لباس کاروان ورزش ایران در المپیک؛درگیر حواشی ایدئولوژیک یا زدوبندهای بروکراتیک؟!
سعیده علیپور:گویا آش آنقدر شور بود که صدای تلویزیون را هم درآورد! دیروز یکی از مجریان صدا‌وسیما، درباره لباس کاروان ایران در مراسم افتتاحیه المپیک گفت: «تیم ایران که آمد، انگار تیم پزشکی المپیک آمده است. لباس ورزشکاران روپوش سفیدی بود که در واحدهای آزمایشگاهی دانشگاه همه می‌خرند و آماده آن هم هست».
روزنو :
وی در ادامه افزود: «کاش کمیته ملی المپیک و وزارت ورزش بیایند و پاسخ بدهند که برای این طراحی شگفت‌انگیز چقدر هزینه شده و از بین چند طرح خلاقانه، روپوش سفید پرستاری را برای کاروان ورزشی المپیک جمهوری اسلامی انتخاب کرده‌اند؟»
سخنان او خلاصه‌ای بود از انتقادات تند و تیزی که این روزها در شبکه‌های اجتماعی به سمت مسئولان کمیته المپیک نشانه رفته است. حتی بسیاری از کاربران با اشتراک‌گذاری تصاویری از هیات ایرانی حاضر در المپیک پاریس در کنار تصاویر کاروان دیگر کشورها از جنبه مقایسه‌ای به این لباس پرداختند؛ مثلا لباس تیم فلسطین، که ماه‌هاست گرفتار جنگ است را با لباس بی‌روح ایران که وجهه متمایز‌کننده‌ای با لباس کادر درمان ندارد، مقایسه کردند.
این در حالی بود که کاربران، دقایقی بعد از رونمایی از این لباس در رژه المپیک، با کمک هوش مصنوعی طرح‌هایی را در فضای مجازی منتشر کردند که نه تنها اِلمان‌های فرهنگی و قومیتی ایران در آن دیده می‌شد که بسیار بسیار چشم‌نوازتر از آن چیزی بود که روز جمعه در رژه کاروان ایران شاهد آن بودیم: لباس فرمی شامل کت سفید، شلوار مشکی و تی‌شرت مشکی برای مردان و مانتوی سفید و شلوار مشکی برای زنان.
به اعتقاد بسیاری، المپیک مهمترین اتفاق ورزشی برای تمام ورزشکاران جهان است و کمیته المپیک کشور هر چهار سال یکبار با این لباس‌های نامقبول از همان روز افتتاحیه روحیه و اعتماد به‌نفس ورزشکاران ایرانی را کاملا تخریب می‌کند. در چنین شرایطی چطور می‌توان توقع داشت ورزشکارانی که احتمالا در شرایط سخت و با کمترین امکانات خود را به این مرحله رسانده‌اند، در این رقابت جهانی خوش بدرخشند؟
یکی از کاربران شبکه اجتماعی ایکس در این مورد نوشت: «افتتاحیه المپیک مثل یک فرش قرمز است و کشورها روی آن رژه می‌روند. اکثر تیم‌ها لباس‌های‌شان بیانگر سنت و فرهنگ و تاریخ‌شان است و برخی هم لباس‌های مدرن مربوط به کشورشان را می‌پوشند اما لباس تیم اعزامی ایران با این تاریخ و تمدن غنی هیچی نیست. مطلقا هیچی. نه مدرن و نه سنتی است. چیزی که می‌خواهند از ما جلوه بدهند. انگار ما اصلا وجود نداریم».
رونمایی دیرهنگام در فرآیندی غیرشفاف
لباس کاروان ایران در المپیک ۲۰۲۴ پاریس مانند دوره‌های پیشین این رویداد بزرگ جهانی با حواشی بسیاری همراه بود و مطابق معمول حسابی ذوق علاقمندان ایرانی این مسابقات را کور کرد.
به اعتقاد بسیاری، المپیک مهمترین اتفاق ورزشی برای تمام ورزشکاران جهان است و کمیته المپیک هر چهار سال یکبار با این لباس‌های نامقبول از همان روز افتتاحیه روحیه و اعتماد به‌نفس ورزشکاران ایرانی را کاملا تخریب می‌کند. در چنین شرایطی چطور می‌توان توقع داشت ورزشکارانی که احتمالا در شرایط سخت و با کمترین امکانات خود را به این مرحله رسانده‌اند، در این رقابت جهانی خوش بدرخشند؟
این در حالی بود که تا روز برگزاری مراسم افتتاحیه به طور رسمی رونمایی از این البسه صورت نگرفته بود. بسیاری دلیل این لاپوشانی را حواشی ایجاد شده حول و حوش این لباس در دوره‌های قبل می‌دانند.
