عراقچی؛ در یک قدمی وزارت

محبوبه ولی

آنطور که شهرام دبیری، معاون پارلمانی رئیس جمهور انتهای هفته گذشته در شبکه ایکس نوشت، فردا قرار است که لیست وزرای پیشنهادی به مجلس تقدیم شود. 

علیرضا سلیمی، سخنگوی هیأت رئیسه مجلس نیز دیروز با بیان اینکه دولت مشورتی با مجلس در خصوص وزرای پیشنهادی نداشته است، گفت که «مجلس یکشنبه 21 مرداد جلسه علنی خواهد داشت و فهرست کابینه دولت چهاردهم برای اخذ رأی اعتماد به مجلس معرفی خواهد شد.»

تا لحظه نگارش این سطور به طور رسمی محتوای این لیست اعلام نشده است؛ از این رو نمی‌توان اسامی‌ای که با گمانه‌زنی‌ها و بنا بر گزارش‌های غیررسمی به گوش می‌رسد را قطعی دانست. 

با این حال درباره یک نام و یک وزارتخانه بیش از بقیه می‌توان مطمئن بود. منابع متعددی که از مجاری مختلف درباره گزینه قطعی وزارت خارجه اطلاع کسب کرده‌اند، از عباس عراقچی نام می‌برند. 

مهرداد لاهوتی، نماینده مجلس نیز هفته پیش به «باشگاه خبرنگاران» گفته بود: «شنیدم که آقای عراقچی برای وزارت خارجه قطعی شده است.» او افزوده بود: ««تا الان تنها گزینه وزارت خارجه آقای عراقچی بوده و من نام افراد دیگر را برای این وزارتخانه نشنیدم. در مورد وزرای دیگر نمی‌توان با قطعیت صحبت کرد و باید لیست بیاید.»

خبرگزاری تسنیم، به عنوان رسانه نزدیک به سپاه پاسداران نیز در خبری، گزینه نهایی پیشنهادی برای سه وزارتخانه دفاع، اطلاعات و امور خارجه را به ترتیب نصیرپور، اسماعیل خطیب و عباس عراقچی عنوان کرده است. 

 دیدار با مورا پس از سه سال

عملکرد او در یک ماه اخیر نیز این گمانه را تقویت می‌کند. در جریان مراسم تحلیف مسعود پزشکیان، محمدحسین رنجبران، از مدیران سابق صدا و سیما در توئیتی نوشت که شنیده شده پیگیری و هماهنگی ملاقات‌ رهبران مقاومت در منطقه با رئیس جمهور جدید در حاشیه مراسم تحلیف، توسط عباس عراقچی انجام شده است. 

تسنیم در این باره نوشته بود: «در گفت‌وگو و مکاتباتی که طی روزهای اخیر با رهبران گروه‌های مقاومت و برخی کشورهای منطقه انجام شده، آقای عراقچی همکاری و مشورت مستقیم با رئیس‌جمهور منتخب داشته است.»

عراقچی همچنین با وزرای خارجه مصر و بحرین که برای شرکت در مراسم تحلیف پزشکیان به ایران آمده بودند، دیدارهای مهمی برگزار کرد؛ اهمیت این دیدارها از این حیث بود که روابط دیپلماتیک با این دو کشور، سال‌هاست که در اغماست. 

او در جریان این مراسم، با انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز دیدار و گفت‌وگو کرد که با تیتر «آغاز مذاکرات در دولت جدید» مورد توجه قرار گرفت. از آخرین باری که این دو با یکدیگر دیدار کرده بودند، سه سال می‌گذشت. در جریان این دیدار مورا با انتشار عکس مشترکی از خودش و عراقچی در ایکس نوشت: «من واقعا مشتاقم که دوباره با او کار کنم.»

این شواهد حاکی از آن است که احتمال قریب به یقین در لیستی که فردا به دست مجلس می‌رسد، عباس عراقچی برای وزارت خارجه معرفی شده باشد.

 شانس رأی اعتماد

با این همه اما آیا او از مجلس رأی اعتماد خواهد گرفت؟ بسیاری از سیاسیون معتقدند که او بهترین گزینه برای وزارت خارجه است. بدون تردید او از مدافعان و موافقان برجام است؛ چه آنکه خود او یکی از عوامل امضای توافق هسته‌ای است. سال 93 وقتی او و تیم مذاکره‌کننده ایران در ژنو مشغول مذاکره بودند، عراقچی در توئیتر خود با نوشتن «برخاستن دود سفید از مذاکرات ژنو»، اولین خبر درباره توافقات اولیه بر سر برجام را منتشر کرد. 

در مواضعش نیز هر بار از برجام دفاع کرده است. همین یک ماه پیش در مصاحبه‌ای ضمن دفاع از برجام گفته بود که «این برنامه تحریم‌ها را برداشت و به برنامه هسته‌ای ما که از نظر شورای امنیت ممنوعه بود، مشروعیت بین‌المللی داد؛ همچنین پروژه امنیت‌سازی ایران را به طور کامل از بین برد.» 

    منابع متعددی که از مجاری مختلف درباره گزینه قطعی وزارت خارجه اطلاع کسب کرده‌اند، از عباس عراقچی نام می‌برند. عملکرد او در هفته‌های اخیر و دیدارهایش با انریکه مورا و وزرای خارجه بحرین و مصر در حاشیه مراسم تحلیف رئیس جمهور نیز این گمانه را تقویت می‌کند

محمود نبویان، نماینده جبهه پایداری در مجلس در جایی مدعی شده بود که از عراقچی پرسیده که آیا تا به حال یک سانتریفیوژ را از نزدیک دیده و عراقچی گفته است «نه؛ ندیده‌ام.» او با انتقاد از عراقچی و ظریف و با اشاره به اشکالاتی که در متن برجام وجود دارد، آنها را متهم کرده بود به اینکه برای امضای برجام عجله کرده‌اند. 

