مشکلات نفتی در دوران ترامپ

‌در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، سیاست‌های ایالات متحده تأثیرات چشمگیری بر اقتصاد ایران، به‌ویژه در بخش نفتی داشت. به گزارش نفت خبر، در دی ۱۳۹۵ (ژانویه ۲۰۱۷) با آغاز دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، وضعیت صادرات نفت ایران نسبتا باثبات بود. ایران به ‌دلیل بهره‌مندی از توافق هسته‌ای (برجام) که در سال ۱۳۹۴ (۲۰۱۵) اجرا شده بود، از تحریم‌های پیشین رهایی یافته بود.

در این زمان، صادرات نفت ایران بین ۲.۴ تا ۲.۶ میلیون بشکه در روز تخمین زده می‌شد و درآمد نفتی حدود ۵۰ میلیارد دلار در سال بود، با در نظر گرفتن قیمت متوسط نفت خام که در این دوره بین ۵۵ تا ۶۵ دلار برای هر بشکه نوسان داشت. این درآمد به تأمین بودجه پروژه‌های توسعه‌ای، رشد اقتصادی و تقویت ذخایر ارزی کمک می‌کرد.‌ بنا بر گزارش بلومبرگ، خریداران اصلی نفت ایران در این دوره شامل چین، هند، ژاپن، کره جنوبی، ترکیه، ایتالیا، یونان و تایوان بودند. این کشورها نزدیک به ۹۰ درصد نفت صادراتی ایران را خریداری می‌کردند که به ایران اجازه می‌داد تا حضور گسترده‌ای در بازار جهانی داشته و از منابع ارزی خود بهره‌مند شود. ‌در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ (۸ می ‌۲۰۱۸) دونالد ترامپ خروج ایالات متحده از برجام را اعلام و تحریم‌های اقتصادی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران را مجددا اعمال کرد. پس از اعلام این خبر، صادرات نفت ایران با کاهش ۱۰ تا ۱۵ درصدی روبه‌رو شد و تا پایان خرداد (ژوئن) به حدود ۲.۱ میلیون بشکه در روز رسید. این کاهش به دلیل تأثیر روانی بر بازار و نگرانی خریداران اصلی نفت ایران از تحریم‌های ثانویه ایالات متحده بود. چین و هند همچنان به‌عنوان خریداران عمده نفت ایران باقی ماندند، اما میزان واردات خود را به حدود ۸۰ درصد میزان قبلی کاهش دادند. با کاهش صادرات، درآمد نفتی ایران به حدود ۴۲ تا ۴۵ میلیارد دلار رسید. با این حال، افزایش قیمت جهانی نفت خام به دلیل نگرانی‌ها درباره اختلال در عرضه و تنش‌های ژئوپلیتیکی، کمک کرد اثرات منفی این کاهش تا حدودی جبران شود. ‌در ۱۴ آبان ۱۳۹۷ (پنجم نوامبر ۲۰۱۸) ایالات متحده دور دوم تحریم‌ها را به‌طور کامل اعمال کرد که مستقیم صادرات نفت ایران را هدف قرار می‌داد. هدف این تحریم‌ها مختل‌کردن منبع اصلی درآمد ایران از طریق قطع ارتباط آن با بازار جهانی نفت بود. با این حال، معافیت‌هایی به هشت کشور (چین، هند، ژاپن، کره جنوبی، ترکیه، ایتالیا، یونان و تایوان) اعطا شد که به آنها اجازه داد تا حدود ۹۰۰ هزار بشکه در روز نفت از ایران وارد کنند. ‌بنا بر گزارش آژانس بین‌المللی انرژی خریداران اصلی، چین و هند‌ همچنان به‌عنوان بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران باقی ماندند، اما واردات خود را به حدود ۴۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دادند. سایر کشورها نیز به دلیل فشارهای دیپلماتیک ایالات متحده، واردات را محدود کردند و با وجود این معافیت‌ها، درآمد نفتی ایران در این دوره به حدود ۲۷ تا ۳۰ میلیارد دلار رسید که کاهش چشمگیری در مقایسه با دوره قبلی داشت. کاهش درآمدها بر بودجه عمومی تأثیر گذاشت و باعث شد دولت ایران فشار بیشتری را در تأمین بودجه زیرساخت‌ها و خدمات عمومی احساس کند. ‌در دی ۱۳۹۸ تا دی ۱۳۹۹ (ژانویه تا دسامبر ۲۰۲۰)، با آغاز همه‌گیری کووید۱۹، تقاضای جهانی برای نفت به‌شدت کاهش یافت و قیمت نفت خام در برخی از ماه‌ها به زیر ۴۰ دلار در هر بشکه رسید. این شرایط، همراه با تحریم‌های ایالات متحده، صادرات نفت ایران را به حدود ۳۰۰ هزار بشکه در روز یا حتی کمتر کاهش داد. چین همچنان اصلی‌ترین خریدار نفت ایران باقی ماند. با وجود تحریم‌ها، چین در برخی از ماه‌های ۱۳۹۹ (۲۰۲۰) به واردات حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه نفت در روز ادامه داد.