حذف ارز ترجیحی و 4200 تومانی در سال 1401، بی‌شک یکی از شوک‌های بزرگ دولت سیزدهم به اقتصاد کشور بود که با یک تورم لجام‌گسیخته همراه شد. 

احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد دولت رئیسی، بالاخره پس از دو سال که کارشناسان اقتصادی درباره تبعات جراحی اقتصادی خونبار دولت سیزدهم سخن گفته بودند، پذیرفت که حذف ارز ترجیحی یا آنچه جناح متبوعش به عنوان «ارز جهانگیری» می‌خواند یک خطای جدی و همراه با عجله بود. هرچند که بعد از پخش این خبر، خاندوزی آن را جعلی خواند و گفت که لااقل اگر دین ندارید آزاده باشید.

اکنون ارز 28500 تومانی، نقش همان ارز 4200 تومانی را بازی می‌کند اما عده‌ای موافق حذف این ارز و به اصطلاح موافق تک نرخی شدن ارز در اقتصاد ایران هستند و این سوال مطرح است که دولت جدید چه برنامه‌ای برای این ارز دارد؟

جدال نمایندگان با دولتمردان سابق

پس از اظهارات خاندوزی، بسیاری از نمایندگان مجلس، و به خصوص چهره‌های اصولگرا، با اشاره به تبعات حذف ارز 4200 تومانی به پزشکیان درباره حذف ارز 28500 تومانی هشدار می‌دهند.

حسین صمصامی، نماینده اصولگرای تهران عنوان کرد که الان هم دولت دارد ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی را حذف می‌کند؛ به آقای رئیس‌جمهور نامه دادیم که آقای رئیس‌جمهور، آقای دولت ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی را حذف نکنید و احمد نادری، چهره تند اصولگرا، اظهار کرد: همان موقع که لایحه بودجه ۱۴۰۱ به مجلس آمد در نطقی هشدار دادم و چند بار با خود مرحوم رئیسی و دولتمردان صحبت کردم که نکنید، زندگی اقشار محروم به هم می‌ریزد. اما نشنیدند و در پاییز ۱۴۰۱ شد آنچه نباید می‌شد.

کریم حسینی، نماینده سابق مجلس، در پاسخ به این مسئله که «الان مسئولان دولت سیزدهم اینگونه مطرح می‌کنند که حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی مصوبه مجلس بوده، آیا واقعا چنین بود؟»، تصریح کرد: به هیچ وجه اینطور نیست، دولت قبل از فرارسیدن موعد بررسی بودجه ۱۴۰۱ طی ۲ مرحله این مساله را به عنوان طرح پیشنهادی آورده بود که با مخالفت مجلس مواجه شد اما در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ موضوع حذف ارز ترجیحی را برای سومین بار آورد در اینجا هم نگفته بود که قصد دارد بعد از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی چه شیوه‌ای را برای پرداخت یارانه آن اجرا کند.

او همچنین در پاسخ به سوالی درباره چالش‌های اخیر بعد از اظهارنظر خاندوزی درخصوص حذف ارز ترجیحی، گفت: ببینید اینگونه اظهارنظرها معمولا با نیت و اهداف سیاسی مطرح می‌شود وگرنه عزیزان به خاطر دارند نمایندگان اساسا به علت همین آثاری که این طرح می‌توانست در پی داشته باشد با اجرای آن مخالف بودند.

نرخ ارز 4200 تومانی به‌تدریج تعدیل نشد

یک اقتصاددان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره ارزیابی خود از ارز 4200 تومانی، یادآور شد که در آن شرایط این نرخ 4200 تومانی که برقرار شد، بازار ارز را از تلاطم خارج کرد و در آن شرایط، یک تصمیم درست بود.

آلبرت بغزیان افزود: ظاهراً هرکس به هرمقداری که می‌خواست می‌توانست با این نرخ، ارز تهیه کند و کسانی که نمی‌خواستند معاملات آنها ثبت شود، ارز خود را از بازار آزاد تهیه می‌کردند.

