در ماه‌های اخیر، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، به ظاهر در موقعیت مطلوبی قرار گرفته است؛ حمایت غرب از اوکراین کمرنگ شده، مذاکره مستقیم با روسیه دیگر ایده‌ای دور از ذهن به حساب نمی‌آید و پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات آمریکا به موج راست‌گرایی در سیاست غربی سرعت بخشیده است. از این دیدگاه، به نظر می‌رسد مسکو به اهداف خود نزدیک شده است. اما این تصویر خوش‌بینانه ممکن است گمراه‌کننده باشد؛ چرا که واقعیت‌های پیچیده‌تر روسیه جای زیادی برای خوش‌بینی باقی نگذاشته‌اند.

 بازگشت احتمالی ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا می‌تواند فرصت‌هایی برای مذاکره و کاهش تنش میان واشنگتن و مسکو ایجاد کند، اما هم‌زمان نگرانی‌هایی را در اروپا و اوکراین درباره تعهدات امنیتی آمریکا و حمایت از ناتو برانگیخته است. اگرچه ترامپ از پایان سریع جنگ اوکراین سخن می‌گوید، اما جزئیات برنامه او نامشخص است و احتمال دارد تغییر رویکرد آمریکا در قبال روسیه با پیچیدگی‌ها و مقاومت‌هایی روبرو شود.

به گزارش فرارو، روز پنج‌شنبه، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، برای نخستین بار پس از پیروزی در انتخابات با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، تماس تلفنی برقرار کرد. این گفت‌وگو در اقامتگاه ترامپ در فلوریدا صورت گرفت. بنا به گزارش منابع آگاه، دونالد ترامپ در این مکالمه ضمن تاکید بر اهمیت حضور گسترده نظامی آمریکا در اروپا از ولادیمیر پوتین خواست تا از تشدید تنش در جنگ اوکراین خودداری کند. یکی از منابع نزدیک به این مکالمه اعلام کرد که هر دو رهبر، هدف مشترکی برای برقراری صلح در اروپا دارند و دونالد ترامپ تمایل دارد تا مذاکرات بیشتری برای پایان سریع جنگ اوکراین دنبال کند.

دونالد ترامپ در جریان کارزار انتخاباتی خود وعده داده بود که جنگ اوکراین را با سرعت خاتمه خواهد داد؛ هرچند که جزئیات دقیقی از نحوه این کار ارائه نکرده است. به نظر می‌رسد او در گفت‌وگوهای خصوصی از توافقی حمایت می‌کند که به روسیه اجازه دهد برخی از مناطق تصرف‌شده را حفظ کند. این موضوع به‌طور مختصر در مکالمه با پوتین نیز مطرح شده است.

این تماس در حالی انجام شد که سیاست خارجی آمریکا و روابطش با متحدان و رقبای جهانی در دوره ریاست‌جمهوری دوم دونالد ترامپ همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد. دونالد ترامپ همچنین در مصاحبه‌ای با شبکه ان‌بی‌سی اعلام کرد که از زمان پیروزی در انتخابات تاکنون با حدود ۷۰ رهبر جهانی از جمله ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین نیز گفت‌وگو داشته است. جالب آنکه ایلان ماسک نیز در گفت‌وگوی ترامپ و زلنسکی حضور داشته است. مقامات اوکراینی از تماس ترامپ با پوتین اطلاع داشتند و هیچ اعتراضی به انجام این مکالمه نشان نداده‌اند. منابع نزدیک به این موضوع اظهار کرده‌اند که مقامات اوکراینی از مدت‌ها پیش می‌دانستند ترامپ قصد دارد با پوتین وارد مذاکره شود تا راه‌حلی دیپلماتیک برای جنگ اوکراین بیابد.

ترامپ، رئیس‌جمهور غیرقابل پیش‌بینی؛ کرملین در انتظار رویکرد جدید آمریکا

واکنش اولیه کرملین به پیروزی ترامپ، سرد و محتاطانه بود. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، به خبرنگاران گفت که پوتین برنامه‌ای برای تماس با رئیس‌جمهور منتخبی که «به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در جنگ علیه روسیه دخالت دارد» نداشته است. با این حال، پوتین روز پنج‌شنبه پیروزی ترامپ را تبریک گفت، واکنش «شجاعانه» او را در پاسخ به تلاش برای ترور وی در پنسیلوانیا ستود و اعلام کرد که برای گفت‌وگو با ترامپ «آماده» است.  

