عملاً از جمعیت ۸ هزار و ۶۴۷ نفری شاغل در بین آنها به جمعیت ۶ هزار و ۶۳۳ نفر رسیده ایم که نشان می دهد ۶۶ درصد آنها بیکار مانده اند. البته وقتی این آمار را در کنار میانگین اشتغال ۳۷ درصدی این گروه قرار می دهیم، می توان نتیجه گرفت که شانس رسیدن به بازار کار برای آنهایی که زیر مدرک تحصیلی شان عنوان شبانه قید میشود در طول ۵ سال گذشته بالا نبوده و از ۱۲۹ هزار و ۱۳ نفری که از این طریق فارغ التحصیل شده اند، فقط ۴۷ هزار و ۷۳۵ نفرشان در ۵ سال مدنظر این گزارش صاحب شغل شده اند.

شانس اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های دولتی کمتر از 40 درصد؟
با وجود اینکه نگاه بین عمده افراد جامعه این است که تحصیل در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم می‌تواند خیالشان را برای رسیدن به بازار کار راحت کند؛ اما آمارها خلاف این مسئله را نشان می‌دهند. به طوری که در سال ۱۴۰۰ - ۱۳۹۹ از مجموع ۸۹ هزار و ۷۱۹ فارغ‌التحصیل ۳۸ درصدشان که معادل ۳۴ هزار و ۶۶ نفر می‌شد، برای خودشان کاری دست و پا کرده بودند، رقمی که به نسبت سال ۱۳۹۹ - ۱۳۹۸ که در آن ۳۸ هزار و ۸۷۳ نفر شاغل شده و نرخ اشتغال در آن به ۴۵ درصد رسیده بود با کاهش ۷ درصدی همراه بوده است.

موضوع مهم دیگر اینکه میانگین نرخ اشتغال در ۵ سال در این زیر نظام هم ۴۰ درصد بوده است. جالب اینکه نرخ اشتغال وزارت علومی‌ها در سال ۱۳۹۷ - ۱۳۹۶ هم ۳۴ درصد از جمعیت ۱۰۱ هزار و ۳۳۷ نفری بود که توانسته بودند از نگاه داده‌های رسمی در زمره شاغلان قرار بگیرند.

فرهنگیان و علوم پزشکی آینده‌سازترین محل تحصیل
فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های فرهنگیان و بهداشت را باید جزء آن دسته از دانش‌آموختگان به‌حساب آورد که به ترتیب ۱۰۰ و ۸۰ درصدشان در سال ۱۴۰۰ - ۱۳۹۹ به بازار کار رسیدند. به عبارت دقیق‌تر از بین ۸ هزار و ۸۵۳ دانش‌آموخته فرهنگیان ۸ هزار و ۸۴۲ نفر و از بین ۳۸ هزار و ۲۶۲ نفر وزارت بهداشتی نیز ۳۰ هزار و ۶۸۹ نفرشان در کاریابی موفق بوده‌اند با این وجود نرخ اشتغال در دانشگاه فرهنگیان با رشد ۲ درصدی و در بهداشتی‌ها با کاهش ۳ درصدی در مقایسه با سال ۱۳۹۹-۱۳۹۸ همراه بوده است. البته در این میان نباید این مسئله را هم از قلم انداخت که در دانشگاه فرهنگیان از همان بدو ورود به دانشگاه، دانشجو دارای حقوق ماهانه بوده و استخدامش هم تضمین شده است؛ موضوعی که هرچند در بین وزارت بهداشتی‌ها وجود ندارد اما با توجه به کمبود نیروی انسانی موردنیاز نظام سلامت می‌توان عنوان کرد که ورود به بازار کار برای این دسته از دانش‌آموختگان هم به‌صورت غیررسمی از سوی خود بازار کار تضمین می‌شود.

اگر از میانگین ۹۹ و ۷۴ درصدی نرخ اشتغال متعلق به دانشگاه فرهنگیان و وزارت بهداشت در این سال‌ها بگذریم؛ باید عنوان کرد نرخ اشتغال برای فرهنگیان در سال ۱۳۹۶ - ۱۳۹۵، ۹۶ درصد بوده و همین باعث شد تا از بین ۳۱ هزار و ۶۴۸ دانش‌آموخته، ۳۰ هزار و ۳۵۴ نفرشان در مدارس کشور مشغول به کار شدند. وزارت بهداشتی‌ها هم در سال ۱۳۹۷ - ۱۳۹۶ با ورود ۲۲ هزار و ۶۶۵ نفر از فارغ‌التحصیلانشان، در عمل نرخ اشتغالشان به ۶۳ درصد رسیده بود.