او تاکید کرد: اشتباهی که پیش آمد این بود که نرخ این ارز بعدا تعدیل نشد. با توجه به کمبود درآمد دولت و کسری بودجه، این نرخ 4200 تومانی باید در یک جهت افزایشی حرکت می‌کرد. بنابراین فاصله بین این نرخ به عنوان یک نقطه ثابت و نرخ ارز بازار آزاد، به عنوان نقطه متغیر رو به بالا بیشتر و بیشتر شد و مسلما عده‌ای چنگ انداختند با ترفندهایی، این ارز را به خود اختصاص دهند.

این استاد دانشگاه درباره دیگر مشکلات ارز 4200 تومانی اظهار کرد: همچنین نظارتی در کار نبود که کسی که این ارز ۴۲۰۰ تومانی را می‌گیرد، با آن چه کالایی را وارد می‌کند و آن کالا چه قیمتی در بازار پیدا کرده؟ این بود که برخی کالای دیگری را با این ارز وارد می‌کردند و برخی با مدارک صوری این ارز را از بانک مرکزی می‌گرفتند و به امر دیگری اختصاص می‌دادند.

ارز 4200 تومانی بدون سیاست‌های حمایتی حذف شد

بغزیان تصریح کرد: اشتباه اول این بود که ارز 4200 تومانی به‌تدریج افزایش پیدا نکرد و اشتباه دوم حذف این ارز بود.

او با عنوان اینکه برای حذف این ارز بررسی نشد که چه تاثیری بر سفره مردم می‌گذارد و توجه نشد که آیا افزایش میزان یارانه برای پوشش آثار حذف این ارز درست است یا نه، درباره آثار حذف 4200 تومانی یادآور شد: حذف این ارز با سیاست حمایتی همراه نبود. همان روزها درباره آثار آن صحبت می‌شد ولی وزیر اقتصاد گفته بود که همه‌چیز برای این حذف آماده است و هیچ اتفاقی نمی‌افتد و برای مقابله با افزایش قیمت‌ها آمادگی داریم، اما عملا افزایش قیمت‌ها رها شد و سیاست‌های حمایتی هم به اندازه این افزایش برقرار نشد و نظارت دولت هم ضعیف بود.

این تحلیلگر مسائل اقتصادی تاکید کرد که این تغییر نرخ ارز ترجیحی از ۴۲۰۰ تومان به ۲۸۵۰۰ تومان، منتج شد به کاهش قدرت خرید و کیفیت سفره مردم.

بغزیان با اشاره به اینکه دوباره دست‌اندازی به ارز ترجیحی شروع شد زیرا باز نرخ بازار آزاد افزایش یافت و عده‌ای حالا چنگ روی ارز ۲۸۵۰۰ تومانی انداخته‌اند، تصریح کرد: حذف این ارز از جهات مختلف غلط بود زیرا باید نرخ به تدریج با افزایش همراه می‌شد نه اینکه جهشی باشد؛ همچنین نظارت بر قیمت‌ها ضعیف بود و سیاست‌های حمایتی هم در کنار آن انجام نشد.

     یک اقتصاددان: اگر دولت ارز ۲۸۵۰۰ را ناگهان افزایش دهد و همان اندازه هزینه کند تا جلوی اثر تورمی را بگیرد مسلما موفق نخواهد بود زیرا همیشه آثار تورمی از میزان جبران دولت جلوتر است. مضاف بر اینکه آثار تورمی روزانه است در صورتی که سیاست‌های حمایتی متناسب با مصرف سابق افراد ادامه پیدا می‌کند

او درباره اظهارات خاندوزی درباره حذف ارز 4200 تومانی، عنوان کرد: اینکه وزیر قبلی معتقد است این حذف اشتباه بوده، آیا کسی برای این سیاست بازخواست می‌شود؟ کسی احساس ندامت می‌کند؟ کسی استعفا می‌دهد؟ اگر سفره خود و خانواده این افراد هم تحت‌تاثیر بود، به راحتی این تصمیم را می‌گرفتند؟

حذف ارز 28500 تومانی تورم‌ زاست

این استاد دانشگاه حذف ارز 28500 تومانی را تورم‌زا دانست و اظهار کرد که حذف ناگهانی آن بهانه خوبی است برای واردکنندگان و بازار که قیمت‌ها را گران کنند.