مثلا سال ۹۵ بعد از رونمایی از لباس کاروان ایرانی برای المپیک ریو، لباس‌های طراحی شده حواشی فراوانی داشت و بسیاری از نبود هرگونه نماد ایرانی در این البسه انتقاد کرده آن را بدون پشتوانه فکری و هنری قابل قبول دانستند. این انتقادات در آن زمان آنقدر بالا گرفت که سرانجام لباس ورزشکاران برای المپیک ریو تغییر کرد و اعضای تیم با لباس‌های دیگری عازم مسابقات شدند. بسیاری گمان کردند که این انتقادات کارساز شده و لااقل مسئولان را برای دوره‌های بعد به رفتار حرفه‌ای‌تری وامی‌داد. حتی بر اساس گزارش خبرآنلاین سه سال پس از این ماجرا مقرر شد، کمیته ملی المپیک ایران و کارگروه ساماندهی مد و لباس کشور با همراهی طراحان برجسته، رویداد هنر و صنعت مد، طراحی لباس کاروان ورزشی ایران را برای حضور در المپیک تابستانی توکیو ۲۰۲۰ برعهده بگیرند. حتی بر این اساس، فراخوانی برای طراحی لباس کاروان ایرانی حاضر در المپیک ۲۰۲۰ توکیو منتشر شد اما بعد از گذشت دو سال از زمان انتشار این فراخوان، باز هم لباس کاروان ایران برای المپیک توکیو ۲۰۲۱، مخاطبان را ناامید کرد. به طوری که موج انتقادهای گسترده‌ای از سوی فعالان عرصه مد و لباس کشور و همچنین کاربران فضای مجازی نسبت به لباس انتخاب شده شکل گرفت. اما با این وجود از این لباس در رژه کاروان ایران در المپیک توکیو استفاده شد.
ماجرای انتقادات اما این بار متفاوت بود و بیشتر از سوی طراحانی که خود در فرآیند انتخاب حضور داشتند، مطرح شد. آنها با انتشار طراحی‌های خود در فضای مجازی نسبت به فرآیند کار شورای انتخاب لباس کاروان ایرانی المپیک توکیو انتقاد کردند. نوک پیکان انتقادات مطرح شده نیز مباحثی همچون رعایت نکردن عدالت میان طراحان و موید این موضوع بود که امکان انتخاب طرح‌های بهتری هم وجود داشته اما چنین نشده است!
در واقع این ماجرا، نشان می‌داد که حتی با وجود فراهم آوردن ساز و کار برای مشارکت طراحان برای انتخاب بهترین طرح، در نهایت انتخاب بر اساس زد و بندهای سازمانی انجام شده است و تغییری در نتیجه کار حاصل نشده است!
بسیاری از کاربران فضای مجازی با اشتراک‌گذاری تصاویری از هیات ایرانی حاضر در المپیک پاریس در کنار تصاویر کاروان دیگر کشورها از جنبه مقایسه‌ای به این لباس پرداختند؛ مثلا لباس تیم فلسطین، که ماه‌هاست گرفتار جنگ است را با لباس بی‌روح ایران که وجهه متمایز‌کننده‌ای با لباس کادر درمان ندارد مقایسه کردند
طراح لباس کاروان ایران چه کسی بود؟
عکس دسته جمعی زنان کاروان ایران پیش از مراسم رژه عمدتاً با این واکنش در شبکه‌های اجتماعی مواجه شد که آن را مشابه لباس کادر درمان می‌دانستند. روپوش‌های سفید با مقنعه مشکی رنگ که شباهت بسیار زیادی به لباس فرم پزشکان و پرستاران دارد. اما گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌ها نشان می‌دهد که طراح لباس‌های کاروان ایران واقعا هم کادر درمان است.
بر اساس گزارش تابناک، علی اژدرکش که دانش‌آموخته دکتری پزشکی از ایران و دوره تخصصی پزشکی ورزشی در یک دانشگاه آمریکایی است و پیش از این هم برای رسیدن به ریاست فدراسیون سوارکاری، در انتخابات این فدراسیون نامزد شده بود متولی طراحی لباس کاروان ایران بوده است.
