آرمان بخشنده: با وجود چند نظرسنجی مهم درباره نتایج انتخابات، اما فضای انتخاب مه‌آلود و تقریبا غیرقابل پیش‌بینی به نظر می‌رسد. در هر دو نظرسنجی نهایی ایسپا و مرکز پژوهش‌های مجلس دو نکته مهم و قابل تامل وجود داشت، تعداد افراد مردد برای انتخاب گزینه نهایی در حال افزایش است و تفاوت رای جلیلی و قالیباف در این دو نظرسنجی. افزایش تردید رای‌دهندگان و کسانی حتما در انتخابات شرکت می‌کنند، نشان می‌دهد بعد از مناظره‌ها و عملکرد ضعیف نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری انتخاب را دشوارتر کرده و تردیدها را افزایش داده است. این موضوع در کنار تغییر صدرنشین نظرسنجی‌ها در کسب آرای مردم نشان داد “مسعود پزشکیان” که با افزایش اقبال رو به رو بوده، هزمان با ریزش رای دو کاندیدای جدی این صحنه امکان کسب آرای مرددها را دارد.

در نظرسنجی ارائه شده از سوی مرکز پژوهش‌ها آرای “سعیدجلیلی” و “محمدباقر‌قالیباف” همزمان با ریزش همراه بوده ،در حالیکه رای مسعود پزشکیان افزایش یافته است. گرچه این نظر قطعی نیست، اما می‌توان این‌گونه گمانه‌زنی کرد که در عین ریزش رای رقبا، مسعود پزشکیان اقبال بیشتری دارد که آرای افرادی که تردید دارند را از آن خود کند.

از سوی دیگر ورود گروه‌های فشار و برهم‌زنندگان تریبون‌های تبلیغاتی مانند آنچه که در کاشان و سخنرانی ظریف دیدیم، نشاندهنده احساس خطر تندروها در این انتخابات است. آنها در حالیکه با نفوذ خود در مراجع تصمیم‌گیر و دامن زدن به حساسیت‌های اجتماعی و فرهنگی، چه در مناظره و برنامه‌های تلویزیونی و چه در سطح شهرها و برخوردهای واکنش برانگیز، سعی داشتند نوعی سرخوردگی از تاثیر مشارکت در آینده کشور را به جامعه القا کنند اما نتایج نظرسنجی‌ها نشان داد ریزش رای سعید جلیلی در کنار افزایش تردید در انتخاب گزینه نهایی از سوی مردم معنادار شده است.

زوج انتخاباتی پزشکیان- ظریف

تشکیل زوج پزشکیان- ظریف که دو روی یک سکه از نگاه اصلاح‌طلبانه به آینده کشور هستند، فعلا فضا را در کف جامعه به نفع مسعود پزشکیان تغییر داده است. این انتخاب فعلا ظرفیت کوچکی از آرای خاکستری را فعال کرده و حواس‌ها را به سمت نامزد اصلاح‌طلبان جمع کرده که ممکن است این زوج انتخاباتی همان چیزی باشند که در مرحله اول و دولت چهاردهم کمی از مطالباتشان را پاسخ دهند. اما افزایش تردید صرفا به این منزله نیست که همه آرای مرددین در انتخابات به سبد این نامزد اصلاحات ریخته خواهد شد، بلکه در نگاه اول این یک مخاطره بزرگ برای سبد رای جلیلی و حامیان دولت است، چرا که در نظرسنجی‌ها کسانی که تصمیم نگرفته‌اند، جزو افرادی هستند که حتما مشارکت خواهند کرد، نه آرای خاکستری که قصد حضور ندارند. با توجه به اینکه سبد رای جلیلی از یک جناح سیاسی مشخص برآمده و از طرفی یک بخش بزرگ از رای قالیباف نیز همین وضعیت را دارد، باید اینطور نتیجه گرفت، افزایش تردید در میان «رای‌دهندگان حتمی» خطر سونامی رای پزشکیان را برای اصولگراها افزایش خواهد داد، نکته‌ای که با واکنش‌های تند تندروها در تبلیغات محمدجواد ظریف کاملا همخوانی دارد. عصبانیت تندروها بعد از تلاش آنها برای ایجاد رخوت در فضای سیاسی کشور با ورود ظریف به یک موج ابتدایی تبدیل شده که می‌تواند در روزهای آینده، بنا به شرایطی تبدیل به یک موج بزرگتر شود.

مهاجری فعال سیاسی اصولگرا دیروز در گفت‌وگویی به همین نکته اشاره کرده: «در ۱۴۰۳ جناح اصولگرا با پدیده‌ای تحت عنوان پزشکیان روبرو شد. احتمالا فکر نمی‌کردند پزشکیان تائید صلاحیت شود؛ چرا که در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ رد صلاحیت شد و در انتخابات مجلس دوازدهم هم اگر نظر رهبری نبود، حذف می‌شد. حضور پزشکیان این نگرانی را برایشان به وجود آورد که ممکن است تحرکی در جامعه به وجود بیاید، مشارکت بالا برود، اصلاح‌طلبان پیروز انتخابات شوند و ۹۲ یا ۷۶ دوباره‌ای رقم بخورد. سونامی انتخابات همیشه برای اصولگرایان نگران‌کننده است. این که چرا شاهد حضور نامزد‌های پوششی هستیم، از یک طرف بر می‌گردد به ساختار سیاست در کشور و از طرف دیگر به نداشتن متر و معیار مشخص در جریان بررسی صلاحیت‌ها در شورای نگهبان. بخشی از این تائید صلاحیت‌ها به سلایق شخصی اعضای شورای نگهبان بر می‌گرد.»