بغزیان با تاکید بر اینکه حذف ناگهانی ارز ترجیحی بهانه‌ای به دست بازار آزاد می‌دهد که افزایش قیمت‌ها را توجیه کند، افزود: اگر عده‌ای معتقدند که کالای ارز ۲۸۵۰۰ تومانی در بازار نیست و اگر این ارز حذف شود، اتفاقی نمی‌افتد کاملا در اشتباه هستند. قیمت اکثر کالاهایی که شامل این نرخ هم نمی‌شود بالا می‌رود و شاید گفته شود قیمت مسکن که ربطی به این نرخ ارز ندارد اما باید گفت حتی قیمت مسکن هم تغییر پیدا می‌کند.

او با عنوان اینکه دولت به هیچ صورت نمی‌تواند با این آثار تورمی حذف ناگهانی ارز 4200 تومانی مقابله کند و هیچ اقدامی آن را خنثی نمی‌کند، تصریح کرد: اگر دولت ارز ۲۸۵۰۰ را ناگهان افزایش دهد و همان اندازه هزینه کند تا جلوی اثر تورمی را بگیرد مسلما موفق نخواهد بود زیرا همیشه آثار تورمی از میزان جبران دولت جلوتر است. مضاف بر اینکه آثار تورمی روزانه است در صورتی که سیاست‌های حمایتی متناسب با مصرف سابق افراد ادامه پیدا می‌کند.

ارز 28500 تومانی به‌تدریج افزایش یابد

این اقتصاددان درباره تمایل عده زیادی به تک‌نرخی شدن ارز اذعان کرد: عده‌ای که معتقدند نرخ ارز باید رها و تک‌نرخی شود، همان اشتباه کسانی که ارز 4200 تومانی را حذف کردند، مرتکب می‌شوند؛ ولی با یک بیان و جملات دیگر.

    آلبرت بغزیان در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: حذف ارز 4200 تومانی با سیاست حمایتی همراه نبود. همان روزها درباره آثار آن صحبت می‌شد ولی وزیر اقتصاد گفته بود که همه‌چیز برای این حذف آماده است و هیچ اتفاقی نمی‌افتد و برای مقابله با افزایش قیمت‌ها آمادگی داریم، اما عملا افزایش قیمت‌ها رها شد و سیاست‌های حمایتی هم به اندازه این افزایش برقرار نشد و نظارت دولت هم ضعیف بود

بغزیان با تصریح بر اینکه اشتباه بعدی در صورتی رخ می‌دهد که بدون برقراری سیاست‌های حمایتی و جلوگیری از تحرکات مافیا، ارز 28500 تومانی را حذف کنیم، تاکید کرد: اکنون کالایی مانند خودرو با دلار نیمایی و به قیمت ۴۹ تومان وارد می‌شود اما این خودرو به ۲.۵ برابر در بازار فروخته می‌شود؛ یعنی برای واردکننده و دولت هم صرف می‌کند که این فاصله وجود داشته باشد.

او با تاکید بر افزایش نظارت برای تخصیص ارز ترجیحی، افزود: بانک مرکزی موظف است بر تخصیص ارز ترجیحی نظارت داشته باشد، امثال چای دبش و غیره این ارز را گرفتند بدون اینکه نظارتی در زمان تخصیص و واردات کالا از سوی نهادهای مربوطه انجام شود.

    بانک مرکزی موظف است بر تخصیص ارز ترجیحی نظارت داشته باشد، امثال چای دبش و غیره این ارز را گرفتند بدون اینکه نظارتی در زمان تخصیص و واردات کالا از سوی نهادهای مربوطه انجام شود

بغزیان در نهایت درباره پیشنهاد خود به دولت چهاردهم در خصوص ارز 28500 تومانی خاطرنشان کرد: به نظر من، اگر می‌خواهیم ارز۲۸۵۰۰ تومان را تغییر نرخ دهیم، باید تدریجی باشد. یعنی اگر ۱۰ درصد تغییر دهیم و اثر آن را ببینیم بهتر است تا ۵۰ درصد تغییر دهیم و وارد یک بحران شویم.