بر اساس قانون تأمین اجتماعی، پرداخت حقوق و مستمری به بازماندگان واجد شرایط بیمه‌ شده یا مستمری‌بگیر بازنشسته یا از کار افتاده که فوت شده‌اند، یکی از تعهدات بلندمدت این سازمان است که تحت عنوان «برقراری مستمری بازماندگان» شناخته می‌شود.

در صورت فوت بیمه‌شده قبل از بازنشستگی در اثر حادثه ناشی از کار یا بیماری‌های حرفه‌ای – بیماری‌هایی که به سبب شرایط محیط کار برای بیمه‌شده پیش می‌آید – بازماندگان واجد شرایط وی مشمول دریافت مستمری بازماندگان خواهند بود.​

بر اساس بند ۱۶ ماده ۲ قانون تامین اجتماعی، مستمری وجهی است که طبق شرایط مقرر در این قانون (قانون تأمین اجتماعی) به منظور جبران قطع همه یا قسمتی از درآمد به بیمه شده و در صورت فوت او برای تامین معیشت بازماندگان وی به آنان پرداخت می‌شود.

 
مستمری چگونه بین بازماندگان تقسیم می‌شود؟
رئیس اداره امور بازماندگان اداره‌کل مستمری‌های سازمان تأمین‌اجتماعی گفت: ۱۰۰ درصد سهام مستمری بیمه‌شده یا مستمری‌بگیر متوفی به افراد تبعی واجد شرایط آنها (فارغ از تعداد افراد) پرداخت می‌شود.

وی ادامه داد: در صورتی که تعداد مستمری‌بگیران بازمانده واجد شرایط بیشتر از یک نفر باشد مستمری، به نسبت سهام مقرر در ماده ۸۳ قانون تأمین اجتماعی بین بازماندگان تقسیم می‌شود.

وی در مورد نحوه تقسیم مستمری بین بازماندگان گفت: همسر دائم ۵۰ درصد در صورتی که بیمه‌شده مرد دارای چند همسر دائم باشد مستمری به تساوی بین آنها تقسیم خواهد شد.

دهقان‌زاده افزود: فرزند و فرزندخوانده متوفی واجد شرایط ۲۵ درصد و در صورتی که پدر و مادر آنها هر دو فوت شده باشند سهام آنها ۵۰ درصد محاسبه خواهد شد.

وی ادامه داد: همچنین پدر و مادر واجد شرایط بیمه‌شده و مستمری‌بگیر متوفی معادل ۲۰ درصد مستمری استحقاقی و برای نوادگان اناث ۲۵ درصد مستمری استحقاقی تقسیم خواهد شد.

رئیس اداره امور بازماندگان اداره‌کل مستمری‌های سازمان تأمین‌ اجتماعی گفت: مطابق بند یک ماده ۴۸ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱/۱۲/۰۱ مجلس شورای اسلامی، زوجه دائم متوفی از حقوق وظیفه یا مستمری وی برخوردار می‌شود و ازدواج وی مانع دریافت حقوق مذکور نیست و در صورت فوت شوهر بعدی و تعلق حقوق به زوجه در اثر آن، بیشترین مستمری ملاک عمل است.

دهقان‌زاده گفت: چنانچه بیمه‌شدگان متوفی مشمولان قوانین مربوطه در راه به ثمر رساندن انقلاب اسلامی، حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی و شرکت در عملیات جنگی به تشخیص و تأیید بنیاد شهید و امور ایثارگران رسیده باشد، میزان مستمری بازماندگان مشمول برابر با یک بیست و چهارم جمع حقوق و مزایای مأخذ کسر حق بیمه ظرف آخرین دو سال پرداخت حق بیمه خواهد بود.

وی ادامه داد: در مواردی که سابقه پرداخت حق بیمه مشمولان قبل از تاریخ شهادت کمتر از دو سال باشد، میزان مستمری قابل پرداخت عبارت از جمع مزد یا حقوق و مزایای مأخذ کسر حق بیمه تقسیم بر روزهای کارکرد ضرب در ۳۰ خواهد بود.

ضوابط و نحوه تخصیص مستمری بازماندگان
رئیس اداره امور بازماندگان اداره‌کل مستمری‌های سازمان تامین‌اجتماعی در مورد ضوابط و نحوه تخصیص مستمری بازماندگان در سازمان تامین اجتماعی گفت: در صورت فوت بیمه‌شده بازنشسته و یا از کار افتاده کلی مستمری‌بگیر و همچنین اگر بیمه‌شده در ۱۰ سال آخر حیات خود حداقل حق بیمه یک سال کار را مشروط بر اینکه ظرف آخرین سال حیات حق بیمه ۹۰ روز کار را پرداخت کرده باشد، بازماندگان می‌توانند از مستمری بازماندگان بهره‌مند شوند.

رضا دهقان‌زاده افزود: بازماندگان بیمه‌شده یا مستمری‌بگیر متوفی شامل پدر و مادر، فرزندان، همسر، فرزندخوانده و نوادگان اناث به شرط نداشتن شغل و شوهر و اثبات کفالت آنها توسط اجدادشان و در صورت احراز شرایط قانونی، مستمری دریافت خواهند کرد.

