سنگ کلیه چیست؟

سنگ‌های کلیه بلورهای جامدی از جنس مواد معدنی و نمک هستند که در کلیه تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها اغلب ساختاری به شکل توده تیز و سخت کریستالی دارند و می‌توانند با حرکت به سمت مجاری ادراری باعث مسدود شدن ادرار شوند. از همین‌رو یکی از دلایل اصلی بیماری هماچوری (خون در ادرار) را ناشی از حرکت سنگ‌های کلیه در مجاری ادراری می‌دانند. این عارضه در مردان نسبت به زنان شیوع بالاتری دارد و اغلب در بازه سنی ۲۰ تا ۵۰ سالگی بروز پیدا می‌کند.

علل ابتلا به سنگ کلیه

متخصصان معتقدند اصلی‌ترین دلیل ابتلا به این عارضه، میزان ادرار روزانه کمتر از یک لیتر است. از همین‌رو افرادی که مشکل کلیوی دارند یا نوزادانی که به شکل نارس متولد می‌شوند، بیشتر در معرض ابتلا به سنگ کلیه هستند. با این حال، احتمال بروز این عارضه در افراد بین سنین ۲۰ تا ۵۰ سال بالاست. به طور کلی عوامل مختلفی که باعث افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه می‌شوند، عبارت‌اند از:

*کم‌آبی بدن

*سابقه خانوادگی

*چاقی

*جنسیت (مردان بیش از زنان در خطر هستند)

*پرکاری تیروئید

*رژیم غذایی حاوی مقدار زیادی نمک، گلوکز یا پروتئین

*مصرف داروهای ضدتشنج

*جراحی بای‌پس معده

*بیماری التهابی روده (جذب کلسیم را افزایش می‌دهند)

انواع سنگ کلیه بر اساس رنگ و جنس

سنگ کلیه انواع مختلفی دارد که شایع ترین آنها، سنگ کلیه سیاه رنگ است. جنس کریستال همه‌ سنگ‌های کلیه یکسان نیست. شایع‌ترین انواع آن‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

سنگ کلیه کلسیمی

یکی از رایج‌ترین انواع سنگ‌های کلیه از نوع اگزالات کلسیمی هستند که به دلیل میزان زیاد کلسیم در آب آشامیدنی یا رژیم غذایی در کلیه و مجاری ادراری تشکیل می‌شوند. مصرف کم‌تر غذاهای حاوی اگزالات، خطر بروز این نوع سنگ را کاهش می‌دهد.

اگر می‌خواهید در مورد انواع غذاهای ممنوع جهت دفع سنگ کلیه کلسیمی بیشتر بدانید، درمانکده امکان مشاوره آنلاین با دکتر اورولوژی را برای شما فراهم کرده است.

سنگ کلیه اسید اوریکی

افرادی که به اندازه کافی آب نمی‌نوشند یا به دلیل انجام فعالیت بدنی سنگین آب زیادی از دست می‌دهند و آن را جایگزین نمی‌کنند در معرض ابتلا به این نوع سنگ هستند. همچنین احتمال ابتلا به سنگ‌های اسید اوریکی در مردانی که به دلیل مصرف پروتئین حیوانی مانند گوشت قرمز، اسید اوریک خون بالایی دارند بیشتر از زنان است. از همین‌رو بیماران مبتلا به نقرس اغلب دچار سنگ‌های اسید اوریکی کلیه می‌شوند.

سنگ کلیه استروویت

این نوع از سنگ‌ها بیشتر در زنان مبتلا به عفونت مجرای ادرار تشکیل می‌شوند. در واقع باید گفت علت اصلی ایجاد سنگ‌های استروویت عفونت مکرر ادراری است که به دلیل وجود باکتری بروز پیدا می‌کنند.

سنگ کلیه سیستینی

سنگ سیستین نادر است و در زنان و مردانی که از اختلال ژنتیکی سیستینوری رنج می‌برند رخ می‌دهد. در این حالت، سیستین (اسیدی که به طور طبیعی در بدن تشکیل می‌شود) از کلیه وارد ادرار می‌شود.