به این ترتیب گفته می‌شود که طراحی البسه کاروان ورزشی ایران توسط شرکتی انجام شده که یک عضو کادر درمان صاحب برند آن است.
با این حال انتخاب لباس کاروان ایران حواشی دیگری هم داشت که از جمله آن، تغییر ناگهانی برند لباس‌ها به این مورد آخر بود. بدین معنی که مسئولان کمیته المپیک در تصمیمی خلق‌الساعه اقدام به تغییر شرکت طراح لباس گرفتند که به نظر می‌رسد باید پس از بازگشت از المپیک نسبت به این تغییرات که همه آنها در فرآیندی کاملا غیرشفاف برگزار شده، پاسخگو باشند.
طراحی شکست خورده لباس
در ایران
هرچند که برخی معتقدند کاروان ایران با وجود لباس‌های ناخوشایندش، نسبت به چند دهه اخیر توفیق زیادی یافته و با انتشار تصاویری از کاروان ایرانی در اوایل دهه هفتاد که در آن زنان، با چادر مشکی و مردان با کت و شلوارهای مشکی حاضر بودند، رشد قابل قبولی کرده است، اما باز هم بسیاری معتقدند که لباس‌های کاروان ایران با جامعه ایرانی امروزی همخوانی ندارد و بسیار از آن عقب‌تر است.
اما عدم توفیق در طراحی لباس در ایران آن هم در بخش‌هایی که وابسته به حاکمیت است، نه تنها دامن کاروان المپیک، بلکه جامعه پوشاک کشور را هم گرفته است. بسیاری این موضوع را به سایه بزرگ نگاه ایدئولوژیک بر پوشش و کنترل آن می‌دانند.
سال‌هاست بحث حجاب در کشور و نوع پوشش زنان و مردان مورد توجه شدید حاکمیت است و به خصوص در سال‌های اخیر زمینه‌ساز چالش و تنش‌های بسیار شده است. بحث و جدل‌هایی که سال‌ها پیش برخی را واداشت که در حوزه مد و لباس آن هم از نوع اسلامی قدمی بردارند تا از قافله طراحی مد جهان عقب نمانند و نظرها را به سوی خود جلب کنند. اضافه شدن رشته‌های طراحی لباس در مقطع متوسطه و دانشگاه‌ها و راه‌اندازی جشنواره‌های مد و لباس می‌توانست قدمی به این سو باشد. قدمی که به اعتقاد برخی منجر به حمایت از تولیدکنندگان داخلی و افزایش و توسعه خلاقیت، نوآوری و توسعه در مد و لباس اسلامی-ایرانی شود و با بهره‌گیری از این زمینه فرهنگی کنترل ذائقه عمومی در پوشش، نرم‌تر و آسان‌تر پیش رود. اما نگاهی به کارنامه این اقدامات که می‌توان بسامد آن را در طراحی لباس‌های مراسم مهمی مثل المپیک دید نشان می‌دهد نه تنها طراحان چندان در این حوزه به توفیقی دست نیافته‌اند که بسیاری اساسا وارد این میدان بازی، که مقررات عجیب و غریبی دارد هم نشده‌اند و در گوشه و کنار کشور به طراحی‌های خلاقانه خود می‌پردازند و اغلب هم راهی به سیستم رسمی نمی‌یابند؛ چراکه سیستم رسمی با خط قرمزهای فراوانش اساسا مسیر هرگونه خلاقیت را مسدود می‌کند.
به اعتقاد بسیاری از منتقدان؛ نگاه ایدئولوژیک و بستن هر چه بیشتر دست و پای طراحان ایرانی از یک سو و البته سازوکارهای ناشفاف اداری و رواج عدم پاسخگویی مسئولان از سوی دیگر سبب شد که کاروان ایران با وجود همه تاریخ و تمدن و طراحان نخبه پوشاک به زعم بسیاری اینگونه فاجعه‌آمیز در انظار بین‌المللی ظاهر شود. ظهوری که به اعتقاد برخی تنها از کج‌سلیقه‌گی یا کاهلی یک نفر یا گروه از مدیران و مسئولان نیست، بلکه تکرار آن این شائبه را قوت می‌دهد که استراتژی برای ناپیدا کردن هر چه بیشتر ایران و ایرانی در عرصه‌های بین‌المللی فعال است.