نزدیکی کاریزمای پزشکیان به دو طبقه متفاوت اجتماعی

این نکته قابل تامل در کنار شخصیت منحصربه‌فرد مسعود پزشکیان که قرابت رفتاری او با مردم کوچه و بازار زیادتر از دیگران است، امکان ارتباط با قشر پایین جامعه را افزایش داده است. گفتمان عدالت‌محور او گرچه نزدیکی زیادی یا احمدی‌نژاد و طرفداران او دارد اما در یک فاصله معنادار، آزادی بیان، مخالفت با سختگیری‌های فرهنگی و اجتماعی را در چشم طبقه متوسط برجسته کرده است. ایجاد از طرف دیگر نقاط تمایز کاندیداها درباره مسائل کلی و مهم در چند مناظره به رغم کلی‌گویی‌ها مشخص شده است. سعید جلیلی خود را کاملا مدافع اجبار در پوشش و حجاب معرفی کرده و مخالفت او با برجام با کنایه‌هایش به تیم پزشکیان- ظریف بزرگنمایی شده و این آگراندیسمان به رغم تلاش اصولگرایان برای پرهیز از اعلام صریح مواضع رادیکال خود در دقایق پایانی رقابت‌ها حتما موثر و سرنوشت‌ساز خواهد بود،چراکه نتیج مشارکت حداقلی در انتخابات مجلس دوازدهم گویای سرخوردگی خودی‌ها از وضعیت موجود است. این طیف اگر در قبال حجاب موضع شبیه به قشر خاکستری و یا ناراضیان از وضع موجود نداشته باشند، اما در قبال فیلترینگ، برجام و فشارهای اققتصادی حتما نگاه نزدیک به اکثریت دارند و فشارهای معیشتی برای آنها نیز نگران‌کننده است. این شرایط در حالیکه دولت سیزدهم با شعار گره نزدن مذاکره و برجام به سفره مردم آزمونی شد برای خودی‌ها، ترس از ادامه مسیر و افتادن در چاله فقر روزافزون را در میان اقشار مختلف جامعه برجسته می‌کند.

واهمه از محدودیت‌های بیشتر

نکات دیگری که در ریزش رای جلیلی و قالیباف در نظر سنجی‌های اخیر وجود دارد به محدودیت‌ها و انسداد سیاسی در کشور بازمی‌گردد. اصرار قالیباف بر قانون اقدام راهبردی مجلس به عنوان تضمین سیاست خارجی در کنار شفاف شدن مواضع جلیلی درباره حجاب و فیلترینگ، در حالیکه برنامه اقتصادی مشخص برای این وضعیت ارائه نداده‌اند نشان داد ریزش و تردید در رای‌های نزدیک به سبد آنها نیز افزایش یافته است. آنچه که این روزها در رسانه‌ها خوانده می‌شود، ترس و  واهمه‌ای است که از حضور سعید جلیلی در قدرت به گوش می‌رسد. این واهمه در میان سیاسیون و فعالان اقتصادی کاملا قابل درک است. دیروز مازیار نوربخش، رئیس کمیسیون تحول و نوآوری اتاق بازرگانی، درباره تأثیر پیروزی جلیلی بر کاهش کیفیت اینترنت به «انتخاب» گفته: آقای جلیلی به صورت مشخص ادامه وضعیت فعلی را دنبال می‌کنند. تغییر و بهبودی در اینترنت با ایشان رخ نخواهد داد. دفاعی که در مناظره‌ها می‌کردند دفاع از محدودیت‌های آزاردهنده فعلی است. طیفی که فعلا در رأس کار هستند و تداوم آن هم در کلام جلیلی وجود دارد، محدودیت‌های فعلی را روش درستی می‌دانند. فیلترینگی که برای محتوای پورن انجام می‌شود مورد اختلاف نیست؛ بلکه اختلاف بر سر تأثیر فیلترینگ بر اقتصاد است. حذف رقابت با قراردادن یک پیام‌رسان داخلی مسأله ماست. آنجایی که گوگل پلی را فیلتر می‌کنند و شرکت‌ها نمی‌توانند از برنامه‌های روز استفاده کنند، مسأله اینترنت است. آنجایی که فیلترشکن یک بازار بزرگتر از بازار اینترنت می‌شود، مشکل اینترنت است.

او افزود:« طیفی که دنبال تداوم وضعیت موجود هستند، به سمت پیچیده‌تر کردن محدودیت‌های آزاردهنده  اینترنت هستند. طیف مقابل مانند آقای پزشکیان و پورمحمدی این احساس را به مردم نمی‌دهند و به منطقی کردن وضعیت فکر می‌کنند.»