نقشه راه پزشکیان برای آمریکا/ بایدن یا ترامپ؛ احیای برجام ممکن است؟

 پس از به شهادت رسیدن ابراهیم رئیسی در سانحه سقوط بالگرد، نامزدی اطلاح طلب در انتخابات ریاست جمهوری زودهنگام ایران، پیروز کارزار شد. مسعود پزشکیان، جراح قلب و نماینده مجلس که از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۴ به عنوان وزیر بهداشت در دولت اصلاحات خدمت کرد، اکنون با برعهده گرفتن مسئولیت عالی کشور با چالش‌های متعددی مواجه است.

احیای توافق در سایه ای از ابهام

سید حسین موسویان، دیپلمات و مذاکره کننده هسته‌ای پیشین ایران در همین رابطه با انتشار یادداشتی در میدل ایست آینوشت: علیرغم اینکه رئیس جمهور نقش مهمی در روابط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و خارجی ایران دارد، ولی در حوزه تصمیم گیری نهادهایی چون شورای عالی امنیت ملی نیز تاثیر گذار هستند. موسویان در ادامه این یادداشت خود آورده، بررسی مناظرات همه ستادهای انتخاباتی ایران از انقلاب ۱۳۵۷ نشان می‌دهد که دو موضوع اصلی، یعنی وضعیت اقتصادی و روابط خارجی، بیشترین اهمیت را داشته اند. در عرصه سیاست خارجی، از زمان انقلاب ۱۹۷۹، همه دولت های محافظه کار، میانه رو و اصلاح طلب تلاش کرده اند تا روابط خود را با جهان عرب و اسلام، جنوب جهانی و قدرت های بلوک شرق مانند چین، روسیه و هند توسعه دهند. تفاوت و چالش اصلی حول محور روابط با غرب به ویژه آمریکا بوده است. اما علی‌رغم اختلافات اساسی جناح های سیاسی در میزان و کیفیت رابطه با غرب، آنها در سه نکته اصلی اتفاق نظر دارند.

نخست، تأثیرات منفی تحریم‌های آمریکا موضوعی غیر قابل انکار نیست و هزینه‌هایی تریلیون دلاری بر اقتصاد ایران وارد کرده است.از زمان انقلاب تاکنون، آمریکا هزاران تحریم علیه ایران اعمال کرده است. زمانی که دونالد ترامپ در قدرت بود، واشنگتن ۱۵۰۰ تحریم اعمال کرد و دولت بایدن نیز صدها تحریم دیگر به محدودیت های پیشین اضافه کرد. از همین رو آنگونه که موسویان مدعی است، هیچ جناحی منکر تاثیر منفی تحریم ها بر اقتصاد ایران نیست.

از منظر دوم، همه دولت‌های پس از انقلاب تلاش کرده‌اند تنش‌ها با آمریکا را کاهش دهند، اما در این مسیر به نتیجه ای نرسیده اند. جدیدترین نمونه، توافق هسته‌ای بود که در دوره دولت اوباما محقق شد و تنش بین واشنگتن و تهران را به وضوح کاهش داد. با این حال، خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا از توافق، تنش میان دو بازیگر باردیگر به اوج رسید. علیرغم تلاش‌های دولت شهید ابراهیم رئیسی برای احیای توافق هسته ای، مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم با دولت بایدن نیز شکست خورده است. موسویان در باب گزاره سوم نیز مدعی است که تصمیم گیری در باب توافق صرفا بر عهده رئیس جمهوری نیست.

توپ در زمین غرب است

موسویان در ادامه یادداشت خود آورده، بهبود اقتصاد ایران شامل منوط به عوامل متعدد است؛ عواملی چون رفع تحریم‌ها، بهبود روابط خارجی، مبارزه با فساد، ارتقای عملکرد حاکمیت و سیستم و خصوصی‌سازی اقتصاد. به ادعای دیپلمات پیشین ایران دولت پزشکیان تنها در صورتی قادر به حل این مشکلات خواهد بود که بتواند نظر مثبت محافظه کاران که اکثریت کرسی های مجلس را در اختیار دارند و سایر نهادها را داشته باشد.مذاکره کننده ارشد کشورمان آورده، دولت پزشکیان احتمالاً مسیر توسعه روابط با آسیا، شرق و جنوب جهانی را بدون چالش در داخل دنبال خواهد کرد، اما در حل مسائل با آمریکا و غرب با چالش های متعدد داخلی و خارجی مواجه خواهد شد. پزشکیان، مانند روسای جمهوری پیشین، بدون حل و فصل خصومت‌های واشنگتن و تهران قادر به عادی سازی روابط با جهان غرب نخواهد بود.برداشته شدن تحریم ها بدون گرم شدن روابط ایران و آمریکا امکان پذیر نیست. چهل سال مذاکرات و توافقنامه های مستقیم و غیرمستقیم به دلیل تمرکز محدود بر یک موضوع، مانند برنامه هسته ای، شکست خورده است، در حالی که دو کشور در مورد موضوعات بسیاری مهم اختلافات قابل توجهی دارند.

موسویان در انتهای یادداشت خود آورده، در غیاب گفت و گوی جامعی که همه موضوعات مورد مناقشه را پوشش می‌دهد، معاملات تکه‌ای، بی نتیجه خواهد بود و شکست خواهد خورد. توافق هسته ای نمونه ای بود که نشان داد، ایران برخلاف ادعاهای غرب به تعهداتش ذیل برجام عمل کرد اما بازیگران غربی از تعهداتشان دست کشیدند. در شرایط کنونی نیز جو بایدن به واسطه انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر بعید است در مسیر احیای توافق با تهران گامی بردارد. با این حال پزشکیان گفته، تلاش خواهد کرد با تعامل با غرب و احیای توافق هسته ای، تحریم های آمریکا را لغو کند. با فرض اینکه چنین ابتکار عملی تایید شود همچنان باید منتظر ماند و دید که آیا پس از انتخابات نوامبر، رئیس جمهور آمریکا سیاست تعامل یا تقابل با ایران را انتخاب خواهد کرد. توپ هر تغییر عمده در روابط ایران و غرب اکنون در زمین واشنگتن است.