نگاهی به برنامه و راهبردهای سیاست خارجی در دولت چهاردهم؛ مؤلفه‌هایی که واکنش‌های مثبت بازار را تداوم می‌بخشند
فصل جدید دیپلماسی ایران
هم‌زمان معاملات بازار ارز تهران دیروز در حالی آغاز شد که قیمت‌ها در جریان معاملات پشت‌خطی سقوط درخورتوجهی را تجربه کردند و کانال‌های کاهشی میزبان قیمت دلار شدند. موضوع مهمی که به عقیده معامله‌گران ناشی از آثار هیجانی اعلام نتایج نهایی دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری و پیروزی مسعود پزشکیان است.
روزنو :
بامداد شنبه و با اعلام نتایج، یکی از پیچیده‌ترین ادوار انتخابات ریاست‌جمهوری ایران با پیروزی مسعود پزشکیان پایان یافت و اکنون توپ در زمین رئیس‌جمهور چهاردهم است تا به وعده‌ها و عهدهای خود با مردم عمل کند. با این حال چنان‌که پیش‌بینی می‌شد، از صبح شنبه شاهد واکنش مثبت بازار سکه، طلا، ارز، بورس و خودرو بودیم. در همین راستا شاخص کل بورس تهران در پایان معاملات دیروز با ۸۸هزارو ۱۷۹ واحد رشد در ارتفاع دو‌میلیون‌و ۱۸۸هزارو ۸۴۹ واحد ایستاد. شاخص هم‌وزن در جریان معاملات روز جاری با ۲۳هزارو ۵۵ واحد افزایش به ۶۹۸هزارو ۹۸ واحد و شاخص قیمت (وزنی - ارزشی) با ۱۷هزارو ۸۹۰ واحد افزایش به ۴۴۴هزارو ۸۵ واحد رسید. معامله‌گران در بورس تهران، دیروز بیش از شش‌میلیاردو ۷۳۹ میلیون سهم و حق تقدم را با انجام بیش از ۱۶۵ هزار معامله و به ارزش ۶۴هزارو ۲۱۱ میلیارد ریال دادوستد کردند.
عبدالرحمن فتح‌الهی: بامداد شنبه و با اعلام نتایج، یکی از پیچیده‌ترین ادوار انتخابات ریاست‌جمهوری ایران با پیروزی مسعود پزشکیان پایان یافت و اکنون توپ در زمین رئیس‌جمهور چهاردهم است تا به وعده‌ها و عهدهای خود با مردم عمل کند. با این حال چنان‌که پیش‌بینی می‌شد، از صبح شنبه شاهد واکنش مثبت بازار سکه، طلا، ارز، بورس و خودرو بودیم. در همین راستا شاخص کل بورس تهران در پایان معاملات دیروز با ۸۸هزارو ۱۷۹ واحد رشد در ارتفاع دو‌میلیون‌و ۱۸۸هزارو ۸۴۹ واحد ایستاد. شاخص هم‌وزن در جریان معاملات روز جاری با ۲۳هزارو ۵۵ واحد افزایش به ۶۹۸هزارو ۹۸ واحد و شاخص قیمت (وزنی - ارزشی) با ۱۷هزارو ۸۹۰ واحد افزایش به ۴۴۴هزارو ۸۵ واحد رسید. معامله‌گران در بورس تهران، دیروز بیش از شش‌میلیاردو ۷۳۹ میلیون سهم و حق تقدم را با انجام بیش از ۱۶۵ هزار معامله و به ارزش ۶۴هزارو ۲۱۱ میلیارد ریال دادوستد کردند.
