چه سرنوشتی در انتظار بازار تهران است ؟ بازار بزرگ تهران به عنوان قلب تپنده اقتصاد پایتخت شناخته می‌شود، اما فرسودگی بافت آن موجب نگرانی‌هایی شده است.

بازار بزرگ تهران از جمله مکان‌هایی است که برای همه نام‌آشناست و شاید حداقل برای یکبار هم که شده گذر هر فردی به آنجا خورده است، بیشتر مردم بر این باورند که این بازار به عنوان قلب تپنده اقتصادی پایتخت و حتی سایر شهر‌های دیگر است.

بازار بزرگ تهران به عنوان قدیمی‌ترین مرکز اقتصادی پایتخت که از دوران صفویه بر جای مانده و در دوران قاجار به طرح‌های توسعه‌ای آن نگاه ویژه شده، اکنون در مسیری قرار گرفته که با سبقه‌ای کهن، به شرایطی بسیار ناایمن و نیازمند بازسازی و ساماندهی رسیده است تا از بروز بسیاری از خطرات برای کاسبان و مالکان این مجموعه بزرگ اقتصادی جلوگیری شود.

اگر چه چندین دوره ایمن‌سازی بازار بزرگ انجام شده اما همچنان بافت فرسوده بازار پایتخت در منطقه ۱۲ مسیر رسیدگی بیشتر به وضعیت آن را مشکل‌تر کرده است، شاید اگر بازسازی و انتقال بازار به مکان دیگری امکانپذیر بود این اقدام انجام می‌شد، اما چندین هزار باب مغازه در دل قلب بازار ایران وجود دارد که مسیرهای مختلف آن را مسدوده کرده است.

بازار تهران بازار قدیمی تاریخی است که در منطقه ۱۲ در مرکز شهر تهران واقع شده است. این بازار به چندین راهرو به طول بیش از ۱۰ کیلومتر (۶.۲ مایل) تقسیم شده است که هر کدام در انواع کالاها تخصص دارند و همچنین دارای چندین ورودی است، که ورودی اصلی آن سبزه میدان است.بازار تهران علاوه بر مغازه‌ها، دارای مسجد، مهمان‌سرا و بانک نیز می‌باشد. از طریق ایستگاه‌های خیام و پانزده خرداد به سامانه ترانزیت سریع متروی تهران دسترسی دارد.

سر توماس هربرت، در سفرنامهٔ خود در سال ۱۱۰۸ قمری (دورهٔ صفویه) بازارهای تهران را فاقد سقف توصیف می‌کند.در میان اماکن بازار تهران، بازار بین‌الحرمین از ساخته‌های دورهٔ محمدشاه قاجار و بازار امیر، سرای امیر و بازار کفاش‌ها از ساخته‌های دورهٔ ناصرالدین‌شاه است.

معماری بازار ۱۵ خرداد جنبه تاریخی دارد و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. همچنین در زمان ناصرالدین شاه بود که ورودی اصلی به نام بازار بزرگ بنا شد و حتی ورودی‌های دیگر در این دوره سازماندهی شدند. در این دوره، ساخت و ساز‌های زیادی در بازار تهران صورت گرفت و بعد از آن تعداد راسته‌های بازار بیشتر و بیشتر شد.

اما این بازار تاریخی چندسالی است که مشکلاتی را هم با خود همراه دارد، برخی از کارشناسان شهری بر این باورند که آن چیزی که منطقه ۱۲ را از تمامی مناطق بیست و دو گانه شهر تهران متمایز می‌کند؛ وجود بازار در قلب آن است، به همین دلیل است که این منطقه با مشخصات و ویژگی‌هایی که دارد در تمام ارکان جامعه نقش دارد، البته یکی از مشکلات بازار تهران فرسودگی ساختمان‌ها و بنا‌های آن است که وجود معابر تنگ، باریک و فرسودگی ساختمان‌ها و بنا‌ها یکی از بزرگترین معضلات بازار تهران شناخته می‌شود حال با توجه به آتش سوزی‌های اخیری که در مجموعه بازار و پیرامون آن ایجاد شد.

حوادثی همچون آتش‌سوزی می‌تواند در کسری از ثانیه هویت تاریخی و ملی بازار تهران و جان بسیاری از کسبه و مردمی را که جهت خرید و گشت و گذار به بازار رفته‌اند، به خطر اندازد و این درحالی است که فاجعه مذکور از لحاظ حجم خسارات جانی، مالی و روانی شاید بتواند آسیبی صدها برابر بیش از حادثه دلخراش آتش‌سوزی پلاسکو به همراه داشته باشد و این‌بار مردم ایران در سوگ صدها و شاید هزاران نفر از هموطنان خود خواهند نشست.

، چنانچه از ساختمان‌های قدیمی و فرسوده بازار تهران و سنگ‌اندازی‌هایی که میراث فرهنگی برای بازسازی این ساختمان‌ها دارد، چشم‌پوشی کنیم اما نمی‌توانیم از نوع سیم‌کشی‌هایی که عین کلاف سر در گم به هم پیچ خورده‌اند، بگذریم. 

