با توجه به ظرفیت های گسترده مناطق ویژه اقتصادی و آزاد، آن طور که باید به این حوزه توجه نشده است و در سال های اخیر شاهد کاهش سرمایه گذاری در این مناطق هستیم. بر این اساس خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی خطوط، گفتگویی با علی‌اکبر محمودی، کارشناس اقتصادی داشته تا زوایای پنهان چالش‌های پیش رو این مناطق را بررسی کند.

بعد از هاشمی رفسنجانی حمایت‌ها از مناطق آزاد کم شد. در دولت خاتمی نظر خوبی نسبت به مناطق آزاد وجود نداشت و باقی اجزای دولت به عنوان مخالفین مناطق آزاد شدند، یعنی نمی‌توانستند قبول کنند مناطق آزاد خارج از مرزهای بازرگانی و گمرکی است. بنابراین کارشکنی‌ها مستقیما از سمت دستگاه‌های دولتی شروع شد.
این کارشناس اقتصادی در ابتدا به تشریح وضعیت مناطق آزاد کشور پرداخت و گفت: روزی که کلید مناطق آزاد در دولت هاشمی رفسنجانی خورد، ابتدای این امر قانون مصوبه‌ای وجود نداشت. مناطق آزاد کیش سال ۶۸، مناطق آزاد قشم سال ۶۹ و چابهار سال ۷۰ آغاز به کار کردند تا تمرینی برای اقتصاد بازار آزاد و سنجش و آزمون یک کار جدید در کشور باشد. سال ۷۱ قانون مناطق آزاد در مجلس مصوب و سال ۷۲ این قانون ابلاغ و به صورت رسمی آغاز به کار کرد. ایده اولیه برای این حوزه ایده خوبی برای تمرین اقتصاد آزاد مبتنی بر بازار بود. در این راستا قرار بود مناطق آزاد پلی برای پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی باشند و همچنین کارکرد سیاسی نداشته باشند و صرفا مناطق آزاد تجاری-صنعتی باشند تا بتوانند کریدور انتقال فناوری از خارج به داخل و کریدور اتصال اقتصاد ملی به اقتصاد بین‌المللی باشند.

محمودی ادامه داد: مناطق ویژه اقتصادی داخلی تفاوت زیادی با مناطق آزاد کشورهای همسایه دارد و منطقه جبل علی دبی که روبه‌روی منطقه آزاد قشم است را بر سر مناطق آزاد ایران می‌کوبند. سالی که منطقه آزاد جبل علی آغاز به کار کرد همزمان با منطقه آزاد قشم است. دولت اتحادیه عرب مبلغ گزافی را برای ایجاد زیرساخت‌ها‌ی لازم انجام داده و سپس از سرمایه‌گذاران دعوت به کار می کند.

وضعیت مناطق آزاد پس از دولت هاشمی رفسنجانی
وی در ادامه تصریح کرد: بعد از هاشمی رفسنجانی حمایت‌ها از مناطق آزاد کم شد. در دولت خاتمی نظر خوبی نسبت به مناطق آزاد وجود نداشت و باقی اجزای دولت به عنوان مخالفین مناطق آزاد شدند، یعنی نمی‌توانستند قبول کنند مناطق آزاد خارج از مرزهای بازرگانی و گمرکی است. بنابراین کارشکنی‌ها مستقیما از سمت دستگاه‌های دولتی شروع شد. در دوران هاشمی رفسنجانی ۵۰ درصد از قانون مناطق آزاد بیشتر اجرایی نشد، قانونی که مجلس ششم برای مناطق آزاد تصویب کرد یکی از مترقی‌ترین قانون‌های مناطق آزاد در دنیا است، اما زمانی که این قانون اجرایی نشود فایده‌ای ندارد. قابل ذکر است که دستگاه‌های دولتی مانع اجرای قانون شدند. 

مناطق آزاد همانند بیماری که در قالب مرگ است!/ آنقدر بخشنامه‌های مختلف تحمیل کردند که برای انجام یک کار کوچک باید یک بروکراسی وحشتناکی طی کرد

این کارشناس اقتصادی بیان کرد: در دوران آقای خاتمی ورود کالاهای حجیم از مناطق آزاد ممنوع و درآمد مناطق آزاد بسیار افت کرد به طوری که اواخر دولت برای تامین حقوق پرسنل ماشین‌آلات راه‌سازی را می‌فروختند. همچنین در دوره‌های مختلف با بخشنامه و قوانین خلق‌الساعه قانون خاص مناطق آزاد را محدود کردند به طوری که هم‌اکنون شاید بیشتر از ۲۰ درصد این قانون اجرایی نمی‌شود. سرمایه‌گذاران با فشارهای سازمان امور مالیاتی، گمرک و وزارت اقتصاد کوچ و به مناطق آزاد کشورهای همسایه رفتند. یعنی دولت‌های مختلف وضع مناطق آزاد را به جایی رساندند که عملا این‌ها در برابری با مناطق آزاد کشورهای همسایه راه‌های مقابله را نداشتند.