پس از انتشار این خبر، کرملین روز دوشنبه انجام این تماس را تکذیب کرد و پسکوف آن را «کاملاً نادرست» خواند. اما روز یکشنبه، پاول زاروبین، خبرنگار تلویزیون دولتی روسیه، مصاحبه‌ای با پسکوف منتشر کرد که در آن، سخنگوی کرملین از «نشانه‌های مثبت» برای بهبود روابط با ریاست‌جمهوری ترامپ سخن گفت. پسکوف اشاره کرد: «ترامپ در کارزار انتخاباتی خود اعلام کرد که همه چیز را از منظر معامله و توافق می‌بیند و می‌تواند توافقی ایجاد کند که همگان را به صلح برساند. او دست‌کم از صلح سخن می‌گوید و نه از تقابل و تمایل به شکست استراتژیک روسیه.» در نهایت، پسکوف افزود که هرچند استراتژی جو بایدن و کامالا هریس در قبال اوکراین قابل پیش‌بینی است، اما «ترامپ غیرقابل پیش‌بینی‌تر است و مشخص نیست تا چه حد به وعده‌های انتخاباتی خود وفادار خواهد ماند. باید منتظر بمانیم و ببینیم.»

پیشنهاد تلویحی ترامپ: واگذاری بخشی از اوکراین برای دستیابی به صلح

تماس تلفنی دونالد ترامپ با ولودیمیر زلنسکی در روز چهارشنبه، اگرچه دوستانه گزارش شده، اما در میان مقامات اوکراینی نگرانی‌هایی برانگیخته است. بازگشت احتمالی ترامپ به کاخ سفید ممکن است تأثیرات جدی بر تلاش‌های جنگی اوکراین داشته باشد. منابع آگاه از این گفت‌وگو بیان کرده‌اند که اوکراین برای ادامه مقاومت در برابر دشمن قدرتمند و مجهز خود، که اخیراً به موفقیت‌های نظامی چشمگیری دست یافته، نیازمند میلیاردها دلار کمک ماهانه نظامی و اقتصادی است. اما در این میان، ترامپ از هزینه‌های سنگین این جنگ برای مالیات‌دهندگان آمریکایی گلایه کرده و در گفت‌وگوهای خصوصی خود نیز اشاره کرده است که شاید برای دستیابی به صلح، اوکراین ناچار به واگذاری بخشی از قلمرو خود، از جمله کریمه، شود.

در همان روزی که خبر تماس ترامپ و زلنسکی منتشر شد، اوکراین حمله پهپادی گسترده‌ای را علیه مسکو و پنج منطقه دیگر روسیه انجام داد. این حمله که بزرگ‌ترین از نوع خود به مسکو از زمان آغاز تهاجم روسیه به اوکراین محسوب می‌شود، یک زخمی برجای گذاشت و برای مدتی فعالیت سه فرودگاه را متوقف کرد. وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که سیستم‌های دفاع هوایی این کشور ۸۴ پهپاد اوکراینی را در مناطق مختلف از جمله مسکو، بریانسک، اوریول، کالوگا، کورسک و تولا رهگیری کردند که از این تعداد، ۳۴ پهپاد در منطقه مسکو سرنگون شده است. این حمله نشان‌دهنده شدت گرفتن درگیری‌ها در جنگ است.

در همین حال، اوکراین برای حفظ مناطقی که اخیراً در منطقه کورسک روسیه تصرف کرده، آماده می‌شود؛ در حالی که گزارش‌ها از برنامه‌ریزی مسکو برای یک ضدحمله حکایت دارند. آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا گزارش داده‌اند که دست‌کم ۱۰ هزار سرباز کره شمالی در منطقه کورسک مستقر شده‌اند که می‌توانند به روسیه در بازپس‌گیری این مناطق یاری رسانند. همچنین فرماندهان اوکراینی به روزنامه واشنگتن پست گفته‌اند که نیروهای کره شمالی در منطقه بلگورود روسیه نیز حضور دارند.