بازار تهران پر است از سیم‌های درهم که مثل کلاف بهم پیچ خورده‌اند. یک جرقه می‌تواند در کسری از زمان سرمایه یک عمر بازاریان را دود کند؛ اما چرا سال‌هاست که این مورد رها شده و کسی به آن توجهی نمی‌کند؟ 

فعالان بازار می‌گویند اصلاح سیم‌کشی ساختمان‌های بازار مثل هزار موضوع دیگر راه حل دارد و بازاری‌ها در نشست‌های مختلف بارها پیشنهاد داده‌اند که با هزینه شخصی خودشان از فاجعه‌ای که در کمین بازار و سرمایه مردم است، جلوگیری کنند اما اداره برق تهران و وزارت نیرو گوش شنوا و روی خوشی به بازاریان نشان نداده‌اند.

خطر بیخ گوش بازار تهران؛ این کابل‌ها مقصر حریق‌اند!

در حالی که استاندار تهران می‌گوید که «تغییراتی در ایمنی بازار تهران صورت گرفته است،» مدیر عامل سازمان آتش‌نشانی می‌گوید که «وضعیت بازار اصلاً خوب نیست.»

 «روزانه بیش از یک میلیون نفر در بازار ناایمن تهران تردد می‌کنند و این موضوع بسیار نگران‌ کننده است،» این را عضو شورای شهر تهران ناصر امانی می‌گوید.

بسیاری از سازه‌های بازار تهران ناایمن هستند. کابل‌های برق آویزان و معابر تنگ و باریک تردد خودروهای آتش‌نشانی را سخت کرده است. مدیر عامل سازمان آتش‌نشانی شهر تهران قدرت‌الله محمدی با بیان اینکه وضعیت بازار خوب نیست، می‌گوید که «40 درصد از آتش‌سوزی‌های بازار فقط به دلیل کابل‌های برق است.»

سال‌هاست که موضوع ناایمنی بازار تهران مطرح شده و هربار مدیران وعده ایمن‌سازی می‌دهند. به گفته مدیر عامل آتش‌نشانی، بیش از 60 درصد بازار ناایمن است و کمیته ایمنی بازار هم بیش از 2 سال است که تعطیل شده است. هر چند که استاندار تهران علیرضا فخاری می‌گوید که «تغییراتی در ایمنی بازار صورت گرفته است.»

به گفته مدیران شهری، قرار است کمیته ایمنی متشکل از فرمانداری، نماینده دادستان، شهرداری و ... دوباره تشکیل و پاساژ به پاساژ  ایمنی مغازه‌ها مورد بررسی قرار گیرند و در صورت عدم تمکین مالکان برای ایمن‌سازی، حکم قضایی برای آنها صادر شود.

موضوع ایمنی بازار بزرگ تهران به حدی دارای اهمیت است که نخستین نشست کارگروه بررسی وضعیت ایمنی بازار بزرگ تهران در اردیبهشت سال ۱۴۰۲ با دستور معاون دادستان و رییس دادسرای ناحیه ۱۲ تهران برگزار شد. وضعیت ایمنی بازار بزرگ تهران در تداوم اجرای سیاست‌های دستگاه قضایی در زمینه حفظ حقوق عامه و پیگیری وضعیت ایمنی ساختمان مهم و پرخطر انجام شد.

رییس سازمان مدیریت بحران کشور نیز ۲۳ خرداد سال گذشته از تشکیل کمیته‌های ساماندهی بازار بزرگ تهران خبر داده و گفته بود: این کمیته‌ها بررسی‌های تخصصی خود را در زمینه‌های مختلف از وضعیت بازار انجام خواهند داد تا بتوانیم با استفاده از این طرح‌ها وارد عمل شویم.

محمدحسن نامی افزود: باید همه تلاش‌ها برای مقابله با مخاطرات طبیعی و انسان ساخت، ایمنی لازم در بازار بزرگ تهران انجام شود. مشکل عمده بازار بزرگ تهران کنار هم قرار گرفتن توزیع و تولید اجناس در محل بازار است، تولید باید از بازار دور و به شهرک‌های صنعتی منتقل شود اگر چه میراث فرهنگی مورد احترام همه است اما باید مدنظر داشت در مکانی که ایمنی در خطر است میراث فرهنگی و اوقاف نمی‌توانند مانع باشند.

خطرات فراوان بازار به دلیل کوچه‌های باریک

عرض کوچه‌های بازار به حدی باریک و کوچک است که حتی امکان حضور آتش‌نشانان و اورژانس در هنگام وقوع حادثه وجود ندارد همین مساله ساماندهی و مدیریت بازار بزرگ تهران را می‌طلبد زیرا در چندین سال گذشته به دلیل وجود کارگاه‌های تولیدی در این بازار اتفاقات و حوادث مختلفی به ویژه آتش‌سوزی را شاهد بودیم.

شاید یکی از دلایل اصلی جلوگیری از تخریب و خسارت فراوان به بازار بزرگ تهران همین موضوع ساماندهی بازار محسوب می‌شود که باید به صورت جدی از سوی مسئولان و متولیان امر انجام شود تا از خسارت بسیار سنگین در حوزه بازار بزرگ به عنوان یک منطقه قدیمی و فرسوده جلوگیری شود.