کسری بنزین با شوک‌درمانی، یک‌شبه و بدون درد جبران نمی‌شود

رامتین موثق

مسئله ناترازی‌ها در کشور به یک چالش عمده تبدیل شده است. در زمینه‌های مختلف در عرصه  اقتصادی دچار ناترازی هستیم و بر نگرانی‌ها در این زمینه دامن می‌زند. یکی از مهمترین ناترازی‌های موجود، ناترازی در انرژی و به خصوص بنزین است.

دوشنبه 2 مهر عماد رفیعی، کارشناس انرژی، در گفت‌وگویی با صداوسیما اعلام کرد: در شهریورماه به دلیل جبران کمبود تولید روزانه در برخی از مقاطع تا ۳۰ میلیون لیتر بنزین وارد کشور شده است. رئیس اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی نیز در گفت‌وگو با ایلنا ناترازی بنزین را روزانه 10 میلیون لیتر دانست.

    اگر وضعیت تمرکز تولید برای مصرف را ادامه بدهیم باز وضعیت همین می‌شود. مگر زمانی که ستاره خلیج‌فارس تاسیس شد، ما صادرکننده بنزین نبودیم؟ اما اکنون به اینجا رسیده‌ایم. در سال ۱۸۰ میلیارد دلار ارزش انرژی مصرفی کشور است که ۴۲ درصد GDP را تشکیل می‌دهد که این مسخره است

در این وضعیت که کشور در تنگنای تامین ارز است، همین ارز باقیمانده باید خرج واردات بنزین شود. این مسئله آنقدر نگران‌کننده است که در یک محاسبه نشان داده شد اگر وضعیت واردات بنزین ادامه پیدا کند، تا 10 سال دیگر باید تمام پول نفت را به واردات بنزین اختصاص دهیم.

اما زمانی پالایشگاه‌های ایران، جزو افتخارات اقتصادی ایران به شمار می‌رفتند. این پالایشگاه‌ها در چه وضعیتی هستند که کشور این چنین با ناترازی بنزین روبه‌رو شده است؟

وضعیت فعلی تنها به نفع قاچاقچیان است

رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره ناترازی بنزین یادآور شد: ماه گذشته مصرف روزانه بنزین به 142 میلیون لیتر رسید، در حالی که تولید ما حداکثر 118 میلیون لیتر است؛ به عبارت بهتر ما هر روز با بیش از 20 میلیون لیتر کمبود و کسری بنزین مواجهیم. 

هاشم اورعی تصریح کرد که این کمبود را یا باید از طریق واردات حل کنیم یا باید از ذخایر استراتژیک جبران شود. 

    هاشم اورعی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: در کشورمان سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی از جمله تاسیس پالایشگاه و غیره شکل نمی‌گیرد. تقریبا ۴ سال پیاپی است که میزان سرمایه‌گذاری ثابت در بخش زیربنایی کمتر از استهلاک سرمایه است؛ این یعنی کهنه شدن مملکت. بخش خصوصی هم برای این کار دخالت نمی‌کند زیرا اعتمادی به دولت ندارد در نتیجه قطعا نمی‌توانیم به اندازه کافی سرمایه‌گذاری زیربنایی کنیم زیرا دولت پول آن را ندارد

او با عنوان اینکه در چنین شرایطی چه جوابی برای این نسل و نسل‌های بعدی داریم، افزود: کشوری که ۹ درصد ذخایر نفت و ۱۷ درصد ذخایر گاز جهان را دارد، اما ۱ درصد جمعیت دنیا را در خود جای داده، باید ارزی را که در این شرایط دشوار به دست می‌آورد، خرج واردات بنزین کند. 

این کارشناس مسائل انرژی با اشاره به اینکه قیمت تمام‌شده بنزین وارداتی ما حدوداً لیتری ۴۰ هزارتومان است و حتی هزینه تمام‌شده بنزین تولید داخل هم حدود ۱۵ تا ۲۰ هزارتومان در هر لیتر است، تاکید کرد: اگر متوسط قیمت فروش را بین ۱۵۰۰ تومان و ۳ هزارتومان درنظر بگیریم، متوسط آن ۲۱۰۰ تومن می‌شود و در این حالت، اگر ۴۰ هزار تومان بنزین وارد یا تولید کنیم و به قیمت ۲۱۰۰ تومان بفروشیم، بدیهی است که آخر و عاقبت خوبی نخواهیم داشت. بنابراین تنها چیزی که با اطمینان می‌توان درباره آن صحبت کرد، این است که به روش فعلی نمی‌شود و نباید ادامه داد. البته روش فعلی به ضرر و زیان اکثریت جامعه و به نفع اقلیت بسیار کمی از جامعه یعنی قاچاقچیان سوخت است.

