تصاویر کمتر دیده شده از یک ماشین دودی که میراث ملی شد

همشهری آنلاین: ماشین دودی سوغات سفر ناصرالدین شاه به تفلیس بود. در سال ۱۲۶۱ نخستین خط آهن ایران از تهران به شهر ری ساخته شد و امتیاز این مسیر ریلی را یک مهندس فرانسوی به نام مسیو بواتال گرفته بود که در اصل نماینده یک شرکت بلژیکی بود.

این وسیله نقلیه از همان ابتدا در تهران به «ماشین دودی» معروف شد؛ آن هم به‌ خاطر بخار سفیدرنگی که از دودکش آن بیرون می‌آمد. اوایل مردم تهران برای آشنایی با این پدیده جدید به محل گارماشین (نام محله‌ای در جنوب تهران دوره ناصری بود که ایستگاه ماشین دودی موسوم به گار ماشین در آن قرار داشت) می‌رفتند، ولی هیچ‌کس جرأت و تمایل سوار شدن بر آن را نداشت تا زمانی که ناصرالدین شاه برای نخستین بار با گروه زیادی از مقامات مملکتی با این وسیله به شهر ری سفر کرد.

بعد از آن تهرانی‌ها تلخ و شیرین‌های زیادی را با این مرکب جدید تجربه کردند. «راه دور و رنج بسیار» کمتر شده بود و وسیله تفریح خیلی‌ها هم جور. هنوز هم در تهران کسانی هستند که ایستگاه ماشین دودی نزدیکی میدان خراسان را به ‌خاطر داشته باشند.

ماشین دودی‌ای که سوت‌کشان، جاده ریلی را زیر پا می‌گذاشت و به ری می‌رفت. ایستگاه ماشین دودی سال‌هاست که به «خانه فرهنگ کوثر» تبدیل شده تا خاطرات آن روزهای تهران را مرور کند. چند روزی هم هست که ایستگاه ماشین دودی (گارماشین) تهران که حالا در پارک کوثر واقع شده، در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.

ایستگاه ماشین دودی، ساختمانی سنگی بود که از نظر تهرانی‌ها به قلعه می‌مانست. روزگاری هر روز از این ایستگاه مسافرانی می‌رفتند و مسافرانی می‌آمدند. مردمی که از شهرهای مختلف به تهران می‌آمدند افتخار دیدن ماشین دودی را از خود دریغ نمی‌کردند تا آوازه این اختراع تازه به تهران رسیده را به شهر و دیار خود هم ببرند.

برای همین هم ایستگاه ماشین دودی و اطراف ریل‌های آن که به سمت ری سرازیر می‌شد همیشه مملو از جمعیت بود. بساط باقالی و لبو هم در اطراف این پدیده جدید جور بود و خیلی‌ها بعد از ظهرهای خود را در کنار ایستگاه ماشین دودی می‌گذراندند.

بعد از ۷۰سال رفت‌وآمد از تهران به ری، بالاخره یک روز چراغ ایستگاه ماشین دودی هم خاموش شد و این ایستگاه رفت که به خاطره‌ها بپیوندد. چند سالی متروکه ماند و ماشین‌هایی که روزگاری به غول‌هایی مهیب می‌مانستند، زیر آوار خاک به مشتی آهن‌پاره تبدیل شدند.

محوطه متروکه ایستگاه ماشین دودی کم‌کم به فضای سبز تبدیل شد و دیگر هیچ ردی از روزگار گذشته در آن باقی نماند. با این حال مردم محله قیام و خراسان همچنان به این محدوده «ایستگاه ماشین دودی» می‌گفتند و می‌گویند. حالا یکی از این ماشین دودی‌ها در گوشه‌ای از محوطه سرای محله کوثر جا خوش کرده‌ و کودکان از سر و کول آن بالا می‌روند و با آن عکس یادگاری می‌گیرند.