همسر زن متوفی می‌تواند از مستمری استفاده کند
وی با بیان اینکه همسر دائم بیمه‌شده یا مستمری‌بگیر متوفی می‌تواند از مستمری استفاده کند، تاکید کرد: شوهر بیمه‌شده یا مستمری‌بگیر زن متوفی مشروط بر اینکه اولا تحت تکفل زن بوده و ثانیا سن او از ۶۰ سال متجاوز باشد و یا طبق نظر کمیسیون پزشکی موضوع ماده ۹۱ قانون تأمین اجتماعی از کار افتاده باشد و مستمری دریافت نکند، می تواند از مستمری همسر خود بهره‌مند شود.

رئیس اداره امور بازماندگان اداره‌ کل مستمری‌های سازمان تأمین‌اجتماعی در مورد فرزندان بیمه‌شده متوفی گفت: فرزندان (فرزند خوانده) پسر در صورتی که سن آنان کمتر از ۲۰ سال (حداکثر ۱۹ سال تمام) بوده و مشغول به تحصیل در دانشگاه باشد و یا به علت بیماری یا نقص عضو، طبق نظر کمیسیون‌های پزشکی از کار افتاده نیازمند باشند، مشمول دریافت مستمری می‌شوند.

دهقان‌زاده درباره فرزندان (فرزند خوانده) دختر مجرد و فاقد شغل نیز توضیح داد: این افراد مشمول دریافت مستمری هستند و به شرط اینکه تحت تکفل متوفی بوده و دیگر اینکه سن پدر از ۶۰ سال و سن مادر از ۵۵ سال تجاوز کرده باشد و یا آنکه به تشخیص کمیسیون پزشکی موضوع ماده ۹۱ قانون تأمین اجتماعی از کار افتاده باشند و در هر حال مستمری دریافت نکنند.

بازماندگان با چه شرایطی مشمول مستمری می‌شوند؟

رئیس اداره امور بازماندگان اداره‌کل مستمری‌های سازمان تأمین‌ اجتماعی با اشاره به اینکه در مواردی مشاهده شده‌ است که فرزندان اناث بیمه‌شدگان و مستمری‌بگیران متوفی، طلاق‌هایی را به قصد تقلب نسبت به قانون و برای دریافت تعهدات بلندمدت به سازمان تامین اجتماعی ارائه می‌دهند.

وی افزود: در این موارد سازمان تامین اجتماعی ضمن انجام بررسی‌های میدانی، صحت نداشتن شغل و شوهر این افراد را بررسی می‌کند و در صورت حصول اطمینان از زندگی فرزند اناث با همسر قبلی خود موارد به وی اطلاع و از پرداخت مستمری که حق وی نیست، خودداری می‌شود.

دهقان‌زاده تاکید کرد: در صورت نداشتن شغل و شوهر (بند ۳ ماده ۴۸ قانون حمایت خانواده) مستمری این قبیل افراد مجددا به آنها پرداخت می‌شود.

وی با بیان اینکه در موارد بسیاری مشاهده شده که طلاق‌هایی به قصد تقلب در قانون رخ می‌دهد که نیت اولیه آنها دریافت مزایای بلندمدت تأمین اجتماعی است، گفت: این نوع طلاق‌ها، به طلاق‌های تأمین اجتماعی نیز معروف هستند اما متاسفانه گاهی در نهایت به طلاق واقعی منتج شده است.

این مسئول در اداره بازماندگان سازمان تامین اجتماعی ادامه داد: وقتی ضمانت اجرایی و قانونی از ازدواج برداشته می‌شود در عمل هم از تعهد افراد و زوجین نیز کاسته و به مرور زمان موجبات آسیب واقعی به کانون خانواده می‌شود، این نوع طلاق‌ها در واقع جنگی بین ابعاد اجتماعی با ابعاد سرمایه‌‍‌ای زندگی واقعی است و در نهایت موجبات گسست ابعاد اجتماعی و فروپاشی خانواده می‌شود.

 بر اساس آمار سازمان تامین اجتماعی تا تیرماه امسال در مجموع ۱۶ میلیون و ۵۳۱ هزار و ۴۶۵ نفر کل بیمه‌شدگان اصلی و ۲۳ میلیون ۹۲۷ هزار و ۲۱۶ نفر هم بیمه‌شده تبعی هستند.

همچنین ۲ میلیون و ۹۲۸هزار و ۲۷ نفر بازنشسته، ۱۴۷هزار و ۵۵۰ نفر از کار افتاده، یک میلیون و ۱۸۷ هزار و ۶۲۱ نفر فوت‌شده و یک میلیون و ۷۱۱ هزار و ۶۱ نفر هم از بازماندگان هستند که در مجموع ۴ میلیون و ۷۸۷ هزار و ۱۹۳ نفر مستمری‌بگیر این سازمان هستند.