با اینکه دونالد ترامپ هنوز برنامه مشخصی برای پایان دادن به جنگ اوکراین ارائه نداده، او بارها گفته است که اگر اوکراین در اوایل جنگ به توافقی دست یافته بود، وضعیت کنونی به مراتب بهتر می‌بود. وی معتقد است که اوکراین در حال حاضر با از دست دادن نظامیان، غیرنظامیان و زیرساخت‌های خود درگیر یک نبرد فرسایشی شده است. ترامپ در سخنرانی ماه سپتامبر خود در کارولینای شمالی اظهار داشت: «هر توافقی، حتی بدترین توافق، از این وضعیت بهتر بود. اگر در آغاز یک توافق نامناسب انجام می‌دادند، شاید کمی عقب‌نشینی می‌کردند، اما زنده می‌ماندند، ساختمان‌ها پابرجا بودند و شهرها همچنان به آینده‌ای پایدار امیدوار می‌بودند.» وی افزود: «اکنون چه توافقی می‌توانیم انجام دهیم؟ همه چیز ویران شده، بسیاری جان باخته‌اند و کشور در خرابه است.»

یک مقام سابق آمریکایی که از تماس ترامپ با پوتین مطلع است، می‌گوید ترامپ احتمالاً تمایل ندارد که دوره ریاست‌جمهوری خود را با بحرانی جدید در اوکراین آغاز کند که ناشی از تشدید اقدامات روسیه باشد؛ همین موضوع انگیزه‌ای برای او ایجاد کرده تا از شدت یافتن جنگ جلوگیری کند.

پیروزی دونالد ترامپ چه معنایی برای روسیه دارد؟

در ماه‌های اخیر، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، به ظاهر در موقعیت مطلوبی قرار گرفته است؛ حمایت غرب از اوکراین کمرنگ شده، مذاکره مستقیم با روسیه دیگر ایده‌ای دور از ذهن به حساب نمی‌آید و پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات آمریکا به موج راست‌گرایی در سیاست غربی سرعت بخشیده است. از این دیدگاه، به نظر می‌رسد مسکو به اهداف خود نزدیک شده است. اما این تصویر خوش‌بینانه ممکن است گمراه‌کننده باشد؛ چرا که واقعیت‌های پیچیده‌تر روسیه جای زیادی برای خوش‌بینی باقی نگذاشته‌اند.

پس از نزدیک به سه سال جنگ در اوکراین، بسیاری معتقدند که روسیه از لحاظ نظامی دست بالا را دارد. نیروهای روسیه به تدریج در حال پیشروی‌اند، از تسلیحات و نیروی انسانی بیشتری برخوردارند و با حملات خود به زیرساخت‌های حیاتی اوکراین، فشار بر کی‌یف را افزایش داده‌اند. احتمال یک ضدحمله جدی از سوی اوکراین ناچیز به نظر می‌رسد و روسیه نیز با بحران سیاسی داخلی مواجه نیست. در نگاه اول، پوتین در حال پیشروی است.

برخی تصور می‌کنند پیروزی ترامپ می‌تواند باعث از سرگیری مذاکرات سطح بالا بین واشنگتن و مسکو، کاهش کمک‌های آمریکا به اوکراین و بروز اختلافات در ناتو شود. اما این تحولات برای پیروزی کرملین کافی نیست. مشکل اصلی اینجاست که هیچ‌کدام از رهبران غربی، از جمله ترامپ، طرحی برای پایان دادن به جنگ ندارند که مورد قبول پوتین باشد. هیچ راه‌حلی وجود ندارد که به خواسته‌های اساسی روسیه نزدیک باشد؛ این‌که ناتو هرگز اوکراین را نپذیرد یا دولت اوکراین کاملاً طرفدار روسیه شود.

پوتین گزینه‌های متعددی برای دستیابی به این اهداف در اختیار دارد، اما هیچ‌یک به نظر موفقیت‌آمیز نمی‌آید. نخستین مسیر، گزینه نظامی است. هرچند روسیه به برخی پیشرفت‌ها دست یافته، کارشناسان بر این باورند که این کشور نیروی انسانی و تجهیزات کافی برای تصرف کامل شهرهای اوکراین را ندارد. در این شرایط، تنها گزینه‌ای که باقی می‌ماند، پیشروی آهسته به سمت غرب است که البته تلفات زیادی در پی خواهد داشت.