هم‌زمان معاملات بازار ارز تهران دیروز در حالی آغاز شد که قیمت‌ها در جریان معاملات پشت‌خطی سقوط درخورتوجهی را تجربه کردند و کانال‌های کاهشی میزبان قیمت دلار شدند. موضوع مهمی که به عقیده معامله‌گران ناشی از آثار هیجانی اعلام نتایج نهایی دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری و پیروزی مسعود پزشکیان است. نهایتا قیمت دلار دیروز به زیر ارزش ذاتی خود رسیده است و معاملات پشت‌خطی هم حکایت از عقبنشینی قیمت دلار به کانال ۵۸ هزار تومان دارد و ارزش هر دلار روز شنبه به ۵۸هزارو ۷۰۰ تومان رسیده است. همچنین در ادامه روند تغییر بازارها، هر گرم طلای ۱۸ عیار در بازار تهران با کاهش ۷۳ هزار تومانی به قیمت سه‌میلیون‌و ۴۲۰ هزار تومان رسید. این در شرایطی است که اونس طلا با افزایش دو دلاری به نزدیک مرز دوهزارو 400 دلار رسیده است. اونس طلا درحال‌حاضر دوهزارو 391 دلار قیمت دارد. اما هر قطعه سکه امامی در بازار با کاهش ۶۳۰ هزارتومانی به قیمت ۴۱میلیون‌و ۸۸۰ هزار تومان رسید، همچنین نیم‌سکه با کاهش ۲۵۰ هزارتومانی به قیمت ۲۳میلیون‌و ۶۰۰ هزارتومانی رسیده است. ربع‌سکه هم ۱۵۰ هزار تومان کاهش قیمت داشت و ۱۵میلیون‌و ۶۰۰ هزار تومان شد.
به موازات این اخبار و با اعلام پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری، قیمت بیشتر محصولات ایران‌خودرو هم در بازار عقبنشینی کرد. به نوشته اقتصادنیوز، «معامله‌گران معتقدند جریان کاهشی قیمت‌ها در واکنش به نتیجه انتخابات در بازارهای مختلف فعال شده است، اما نوسان نزولی حاکم بر بازار نشانگر تغییر روند نیست و بازار تنها به این رخداد سیاسی واکنش هیجانی نشان داده است». به باور این گروه، «بازار همواره برای اصلاح قیمت مسیر کاهشی را در پیش خواهد گرفت و تغییر قیمت روز شنبه هم از این قاعده مستثنا نیست».
همان‌گونه که تقریبا برای همه مسجل است، یکی از پارامترهای مهم در تعیین شیب نزولی یا صعودی قیمت‌ها در بازارهای مختلف ارز، سکه، طلا، خودرو، مسکن، بورس و... به تحولات سیاست خارجی باز‌می‌گردد. در‌این‌بین محور شعارهای مسعود پزشکیان ناظر بر تأکید او برای ازسرگیری مذاکرات با غرب، تلاش برای احیای برجام و برقراری یک دیپلماسی متوازن است. ازاینرو هرچند افت قیمت‌های روز شنبه می‌تواند جنبه هیجانی و روانی داشته باشد و زودگذر و موقت عمل کند، اما برای تداوم این شرایط مثبت در بازار پزشکیان باید علاوه بر برنامه‌ریزی دقیق حوزه اقتصادی و معیشتی، گفته‌های خود در عرصه سیاست خارجی را درباره مذاکرات، هرچه سریع‌تر عملیاتی کند.
