تعامل انتقادی؛ چراغ سبز اروپا به پزشکیان

 با انتخاب نامزد مورد تایید اصلاح‌طلبان به عنوان رئیس جمهوری ایران، ممکن است شاهد تغییراتی در سیاست خارجی سختگیرانه و به طور بالقوه مرحله جدیدی از تعامل دیپلماتیک با غرب باشیم. با این حال، باید دید که منظور اتحادیه اروپا از پیگیری سیاست تعامل انتقادی در این مسیر چیست.

دکتر مسعود پزشکیان، فوق‌ تخصص قلب، نماینده ادوار مختلف مجلس و وزیر سابق بهداشت است که به شخصه فاقد تجربه مستقیم در سیاست خارجی است. با این حال او متعهد شده است که نخبه‌ترین و جهانی‌گراترین دیپلمات‌های ایران را برای اجرای سیاست‌های خارجی خود به کار گیرد و همین امر امیدها را برای روابط گرم‌تر با غرب افزایش داده است.

با وجود اعلام رسمی پیروزی مسعود پزشکیان و علیرغم پیام‌های تبریک کشورهای همسایه و قدرت‌های «دوست» یعنی روسیه و چین؛ اما اتحادیه اروپا و اکثر کشورهای غربی در ساعات اولیه موضعی در این مورد اتخاذ نکردند و یا آن را به روزهای بعد موکول خواهند کرد.

در یکی از معدود واکنش‌ها، نبیلا مسرالی، یکی از سخنگویان دفتر سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز شنبه ۶ ژوئیه (۱۶ تیر ۱۴۰۳) با انتشار پیامی در شبکه ایکس ضمن تبریک به پزشکیان نوشت که ما آماده تعامل با دولت جدید مطابق با «سیاست تعامل انتقادی اتحادیه اروپا» هستیم.

مؤلفه اصلی «سیاست تعامل انتقادی اتحادیه اروپا»، استفاده از تحریم‌ها یا اقدامات به اصطلاح محدودکننده است.
تمایز بین «تحریم» و «اقدامات محدود کننده» نیز مهم است؛ چرا که عملا دیدگاه اتحادیه اروپا را در مورد این اقدامات نه به عنوان یک تنبیه، بلکه به عنوان بخشی از سیاست یکپارچه و گسترده‌تر اروپایی شامل گفتگوی سیاسی، ارائه مشوق‌ها، مشروط‌سازی و روش‌های دیگر برای دستیابی به اهداف «سیاست خارجی و امنیتی مشترک» نشان می‌دهد.
در این زمینه، تحریم تنها یکی از جنبه‌های رویکرد دوگانه اتحادیه اروپا به تعامل انتقادی است. جنبه دیگر این سیاست، شامل گفتگو در مورد حقوق بشر و مسائل سیاسی است. با این حال، به نظر می‌رسد که در برهه فعلی، تحریم‌ها به برجسته‌ترین و شاید تنها عنصر واقعا فعال این استراتژی در قبال ایران تبدیل شده‌ است.

بیشتر اختیارات رئیس جمهور ایران عمدتاً به مسائل داخلی محدود می‌شود و تصمیم‌گیری‌های کلان  به‌ویژه در امور خارجی و برنامه هسته‌ای ایران در سطوح عالی اتخاذ می‌ شود.
دکتر ری تکیه، کارشناس مسائل ایران در اندیشکده آمریکایی شورای روابط خارجی در تحلیلی نوشت: «محور مقاومت ایران آن‌قدر موفق بوده است که جای تعجب دارد چرا کسی باید به دنبال برهم زدن سیاستی باشد که به تهران اجازه داده تا قدرت خود را بدون مواجهه با پیامدهای مهم گسترش دهد.»

اما علی واعظ، مدیر گروه ایران در اندیشکده اروپایی «گروه بین‌المللی بحران» معتقد است که «رویکرد جلیلی [در دوران ریاست جمهوری احمدی‌نژاد] منجر به انزوای ایران شد. ولی فکر می‌کنم شانس پیشرفت دیپلماتیک [در دوره پزشکیان] افزایش خواهد یافت.»

در این میان دکتر پزشکیان گفته است که مصمم است سیاست تعامل بین‌المللی و بهبود روابط با غرب برای پایان دادن به تحریم ها را پیش‌گیرد. هدف او تقویت ارتباط با اکثر دولت های سراسر جهان است. با این حال به گفته علی واعظ، پزشکیان نسبت به اتکای بیش از حد به اتحاد با روسیه و چین بدبین است، زیرا این امر می‌تواند منجر به انزوای بیشتر ایران در سطح جهانی شود.

شورای اتحادیه اروپا ۱۱ دسامبر (۲۰ آذر ۱۴۰۲) اعلام کرد که «نظر به حمایت نظامی ایران از جنگ تجاوزکارانه روسیه علیه اوکراین» اشخاص و نهادهای درگیر در توسعه و تولید پهپادهای بدون سرنشین ایرانی را ذیل «چارچوب اقدامات محدودکننده خود» تحریم کرد.

شورای اروپایی در ۱۵ ماه مه  (۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳) در بیانیه‌ای اعلام کرد که «با توجه به حمایت نظامی مداوم ایران از جنگ تجاوزگرانه روسیه علیه اوکراین و همچنین شبه‌نظامیان غیر دولتی در خاورمیانه و دریای سرخ، و به دنبال حملات پهپادی و موشکی ایران به اسرائیل در تاریخ ۱۳ آوریل ۲۰۲۴، تصمیم گرفت که ظرفیت‌ و چارچوب تعیین شده برای اعمال تحریم‌ها علیه این کشور را علاوه بر صنایع و افراد مرتبط با تولید پهپاد، به بخش موشکی نیز گسترش دهد.»

دولت های اتحادیه اروپا ۲۴ ماه مه (۴ خرداد ۱۴۰۳) نیز تصمیم گرفتند ۹ نهاد و شخص ایرانی از جمله محمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع ایران را به فهرست تحریم‌های خود اضافه کنند.
با این وجود به گفته دیپلمات‌های اتحادیه اروپا، این تصمیم به این دلیل گرفته شده است که این نهادها و اشخاص، هواپیماهای بدون سرنشین را در اختیار روسیه قرار داده‌اند که به زعم آن‌ها در جنگ علیه اوکراین استفاده می‌شود.
در نتیجه یکی از موضوعات اروپا در مورد نگرانی‌ها از ایران،‌ حول محور همکاری‌های تهران و مسکو در زمینه‌های دفاعی و نظامی می‌گردد.