مسیر دوم، تسلیم کامل اوکراین است؛ به این معنی که رهبری اوکراین از ولودیمیر زلنسکی به فردی متمایل به روسیه منتقل شود که حاضر باشد کشور را به مسکو واگذار کند. چنین تسلیمی، تنها به آتش‌بس محدود نمی‌شود، بلکه پذیرش تمام خواسته‌های کرملین را در بر می‌گیرد؛ از جمله بی‌طرفی اوکراین، کاهش شدید نیروهای نظامی، بازنگری در قانون اساسی به نفع طرفداران روسیه و واگذاری بخشی از قلمرو. روسیه تلاش کرده است تا اوکراینی‌ها و غربی‌ها را به کنار گذاشتن زلنسکی و انتخاب رهبری سازگارتر با منافع مسکو ترغیب کند. اما با وجود مشکلات داخلی دولت کی‌یف، نشانه‌ای از این تغییر به چشم نمی‌خورد و احتمال تشکیل دولتی همسو با روسیه بسیار اندک است.

مسیر سوم، تغییرات گسترده در سیاست‌های غرب است که رهبران غربی را وادار کند تا به اوکراین فشار بیاورند تا دولتی همسو با منافع روسیه تشکیل دهد. کرملین به این سناریو امیدوار است. اما بررسی دیدگاه‌های رهبران غربی، حتی ترامپ، نشان می‌دهد که کسی تمایل ندارد تا تغییرات عمیقی در دولت کی‌یف ایجاد شود. حتی افرادی که از مذاکره حمایت می‌کنند نیز به دنبال تسلیم اوکراین یا تشکیل دولت وابسته به روسیه نیستند.

این شرایط نشان می‌دهد که پیروزی ترامپ، موقعیت کرملین را پیچیده‌تر کرده است. به گفته دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، مقامات روسیه با دقت اقدامات رئیس‌جمهور منتخب آمریکا را زیر نظر خواهند داشت تا ببینند آیا سخنانش درباره «فرصت ویژه» فراتر از شعار خواهد بود. در تئوری، این انتظارات می‌تواند روسیه را به خویشتنداری در تشدید درگیری‌ها سوق دهد. حتی کرملین ممکن است برای نشان دادن آمادگی خود برای شنیدن پیشنهادهای تازه، فشار بر کی‌یف را کاهش دهد. با این حال، بسیاری از مقامات روس بر این باورند که نباید فرصت‌های موجود در میدان جنگ را به امید وعده‌های خالی مذاکرات با واشنگتن از دست داد. آن‌ها معتقدند که در نهایت، این تندروهای واشنگتن هستند که پیروز میدان خواهند بود.

نتیجه گیری

پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری با استقبال محتاطانه‌ای از سوی روسیه روبرو شد و امیدواری‌هایی را برای بهبود روابط میان واشنگتن و مسکو ایجاد کرد. ترامپ که رابطه‌ای نزدیک با پوتین دارد، وعده داده که جنگ اوکراین را به سرعت پایان دهد، هرچند جزئیات برنامه او نامشخص است و دیدگاه‌های او در مورد واگذاری احتمالی برخی از سرزمین‌های اوکراین به روسیه نگرانی‌هایی را برانگیخته است.

در عین حال، ترامپ طی سال‌های گذشته از نقش و هزینه‌های ناتو انتقاد کرده و این مسئله نگرانی‌هایی را در میان متحدان اروپایی آمریکا ایجاد کرده است که در صورت تضعیف تعهد واشنگتن به دفاع اروپا، مجبور به تقویت خوداتکایی نظامی خود شوند. هرچند احتمال بازنگری روابط با روسیه به علت پیچیدگی‌های موجود پایین به نظر می‌رسد، اما کارشناسان بر این باورند که تغییر رویکرد آمریکا در دوران ترامپ می‌تواند فضایی برای مذاکره و کاهش تنش‌ها فراهم آورد. در مجموع، بازگشت ترامپ به کاخ سفید می‌تواند مسیرهای جدیدی را در روابط جهانی باز کند، اما پیامدهای آن همچنان مبهم است و دستیابی به صلحی پایدار همچنان به عوامل زیادی وابسته خواهد بود