علائم سنگ کلیه

برخی افراد تا زمانی که سنگ‌های کلیه به سمت مجاری ادراری حرکت نکنند هیچ نشانه خاصی از بیماری ندارند. به این وضعیت سنگ‌های خاموش و بدون علامت کلیه گفته می‌شود. با این حال باید شایع‌ترین نشانه‌های سنگ کلیه را ناشی از موارد زیر دانست:

*درد شدید در پشت، شکم و پهلو

*درد و سوزش هنگام ادرار

*خون در ادرار (ادرار قرمز، صورتی یا قهوه‌ای)

*تهوع و استفراغ

*ادرار کدر و بدبو

*تب و لرز

*تکرر ادرار

*نیاز فوری به تخلیه مثانه

*کم شدن حجم ادرار

*راه‌های تشخیص سنگ کلیه

تشخیص سنگ کلیه با بررسی علائم ذکر شده توسط بیمار وبا رد سایر علل احتمالی ایجادکننده‌ی دردهای شکمی و درد پهلو، میسر می‌شود. چندین آزمایش مختلف می‌تواند وجود سنگ کلیه را تایید کند.

۱. آزمایش سنگ کلیه (آزمایش عملکرد کلیه)

یکی از پنل‌های آزمایش خون به نام آزمایش عملکرد کلیه می‌تواند افزایش میزان کلسیم یا اسید اوریک در خون را نشان‌می‌دهد. نتایج آزمایش خون در نظارت بر سلامت کلیه‌ها و سایر بیماری‌های پزشکی کمک‌می‌کند. البته که عملکرد کلیه با انجام آزمایش ادرار هم بررسی می‌شود. آزمایش ادرار جمع‌آوری شده طی ۲۴ ساعت، افزایش دفع مواد معدنی سنگین و مواد سنگ‌ساز را اندازه‌گیری می‌کند. گاهی لازم است دو مجموعه ادرار ۲۴ ساعته را در طی دو روز برای این آزمایش جمع‌آوری کنید. آزمایش ادرار، وجود خون در ادرار و عفونت‌های دستگاه ادراری را نیز مشخص می‌کند.

جواب آزمایش ادرار سنگ کلیه

آزمایش ادرار می‌تواند با تشخیص وجود برخی مواد در ادرار مانند کلسیم، اگزالات و اسید اوریک به تشخیص سنگ کلیه کمک‌کند. این آزمایش همچنین می‌تواند به شناسایی هرگونه عفونت دستگاه ادراری که ممکن است در ایجاد سنگ کلیه نقش داشته‌باشد، کمک‌کند.

۲. آزمایش های تصویربرداری

در بسیاری از بیمارانی که به اورژانس مراجعه‌می‌کنند، سی‌تی‌اسکن بدون کنتراست انجام‌می‌شود. این کار به‌سرعت انجام‌می‌شود و به رد علل دیگر بروز درد پهلو یا شکم کمک‌می‌کند.

سی‌تی‌اسکن وضعیت حالب، مثانه و کلیه‌ها را مشخص می‌کند، وجود سنگ را تایید می‌کند، اندازه و محل دقیق آن، وجود انسداد و وضعیت سایر ارگان‌ها از جمله آئورت و لوزالمعده را نیز مشخص می‌کند.

اما سی‌تی‌اسکن بیماران را در معرض پرتو قرار می‌دهد، به‌همین دلیل سونوگرافی و عکس ساده‌ی شکمی با اشعه‌ی X به عنوان روش‌های تصویربرداری ارجح در تشخیص سنگ کلیه استفاده‌می‌شوند. در خانم‌های باردار و کسانی که باید از قرار گرفتن در معرض اشعه پرهیز کنند، سونوگرافی روش مناسب برای تشخیص سنگ کلیه است.

۳. سونوگرافی برای تشخیص سنگ کلیه

معمولا برای تشخیص سنگ کلیه از روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی استفاده‌می‌شود. در سونوگرافی مشخص می‌شود، علت این درد سنگ است یا نه. ممکن است پزشک برای بررسی رشد سنگ آزمایش سونوگرافی را در زمان‌های مختلف تکرار کند. معمولا افرادی که دچار درد کلیه، خون در ادرار یا علائم عفونت می‌شوند، باید این آزمایش را انجام‌دهند.

۴. پیلوگرام یا اوروگرافی داخل وریدی (IVP)

طی این روش تصویربرداری، رنگ مخصوصی به داخل ورید بازویی تزریق می‌شود. این رنگ از طریق کلیه‌ها و مثانه دفع می‌شود. سپس عکس اشعه‌ی X یا سی‌تی‌اسکن، محل سنگ در مجاری ادراری را مشخص می‌کند.