دولت پولی برای تاسیس پالایشگاه ندارد

اورعی درباره وضعیت تولید بنزین و پالایشگاه‌های کشور اظهار کرد: بررسی بودجه عملی و تخصیص یافته نشان می‌دهد که در کشور چیزی به نام بودجه عمرانی وجود ندارد. آن مبلغ ناچیزی که در بودجه عمرانی می‌بینیم، صرف ساخت‌وساز نمی‌شود و تنها صرف نگهداری طرح‌های نیمه‌کاره می‌شود و عمرانی از این شیوه تخصیص درنمی‌آید.

او ادامه داد: با کمال تأسف در کشورمان سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی از جمله تاسیس پالایشگاه و غیره شکل نمی‌گیرد. تقریبا ۴ سال پیاپی است که میزان سرمایه‌گذاری ثابت در بخش زیربنایی کمتر از استهلاک سرمایه است؛ این یعنی کهنه شدن مملکت  به این دلیل که بودجه عمرانی نداریم در نتیجه پالایشگاه هم به همین وضع است. بخش خصوصی هم برای این کار دخالت نمی‌کند زیرا اعتمادی به دولت ندارد در نتیجه قطعا به اندازه کافی نمی‌توانیم سرمایه‌گذاری زیربنایی کنیم زیرا دولت پول آن را ندارد.

احداث پالایشگاه برای صادرات نه مصرف

این استاد دانشگاه تصریح کرد: حتی اگر فرض کنیم دولت پول داشت و به بخش خصوصی اعلام می‌کرد که پالایشگاه احداث کند، اگر قرار است پالایشگاه تاسیس شود تا بنزین تولید شود که بدهیم مردم بیشتر و بیشتر مصرف کنند و در تولید ناخالص داخلی نتیجه آن را نبینیم، بهتر که پول نداشته باشیم پالایشگاه بزنیم.

اورعی اضافه کرد: اگر می‌خواهیم پالایشگاه بزنیم باید سرمایه‌گذاری کنیم اما برای صادرات محصول که ارزآوری داشته باشیم که باز سرمایه‌گذاری زیربنایی کنیم تا مملکت را بسازیم. اگر وضعیت تمرکز تولید برای مصرف را ادامه بدهیم باز وضعیت همین می‌شود. مگر زمانی که ستاره خلیج‌فارس تاسیس شد، ما صادرکننده بنزین نبودیم؟ اما اکنون به اینجا رسیده‌ایم. در سال ۱۸۰ میلیارد دلار ارزش انرژی مصرفی کشور است که ۴۲ درصد GDP را تشکیل می‌دهد که این مسخره است. 

او تاکید کرد: مصرف داخل را نباید تامین بلکه باید کنترل کنیم و کنترل از راه بهینه‌سازی اتفاق می‌افتد. بهینه‌سازی نیز چندین راه مانند اصلاح صنعت خودرو و ایجاد رقابت دارد. به عبارت دیگر معتقدم صرف بالا بردن تولید، ادامه حرکت در مسیر اشتباه قبلی است مگر اینکه سرمایه‌گذاری برای تولید کنیم تا صادرات داشته باشیم.

رفع ناترازی سوخت راه‌حل یک‌شبه ندارد

این تحلیلگر مسائل انرژی بیان کرد: جلوگیری از واردات بنزین واقعا راهکار کوتاه‌مدت ندارد. شنیده‌ها حاکی از این است که در هفته دوم شهریورماه، رکورد مصرف روزانه بنزین در طول تاریخ در کشور شکسته شد؛ به این معنی که بیشترین مصرف در سال جاری در روز ۱۱ فروردین طبق اعلام شرکت پخش فرآورده‌های نفتی، ۱۳۲ میلیون لیتر بود اما شنبه، ۱۰ شهریور، طبق اعلام مراجع رسمی، ما رکورد ۱۴۲ میلیون لیتری را زدیم. اما حداکثر توان تولید ما ۱۱۸ میلیون لیتر است.