سعید جلیلی نیز در یکی از مناظرات انتخاباتی با مسعود پزشکیان می‌گوید که «شش قطعنامه سازمان ملل علیه کشورمان تصویب شد که سه مورد در دوره آقای لاریجانی بوده است که در آن دوره ظریف سفیر کشورمان در سازمان ملل و عراقچی معاون بین‌الملل بود.»

عراقچی به این اظهارات او واکنش نشان داد و در ایکس خطاب به جلیلی نوشت: «جهت اطلاع دکتر لاریجانی به دلیل سنگ‌اندازی‌ها و کارشکنی‌ها در مسیر مذاکرات، که دکتر ولایتی در مناظره‌های سال ٩٢ شمه‌ای از آنها را گفت، در نهایت استعفا داد و بنده هم از معاونت برکنار شدم. دکتر ظریف هم در نیویورک اصولاً از مذاکرات حذف بود.»

به طور کلی مواضع او و این تنش‌های کلامی میان او و دلواپسان، این سوال را ایجاد کرده که آیا ممکن است سنگ‌اندازی‌ها مانع دادن رأی اعتماد مجلس به او شود؟ 

موافقان پوشاندن لباس وزارت خارجه بر تن او، معتقدند که او به اندازه ظریف مغضوب دلواپسان نیست و از حمایت رهبری نیز برخوردار است. 

سلمان ذاکر، عضو فراکسیون انقلاب اسلامی مجلس نیز در گفت‌وگویی تلویحا گفته است که نظر مجلس درباره عراقچی مثبت است.

محمدجواد ظریف هم برای اطمینان دادن به آنهایی که نگران نزدیکی خط فکری و عملکرد عراقچی به او هستند، در مصاحبه‌ای به خبرآنلاین گفته است: «آقای عراقچی، آقای عراقچی است و ظریف هم ظریف است. او سیاست‌ها و روش اجرای خود را خواهد داشت نه الزاما روش اجرای بنده را.»

ظریف همچنین به این نکته اشاره کرده که «سیاست‌های جمهوری اسلامی، در وزارت خارجه دنبال می‌شود» و سپس تاکید کرده که «آقای عراقچی مجری بسیار خوبی برای سیاست‌های جمهوری اسلامی بوده و در آینده هم خواهند بود.»

  دیپلمات کهنه‌کار و مرد شماره دو مذاکرات برجام

عراقچی از حیث سوابق و تجارب کاری نیز به باور بسیاری، گزینه‌ای ایده‌آل برای سکانداری وزارت خارجه است. 

    مواضع عراقچی درباره برجام و نزدیکی‌اش به ظریف، این سوال را ایجاد کرده که آیا ممکن است سنگ‌اندازی‌ها مانع از دادن رأی اعتماد مجلس به او شود؟ موافقانش معتقدند که او به اندازه ظریف مغضوب دلواپسان نیست و از حمایت رهبری نیز برخوردار است

او که متولد 1341 است، از سال 67 وارد دستگاه وزارت خارجه شده و از آن دسته سیاسیونی است که حضور در چندین دولت را تجربه کرده است. خودش در جایی گفته است: «در دوران جنگ به پیشنهاد یکی از همرزمانم در کنکور وزارت خارجه شرکت کردم و پس از قبولی، در دانشکده وزارت امور خارجه مشغول به تحصیل شدم. تحصیلات من با پذیرش قطعنامه 598 همزمان شد.»

پیش از دولت محمود احمدی‌نژاد، در فاصله سال‌های 78 تا 82، سفیر ایران در فنلاند بود. در دولت احمدی‌نژاد طی سال‌های 86 تا 90، سفیر ایران در ژاپن بود. در پایان دولت دهم نیز برای مدت کوتاهی سخنگوی وزارت خارجه بود. 

طی سال‌های 1396 تا 1400 در دولت حسن روحانی، برای چهار سال، معاون سیاسی محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه بود. 

با روی کار آمدن دولت سیزدهم، او از معاونت سیاسی وزارت خارجه کنار گذاشته شد و علی باقری کنی جای او نشست. 

بعد از آنکه آمریکا از برجام خارج شد و مذاکرات احیای برجام شروع شد، عباس عراقچی، به عنوان رئیس تیم مذاکره‌کننده انتخاب و راهی وین پایتخت اتریش شد. 

هم اکنون نیز او عضو شورای راهبردی روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران است و کماکان در جریان مذاکرات و روابط خارجی قرار دارد. 

گفتنی است رئیس این شورا و اعضای آن توسط رهبری تعیین می‌شوند. رئیس آن از سال 85، کمال خرازی است و عراقچی هم اکنون دبیری آن را برعهده دارد. 

با این همه او در صورت نشستن بر مسند وزیر خارجه با چالش‌های بزرگی روبه‌رو خواهد شد که یکی از بزرگترین آنها خارج کردن کشور از بن‌بست برجام است. 

برجامی که عراقچی از آن دفاع می‌کند، امروز عملا نعشی است که روی زمین مانده است؛ دست کم به اذعان خود حامیان برجام نیز ثمره‌ای که از آن انتظار می‌رفت، برای کشور حاصل نشده است. 

از همین روست که ایران اکنون چشم انتظار یک دولت و وزارت خارجه‌ای است که بتواند بن بست ایجاد شده در مذاکرات برجام را باز و مسیر حل معضلات سیاست خارجی را هموار کند.  بسیاری از سیاسیون معتقدند که او بهترین گزینه برای عبور از این بن‌بست است.