از گذشته درس بگیریم
پیرو آنچه مطرح شد، علی بیگدلی هم در گفت‌وگویی که با «شرق» دارد، ضمن اذعان بر زودگذر و احساسی‌بودن واکنش روانی بازار به پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری با لحنی هشداردهنده بر این نکته تأکید دارد «تحولات سیاست خارجی، چه در منطقه خاورمیانه و چه در دیگر مناطق یک وضعیت دشوار را طی می‌کند» که او مؤید این وضعیت بحرانی غرب آسیا را «تداوم جنگ حماس و اسرائیل و کشتار مردم غزه و نیز احتمال وقوع درگیری گسترده بین حزب‌الله لبنان و اسرائیل می‌داند». به موازات این نکات، مفسر حوزه بین‌الملل به «بحران مرزهای شرقی، نگاه امنیتی طالبان، شرایط روابط با افغانستان و پاکستان در کنار موضوعاتی نظیر پرونده قفقاز و قره‌باغ و همچنین سه انتخابات مهم در آمریکا، فرانسه و انگلستان اشاره دارد» که به نظر او «می‌تواند روند مناسبات و نگاه اتحادیه اروپا و ایالات متحده را درباره ایران تغییر دهد». با چنین قرائتی، این استاد دانشگاه با یادآوری پیروزی حزب کارگر بریتانیا و حساسیت روی مسائل حقوق‌بشری برای این جریان چپ انگلیسی معتقد است «تهران در دوره ریاست‌جمهوری پزشکیان باید تمرکز و حساسیت جدی‌تری روی روابط با لندن داشته باشد؛ به‌ویژه آنکه مناسبات بایدن و حزب کارگر و روابط لندن – واشنگتن قوی‌تر خواهد شد».
به موازاتش این مفسر ارشد حوزه سیاست خارجی، «انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا را مهم‌ترین پارامتر در آینده روابط ایران تلقی کرده و هم‌زمان هشدار می‌دهد که این انتخابات در آمریکا، چه با پیروزی جو بایدن و چه با پیروزی دونالد ترامپ همراه باشد، قطعا به سود تهران نخواهد بود». چون از منظر بیگدلی، «بایدن در دور دوم دیگر مماشات دور اول را با ایران کنار خواهد گذاشت». همچنان که این استاد دانشگاه تأکید دارد «اگر دونالد ترامپ هم پیروز شود، سیاست فشار حداکثری را این بار به شکل هوشمندانه‌تر علیه ایران اعمال خواهد کرد». اینها علاوه بر آن است که تحلیلگر حوزه بین‌الملل به احتمال قدرت‌گیری مارین لوپن در فرانسه هم اشاره دارد. به‌همین‌دلیل و در مجموع اگرچه بیگدلی فضای مثبت و روحیه‌بخش پس از پیروزی مسعود پزشکیان در داخل ایران را خوب می‌داند، اما هم‌زمان متذکر می‌شود «منطقه خاورمیانه و تحولات جهانی به سمت نگران‌کننده‌ای در حال حرکت است که از منظر او «می‌تواند جدی‌ترین تأثیرات مخرب در حوزه اقتصادی و معیشتی را برای کشور به همراه داشته باشد».
بیگدلی در ادامه گپ‌وگفتش با «شرق» زاویه تحلیل خود را تغییر داده و با پیش‌بینی از چینش کابینه مسعود پزشکیان، این توصیه را دارد «به جای بهره‌گیری از چهره‌های جدید و مطرح‌شدن برخی اسامی مانند سیدعباس عراقچی یا مهدی سنایی مجددا از محمدجواد ظریف استفاده کند که سابقه هشت سال وزارت امور خارجه و چهار دهه فعالیت دیپلماتیک را در کارنامه دارد و می‌تواند ایران را در کوران بحران‌های کنونی به نتیجه برساند». ازاینرو تحلیلگر حوزه بین‌الملل، «مخالف حضور محمدجواد ظریف در جایگاه ستادی مانند معاون‌اولی ریاست‌جمهوری است. به موازات آنچه عنوان شد، این استاد دانشگاه با ارجاع به هشت سال کارنامه حسن روحانی و تحولات سه‌ساله دولت رئیسی، هم به پزشکیان و هم به جریان‌های سیاسی پیشنهاد می‌کند که هر دو طرف از گذشته درس بگیرند و از موازی‌کاری، کارشکنی و دولت در سایه اجتناب کرده و اجازه دهند که دولت و سیاست خارجی بدون دخالت مخرب و سنگ‌اندازی کار خود را پیش ببرد. البته بیگدلی این توصیه را هم دارد «دولت پزشکیان هم باید نهایت همراهی، هماهنگی و همکاری را داشته باشد».