۵. تجزیه و تحلیل سنگ های دفعی: از کجا بفهمیم سنگ کلیه دفع شده؟

در مواردی از شما خواسته‌می‌شود که در صاف‌کننده‌ی ادرار، ادرار کنید تا سنگ‌هایی را که دفع می‌کنید جمع‌آوری کنید. تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی، اطلاعات لازم برای تعیین عوامل ایجادکننده‌ی سنگ کلیه و تعیین برنامه‌ی مناسب را برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه استفاده‌می‌شود.

یکی از راه‌های تشخیص دفع سنگ کلیه، تسکین ناگهانی درد یا ناراحتی مرتبط با سنگ است. راه دیگر شناسایی بصری سنگ در ادرار است. اگر مشکوک هستید که سنگ کلیه را دفع کرده‌اید، مهم است که سنگ را جمع‌آوری کرده و برای بررسی نزد پزشک ببرید. پزشک شما ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری را برای تایید دفع سنگ و بررسی وجود سنگ‌های باقی‌مانده یا آسیب به دستگاه ادراری انجام‌دهد.

راهکارهای پیشگیری از سنگ کلیه

بهترین روش برای جلوگیری از ایجاد سنگ‌های کلیوی، رعایت موارد زیر است:

هر روز مقدار زیادی مایعات بنوشید.

میزان نمک را در رژیم غذایی خود محدود کنید.

غذاهایی با سطح اگزالات بالا مانند اسفناج، ریواس، چغندر، بادام زمینی، آجیل، شکلات، چای و سویا را محدود کنید.

از مصرف مداوم مواد پروتئین حیوانی، غذاهای نمکی، منجمد و فرآوری‌شده مانند انواع کنسروها، سوسیس، کالباس و سس‌ها پرهیز کنید.

مواد غذایی حاوی کلسیم و مکمل‌های کلسیم را با احتیاط مصرف کنید.

میوه و سبزیجات فراوان بخورید.

راه‌های درمان سنگ کلیه

بهترین روش های درمان سنگ کلیه عبارتند از:

۱.دارو درمانی

برای تسکین درد می‌توانید مسکن مصرف کنید و در صورت وجود عفونت، پزشک آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند. به طور کلی داروهای تجویزی در روند درمان این عارضه عبارت‌اند از:

آلوپورینول (زیلو پریم) برای سنگ‌های اسید اوره

دیورتیک‌های تیازیدی برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلسیم

داروی تامسولوسین برای دفع آسان‌تر سنگ‌های کلیه

بی کربنات سدیم یا سیترات سدیم برای پایین آوردن میزان اسیدی بودن ادرار

محلول فسفر برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلسیم

داروهای مسدودکننده آلفا برای افزایش دفعات ادرار و دفع قطعات کوچک سنگ با سرعت بیشتر

داروی هیوسیامین برای تسکین علائم سنگ کلیه و کاهش اسپاسم ماهیچه‌های دستگاه ادراری

ایبوپروفن یا استامینوفن برای تسکین درد

۲. اورتروسکوپی

علائم افتادن سنگ کلیه در مثانه؛ زمانی که سنگ در ادرار یا مثانه گیر کند، پزشک از ابزاری به نام یورتروسکوپ برای برداشتن آن استفاده می‌کند. در این روش، جراح به خوبی تمامی زوایای مجرای ادراری را بررسی می‌کند تا از عدم وجود کوچک‌ترین قطعه‌های سنگ مطمئن شود. از همین‌رو به روش اورتروسکوپی، آندوسکوپی دستگاه ادراری هم می‌گویند.

۳. جراحی نفرولیتوتومی از طریق پوست

اگر روش سنگ‌شکن برای دفع سنگ‌های کلیه موثر نباشد، جراح با ایجاد یک برش کوچک در پوست پهلو، سنگ‌ها را از محل قرارگیری آن در کلیه خارج می‌کند. این روش با بیهوشی عمومی انجام می‌شود و معمولا بیمار باید ۲ تا سه روز در بیمارستان بستری شود.

۴. لیتوتریپسی (ESWL) یا سنگ‌شکن

زمانی که سنگ‌های کلیه شما خودبه‌خود دفع نشوند، به کمک دستگاهی بیرون از بدن از طریق با امواج قدرتمند و انرژی بالا برای شکستن آن‌ها اقدام می‌کنند. بدین شکل سنگ‌های بزرگ شکسته می‌شوند تا قطعات کوچک‌تر از طریق ادرار از بدن خارج شوند. این روش با بیهوشی ملایم انجام می‌شود و معمولا بیمار تا چند روز در ادرار خود مقدار کمی خون مشاهده می‌کند.