سرمایه‌گذاران با فشارهای سازمان امور مالیاتی، گمرک و وزارت اقتصاد کوچ و به مناطق آزاد کشورهای همسایه رفتند. یعنی دولت‌های مختلف وضع مناطق آزاد را به جایی رساندند که عملا این‌ها در برابری با مناطق آزاد کشورهای همسایه راه‌های مقابله را نداشتند. 
محمودی در ادامه به موضوع قاچاق در مناطق محروم اشاره کرد و افزود: متاسفانه مناطق آزاد را همیشه به بحث قاچاق محکوم می‌کردند؛ ما همیشه معتقدیم قاچاق در مناطق آزاد معنی ندارد چون منطقه آزاد خارج از مرزهای بازرگانی و گمرکی است .غیر از موارد خلاف همانند اسلحه و مواد مخدر؛ وگرنه بقیه موارد قاچاق نیست و نیروی انتظامی نمی‌تواند وارد شود. در کل در مناطق آزاد هیچ کالایی قاچاق نیست، منطقه آزاد از لحاظ بازرگانی و تجاری شرایطی همانند دبی را برای ایران دارد‌ همچنین موضوع فرار مالیاتی هم در مناطق آزاد درست نیست چرا که کلا مناطق آزاد از پرداخت مالیات معاف هستند. 

خروج دستگاه‌های دولتی از مناطق آزاد!
وی در ادامه به آمار اقتصادی ایران اشاره کرد و گفت: ایران در سهولت راه‌اندازی کسب و کار در رتبه آخر قرار دارد. در این مدت آنقدر بخشنامه‌های مختلف به مناطق آزاد تحمیل کردند که اگر یک کار کوچکی که می‌تواند به راحتی صورت گیرد، بخواهیم در منطقه آزاد انجام دهیم یک بروکراسی وحشتناکی را باید طی کرد. جدیدا برای سرمایه‌گذاری دیگر مناطق آزاد توصیه نمی‌شود. با چنین شرایطی مناطق آزاد محکوم به فنا و نابودی است، مگر اینکه به سمتی رویم که اجازه دهیم قانون مناطق آزاد دوسال به صورت آزمایشی و به طور کامل اجرایی شود، ایرادات مشخص و نظارت‌ها نیز صد درصد شود، تا واقعا مناطق آزاد بر اساس قانون اداره شوند.

این استاد دانشگاه ضمن ارایه راه حل چالش‌های پیش رو این حوزه گفت: باید دستگاه‌های دولتی از مناطق آزاد بیرون روند. وگرنه با این وضعیت عملا مناطق آزاد نداریم و هیچ اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد، عملا هم‌اکنون وضع مناطق آزاد از حد مریض هم گذشته است، بیماری که در قالب مرگ است.

مناطق آزاد الگوی موفق اقتصاد بدون نفت است، یعنی این مناطق خود را اداره می‌کنند بدون هیچ بودجه دولتی؛ این موضوع مصداق بارز تحقق اقتصاد بدون نفت است.
محمودی ضمن ارایه سوال از مسئولین، بیان کرد: از لحاظ عملکرد که برخی می‌گویند مناطق آزاد قرار بود سکوی صادرات باشند اما مرکز واردات شدند، سوالی دارم؟منطقه آزاد باید پول دربیاورد و تمامی امکانات را فراهم کند، پول این موضوع از کجا باید بیاید؟ از ابتدای تأسیس مناطق آزاد به غیر از کیش، نقاط فوق محروم هستند و بودجه‌هایشان قطع شده است، یکی از راه‌های کسب درآمد بحث واردات است، پس علت اینکه واردات در منطقه زیاد است، همین موضوع می‌باشد اگر قرار بر این بود که دولت سرمایه‌گذاری کند دیگر نیازی به واردات نبود. 

این کارشناس اقتصادی در پایان گفت: مناطق آزاد الگوی موفق اقتصاد بدون نفت است، یعنی این مناطق خود را اداره می‌کنند بدون هیچ بودجه دولتی؛ این موضوع مصداق بارز تحقق اقتصاد بدون نفت است. پس متوجه می‌شویم مدیران عامل مناطق آزاد نه تنها عملکردشان ضعیف نبوده بلکه بدون هیچ گونه امکاناتی کارهای بی‌شماری انجام دادند. مناطق آزاد بهترین قانون در مناطق آزاد دنیا و یکی از بهترین لوکیشن‌ها را دارا هستند، اما بسیار محروم و بدون امکانات می‌باشند.