2 گام اساسی پزشکیان در سیاست خارجی
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه هم مانند علی بیگدلی بر واکنش روانی و موقت بازار به پیروزی مسعود پزشکیان معترف است و به موازات آن در گپ‌وگفتش با «شرق» تصریح می‌کند «چون مسعود پزشکیان و جریان حامی او دو ضعف کلیدی در توسعه داخلی و همچنین تنش در سیاست خارجی را بانی وضع موجود کشور می‌دانستند و بر تنش‌زدایی در دولت چهاردهم تأکید کردند، ازاینرو بدیهی بود که پیروزی پزشکیان می‌تواند واکنش مثبتی روی بازار داشته باشد». با این تحلیل، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل گفت «دولت چهاردهم برای آنکه بتواند روند مثبت فعلی در بازار و اقتصاد را به شکل ثابت و پایدار درآورد، باید توجه بیشتری به حوزه سیاست خارجی داشته باشد» و در این زمینه رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم به «دو گام اساسی» اشاره دارد که باید از طرف دولت پزشکیان برداشته شود که گام اول ناظر به تقویت پشتوانه مردمی برای بالا‌رفتن توان چانه‌زنی دیپلماتیک است. در تبیین هرچه بیشتر این گام، فلاحت‌پیشه به پزشکیان توصیه می‌کند «باید هر سه جبهه مردمی یعنی حامیان طیف رقیب و مخالفان و همچنین طیفی را که در انتخابات شرکت نکردند، به سمت مشارکت برای پررنگ‌ترشدن جایگاه مردمی سوق دهد».
این نکته از آن نظر اهمیت دارد که به باور این استاد دانشگاه «هر سه طیف مردمی، یعنی حامیان پزشکیان، حامیان جلیلی و همچنین طیفی که مشارکت نکردند، به‌شدت در راستای نگاه سیاسی خود فعال هستند و باید این سه جبهه مردمی فعال به یک نقطه اشتراک برسند تا با هم‌افزایی، قدرت سیاست خارجی ایران را تقویت کنند». فلاحت‌پیشه مؤید گفته خود را واکنش منعطف و معتدل دونالد ترامپ پس از پیروزی مسعود پزشکیان می‌داند که عنوان کرد حاضر به همکاری و حتی برقراری مناسبات و مراودات اقتصادی با ایران، بدون بمب هسته‌ای است که نشان می‌دهد حتی ترامپ هم با آگاهی از پشتوانه مردمی دولت پزشکیان چاره‌ای جز همکاری ندارد. فلاحت‌پیشه با پیش‌کشیدن گام دوم تصریح می‌کند «دولت پزشکیان باید پیام‌های مثبت و تنش‌زدایانه‌ای را البته از موضع قدرت برای بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ارسال کند» بنابراین به نظر او «آمریکا و اروپا مجبورند فرصت تنش‌زدایی با دولت پزشکیان را از دست ندهند و این برخلاف دو فرصتی بود که در دوره خاتمی و دوره روحانی از سوی اروپا و آمریکا از دست رفت و این نگاه است که می‌تواند زمینه مثبتی را هم برای فضای داخلی کشور ایجاد کند». پیرو این سیاست تنش‌زدایانه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم بر موضوع همکاری بیشتر با برخی نهادهای کلیدی مانند آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مانور داده و اعتقاد دارد «در شرایطی که تنش تهران - آژانس پررنگ‌تر شده، باید در ماه‌های پیش‌رو فعالیت‌های تنش‌زدایانه و همکاری بیشتر با آژانس در دستور کار قرار گیرد». آن‌هم در وضعیتی که از منظر این استاد دانشگاه، «بیش از هر زمان دیگری موضوع فعال‌کردن مکانیسم ماشه و ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت مطرح است».