اورعی افزود: ناترازی هرروز بیشتر می‌شود و مجبور شدیم که به ذخایر استراتژیک خود دست‌درازی کنیم. مسلم اینست که ذخایر استراتژیک بنزین کشور کم شده، بعضی آمارها حاکی از آنست که حتی به یک سوم آنچه که باید باشد، رسیده است.  در این شرایط نمی‌توانیم وارد نکنیم و از ذخایر استراتژیک خود استفاده نکنیم در حالی که مصرف بیشتر از تولیدمان است. باید مثلا بهینه‌سازی کنیم اما بهینه‌سازی هم یک شبه رخ نمی‌دهد و هیچوقت نخواهد شد مگر اینکه بخشی از برنامه را با سیاست‌های قیمتی جلو ببریم یعنی بپذیریم که باید سیاست قیمتی را اعمال کنیم.

او تاکید کرد: اول باید بپذیریم که مشکل داریم و دوم اینکه قبول کنیم این وضعیت یک شبه درست نمی‌شود؛ باید عده‌ای برنامه‌ای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت، یعنی یک برنامه جامع و کامل تدوین کنند و در کوتاه‌مدت باید حتما قیمت را افزایش دهیم. 

این استاد دانشگاه درباره جبران آسیب‌های راهکار قیمتی عنوان کرد: می‌توانیم آسیبی را که به قشر فقیر می‌رسد، با یارانه اصلاح کنیم اما تقریبا می‌توان گفت که بحث‌های بهینه‌سازی مصرف، کار امروز و فردا نیست. تنها بخشی که می‌تواند بیشترین تاثیر را در کوتاه‌مدت داشته باشد، بحث قیمتی است. 

اورعی با تاکید مجدد بر اینکه راهی یک شبه برای حل مشکل ناترازی بنزین و جلوگیری از واردات نداریم، اظهار کرد: نسخه‌های گوناگونی چون توسعه حمل‌ونقل عمومی وجود دارد اما تمام این کارها یک شبه انجام نمی‌شود. اگر کسی بگوید تا ۶ ماه هم مشکل ناترازی بنزین را حل می‌کند، یا نمی‌داند چه می‌گوید یا آدم صادقی نیست. 

    رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی: کسری بنزین را با شوک‌درمانی نمی‌توان جبران کرد. باید قبول کنیم که حل معضل بنزین نه راهکار کوتاه‌مدت دارد نه راهکار بدون درد. پیش‌شرط‌های آن صداقت، صراحت و شجاعت در مسئولین است اما شخصاً تاکنون هیچکدام از این سه پیش‌شرط را ندیده‌ام و در نتیجه تا وقتی که آن شرایط حداقلی فراهم نشود، وضعیت بدتر خواهد شد

ناترازی بنزین با شوک‌درمانی حل نمی‌شود

او با اشاره به اینکه فعلا باید بنزین وارد کنیم و هیچ راهی نداریم، تصریح کرد: در بهترین حالت اگر یک برنامه جامع توسط بخش خصوصی تدوین شود و دولت شجاعت اعمال آن را داشته باشد، فزاینده بودن ناترازی‌ کشور حداقل امسال ادامه می‌یابد و در بهترین حالت از سال ۱۴۰۴ شروع به کاهش پیدا می‌کند و می‌توانیم طی یک برنامه پنج‌ساله ناترازی را از بین ببریم. اگر بتوانیم ظرف پنج سال این معضل را برطرف کنیم، بسیار بسیار خوب عمل کرده‌ایم.

اورعی در پایان خاطرنشان کرد: آن چیزی که درباره آن مطمئن هستم این است که ماجرای کسری بنزین را با شوک‌درمانی نمی‌توان درست کرد. باید قبول کنیم که حل معضل بنزین نه راهکار کوتاه‌مدت دارد نه راهکار بدون درد. برای تاثیرگذاری این نسخه، پیش‌شرط‌هایی لازم است؛ پیش‌شرط آن صداقت، صراحت و شجاعت در مسئولین است. این پیش‌زمینه‌ها برای شروع کار لازم است. این کار بدون همدلی مردم هم حل نمی‌شود. هر سیاست و نسخه‌ای در بنزین اگر بخواهد یک‌شبه، بدون درد و بدون همدلی و همراهی جامعه باشد محال است تاثیرگذار باشد و شخصاً تاکنون هیچکدام از این سه پیش‌شرط را ندیدم و در نتیجه تا وقتی که آن شرایط حداقلی فراهم نشود، وضعیت بدتر خواهد شد.